به گزارش خبرنگار پایگاه خبری کتابداری  اطلاع رسانی ایران (لیزنا)، مراسم رونمایی از 18 هزار پایان نامه جدید در سایت پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران روز سه شنبه مورخ 20 مهر ماه 1389 در ساعت 10:30 صبح در نشستی خبری و با حضور دکتر سید امید فاطمی (رئیس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران)، نورالله رزمی (مدیر روابط عمومی و بین الملل)، رحمت الله همتی (رئیس مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران)، منصور شیدایی (مدیر دفتر تحقیق و توسعه)  و خبرنگاران خبرگزاری های مختلف ایران در سالن جلسات پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران برگزار شد.

دکتر سید امید فاطمی در ابتدا بیان کرد: " رونمایی از سایت 18 پایان نامه کشور، اتفاق مبارکی است و ما حدود 2 سال و نیم انتظار برگزاری مراسم رونمایی را داشتیم. با توجه به اینکه ما در کارهای علمی خود نمونه این کار را کمتر داشته ایم، در این روند بسیار نگران بودیم و در این مسیر رویکرد ما این بود که همراهی دانشگاهیان، اساتید و دانشجویان نیز وجود داشته باشد که تأثیر نتایج آن مورد استفاده همگان قرار گیرد."

وی در ادامه تصریح کرد: " ثبت پایان نامه ها و رساله های دکتری به صورت فیزیکی و الکترونیکی به عنوان سرمایه ملی، اشاعه مناسب برای پژوهش و تولید علم و فناوری/ دسترسی متمرکز به کل پایان نامه ها، افزایش مشاهده پذیری کارهای تحقیقاتی، شناسنامه دار شدن پایان نامه ها و رساله ها، رعایت حقوق معنوی و مادی مالکین قانونی اثر، جلوگیری از تکرار ناخواسته عناوین و موضوعات، ضابطه مند شدن نحوه و سطوح اشاعه، دریافت هزینه ها و درآمدهای حاصل؛  از اثرات مثبت  این طرح است."

• دلیل ایجاد نظام ثبتی پایان نامه ها در جهت استاندارد کردن نظام اطلاعات است

رئیس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران در ادامه بیان کرد: "از سال 1347 که این مرکز راه اندازی شد یکی از وظایف اصلی آن، گردآوری پایان نامه ها بوده و به همین دلیل ایجاد نظام ثبتی پایان نامه ها در جهت استاندارد کردن نظام اطلاعات است."

وی ترتیب روند انجام کار را این گونه بیان کرد: "تشکیل کارگروه ثبت، تعیین استانداردها و تعریف شاخص های نظام، تصویب آن ها، سنجش شرایط و مرکز متولی اجرای «ثبت و پردازش پایان نامه ها و رساله  های دکتری» بر اساس استانداردها و شاخص های تعیین شده، آغاز فعالیت از اواخر سال 1387، ابلاغ دستورالعمل اجرایی در خصوص نحوه ارسال و ثبت پایان نامه و رساله از سوی مقام  وزارت، فرهنگ سازی و همراه کردن مؤسسات، اخذ بازخوردها برای بهبود در ارتقاء  سیستم."

• پایان نامه ها و رساله ها در طول چرخه حیاتشان باید به همراه اطلاعاتشان ثبت شوند تا کامل، به روز و معتبر باشند.

دکتر فاطمی در ادامه افزود: "تلاش برای نظام ثبتی، برای رفع دغدغه هایی نظیر به روز بودن، کامل بودن و معتبر بودن است. پایان نامه ها و رساله ها در طول چرخه حیاتشان باید به همراه اطلاعاتشان ثبت شوند تا کامل، به روز و معتبر باشند. بنابراین در این مسیر دو مرحله اعمال اصلاحات برای پایان نامه و دریافت امتیاز نهایی پایان نامه برای فارغ التحصیلی دو گلوگاه جدی برای ثبت پایان نامه دانشجو است."

وی پژوهشگاه را دارای مأموریت دو گانه ای دانست. مأموریت اول، «پژوهش و آموزش در علوم و فناوری اطلاعات» و مأموریت دوم، «مدیریت اطلاعات علم و فناوری» است که مأموریت دوم باعث شده است که پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران با دیگر پژوهشگاه ها متفاوت باشد.

رحمت الله همتی در ادامه گفت: "در سال 1376 وزیر علوم، تحقیقات و فناوری ابلاغیه ای را صادر نمود که دانشجو در صورت ارسال یک نسخه از پایان نامه به ایرانداک فارغ التحصیل خواهد شد. بنابراین با راهکارهایی که اندیشیده شد، در خرداد 1387 نسخه اول سایت راه  اندازی شد و در بهمن 1387 نسخه دوم آن به آدرس http://thesis.irandoc.ac.ir ایجاد شد.

در ادامه، رئیس مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران، در خصوص  فرآیند ثبت اطلاعات، پیشنهاده و پایان نامه بیان کرد: " دانشجویان می توانند از طریق سایت درخواست ثبت نام خود را اعلام، و تأییدیه ثبت نام  را دریافت کنند که به دنبال آن ایمیلی به دانشجو ارسال می شود و پس از  فعال نمودن آن، کاربر می تواند وارد سایت شود، اطلاعات روی کاربرگه را تکمیل نماید و آن را ذخیره کند. پس از این مراحل سه ایمیل ارسال می شود. یک ایمیل برای دانشجو برای ثبت موقت، یک ایمیل به دانشگاه و مؤسسه مبدأ، و ایمیل سوم برای استاد راهنما ارسال می شود. به دنبال آن دانشجو فایل پی.دی.اف و یا تکست را به کاربرگه ایمیل ارسال می کند و کد رهگیری برای او فعال می شود. پس از ارسال آن، فایل های الصاق به کاربرگ به منظور رفع نواقص احتمالی بررسی می شود و در صورت تأیید شدن اطلاعات مجددا سه ایمیل مذکور ارسال می شود و پژوهشگاه با دریافت نسخه چاپی و دیجیتالی کار را تمام می کند و برای دانشجو صدور گواهی موقت فارغ التحصیلی صادر می شود. تمامی این فرآیند مربوط به نظام ثبتی است."

• نظام ثبتی پایان نامه ها دارای دو قسمت است: ثبت اطلاعات توسط دانشجو و تأیید شدن آن توسط دانشگاه

دکتر فاطمی در تأیید صحبت های وی تصریح کرد: "این نظام ثبتی دارای دو قