تألیف کتاب "نمایه سازی موضوعی: نمایه سازی مفهومی" به قلم متخصصان کتابداری

 

 

 

دکتر علیرضا نوروزی، از مولفان این اثر در گفتگو با پایگاه خبری کتابداری و اطلاع رسانی ایران (لیزنا) در خصوص ضرورت اهمیت نمایه ها در عصر حاضر بیان کرد: پژوهشگران و نویسندگان تمایل دارند که از رویدادهای گذشته و گرایش‏های جاری رشته تخصصی خود اطلاع داشته باشند. این امر مستلزم تورق مطالب مجله ‏ها و سایر منابع اطلاعاتی مرتبط با حوزه موضوعی خود است. به منظور صرفه‏جویی در وقت و به دلیل کمبود زمان برای تورق گسترده و مطلوب مطالب، می‏توان از نمایه‏ها بهره ‏مند شد.

عضو هیأت علمی گروه علوم کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه تهران افزود: پژوهشگران و نویسندگان به عنوان تولیدکنندگان و استفاده ‏کنندگان علم و دانش، به منظور انتشار و اشاعه اطلاعات علمی خود نیازمند کانال‏های ارتباطی (منابع دست اول، مانند: مجله‏ های علمی و همایش‏های تخصصی) هستند و برای جستجوی سریع اطلاعات متکی به کانال‏های دسترسی به اطلاعات (منابع دست دوم، مانند: نمایه‏نامه‏ها) می‏باشند.

دانش آموخته رشته اطلاعات و ارتباطات دانشگاه پاول سزان فرانسه، گفت: "نمایه‏ نامه" و "پایگاه اطلاعاتی‏" جزو منابع مرجع و راهنما هستند که کاربران و جستجوگران اطلاعات با مراجعه به آن‏ها می‏توانند منابع اطلاعاتی مورد نیاز خود را جستجو و بازیابی نموده و نیاز اطلاعاتی خود را برآورده سازند. البته کاربران برای برآورده کردن نیازهای اطلاعاتی خود بایستی از سواد اطلاعاتی و تسلط اطلاعاتی لازم برخوردار باشند. برآیند آن‏چه گفته شد این است که نمایه‏سازی منابع اطلاعاتی یا مدارک امری اجتناب‏ناپذیر است.

دکتر علیرضا نوروزی درخصوص فرآیند و هدف نمایه سازی موضوعی تصریح کرد: فرایندی را که از طریق آن محتوای موضوعی مدارک بازنمایی و ارائه می ‏شود، "نمایه‏سازی موضوعی" می‏گویند. هدف نمایه‏سازی، پردازش و آماده‏سازی مدارک برای بازیابی است. نمایه ‏سازی راهبردی است که دسترسی آسان به "اطلاعات مناسب" در "زمان مناسب" برای "کاربران مناسب" را فراهم می‏آورد. بنابراین، شناخت جامعه کاربران (کاربرمداری) و شناخت محتوای مدارک، دو رکن اساسی در نمایه‏سازی مدارک هستند که بدون توجه به آن‏ها نمایه‏سازی، مفهوم واقعی خود را از دست می‏دهد. یک نمایه خوب بایستی مدارکی را که مورد نیاز پژوهشگران بالفعل و بالقوه جهت انجام پژوهش است فراهم نماید. در واقع، نمایه خوب باید نیازهای اطلاعاتی کاربران را برآورده نماید.

عضو هیأت علمی دانشگاه تهران، در خصوص ضرورت تدوین این اثر گفت: آشنایی با اصول نمایه‏سازی و تدوین نمایه‏های مفید و کارآمد مستلزم در اختیار داشتن دستنامه‏ها و راهنماهای مدون است. کمبود متون پایه نمایه‏سازی به زبان فارسی مساله مهمی است. اغلب متون موجود از زبان‏های خارجی ترجمه شده‏اند. در حالی که آموزش نمایه ‏سازی در گرو تدوین متون ساده آموزشی است و نمایه‏سازان تازه‏کار به متونی نیاز دارند که به آسانی قابل فهم باشند. از این‏رو، در کتاب حاضر سعی شده است تا جزئیات مربوط به نمایه‏سازی به ویژه نمایه‏سازی موضوعی به صورت مدون و مکتوب در اختیار علاقه‏مندان قرار گیرد.

عضو هیأت مدیره انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران، درخصوص فرآیند تألیف کتاب افزود: این کتاب محصول تدریس چندین سال درس "نمایه‏ سازی" در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد علم اطلاعات و کتابداری است و همان‏گونه که از عنوان آن پیداست بیش‏تر بر "نمایه‏ سازی موضوعی" تاکید دارد، و درصدد است تا بحث "نمایه موضوعی" مطرح شده در کتاب "نمایه‏سازی کتاب" (تألیف شده در سال 1387 توسط وی) را تکمیل نماید و منبعی برای درس نمایه‏سازی در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد علم اطلاعات و کتابداری باشد.

وی در تبیین مشخصات کتاب افزود: این کتاب شش فصل دارد. در فصل اول به موضوع تعریف نمایه و نمایه سازی، تاریخچه نمایه سازی و ریشه یابی واژه نمایه، نمایه مجموعه، اهداف نمایه مجموعه، اهمیت نمایه و جایگاه نمایه در چرخه تولید اطلاعات  پرداخته شده است. در فصل دوم با عنوان زبان نمایه سازی، درباره زبان موضوعی، زبان های نمایه سازی، نمایه‏ سازی به زبان آزاد، نمایه‏ سازی به زبان طبیعی، نمایه‏سازی به زبان کنترل شده و مقایسه زبان‏های نمایه‏سازی طبیعی و کنترل شده بحث شده است.

فصل سوم درخصوص انواع نمایه ‏سازی است و انواع نمایه مجموعه یا انواع نمایه ‏سازی مجموعه، انواع نمایه از نظر نحوه بیان محتوای اطلاعاتی، انواع نمایه بر اساس نوع همارایی‏ اصطلاح‏ها و توصیفگرها، انواع نمایه ‏سازی از نظر نوع اطلاعات هر مدرک، انواع نمایه از نظر شیوه تهیه به تفصیل آموزش داده می شود. همچنین در فصل چهارم انواع نمایه از نظر نوع مدرک، شامل مجله، نشریات ادواری، روزنامه، پایان نامه، تصویر و غیره به تفصیل بررسی شده است.

در فصل پنجم مبحث مستندسازی در نمایه ‏سازی پی گرفته شده است و موضوعات کنترل واژگان موضوعی در نظام‏‏های رده‏ بندی موضوعی، ابزارها و منابع نمایه ‏سازی، ابزارها و منابع مورد نیاز برای نمایه ‏سازی انگلیسی، ابزارها و منابع مورد نیاز برای نمایه‏ سازی فارسی مورد بررسی بوده است.

در آخرین فصل کتاب "نمایه سازی موضوعی: نمایه سازی مفهومی"، اصطلاح نمایه‏ ای مبتنی بر اصطلاح‏نامه، اصول تدوین و انتخاب اصطلاح نمایه ‏ای، تعریف اصطلاح ‏نامه، اهداف اصطلاح ‏نامه، انواع اصطلاح نمایه ‏ای (توصیفگر موضوعی) از نظر شکل، انواع اصطلاح در اصطلاح ‌نامه بر اساس انواع روابط اصطلاح ‏نامه‏ای، انواع روابط میان اصطلاح ‌های نمایه ‏ای در اصطلاح‌ نامه، یادداشت دامنه، سیاست ‏گذاری گزینش اصطلاح نمایه‏ای، تفاوت اصطلاح ‌نامه با واژه‌ نامه و لغت ‏نامه تبیین گردیده است.

دکتر علیرضا نوروزی در پایان گفت: نگارندگان این اثر از استاد بزرگوار دکتر عباس حرّی که افتخار شاگردی وی را در درس "نمایه‏ سازی و چکیده‏  نویسی" داشته‏ایم و از محضر ایشان نمایه‏سازی آموخته‏اند، قدردانی می‏نمایند.

كتاب " نمایه سازی موضوعی: نمایه سازی مفهومی = Subject indexing: concept indexing " در 281 صفحه از سوي انتشارات چاپار منتشر می شود و به زودی بر پیشخوان کتابفروشی ها قرار می گیرد.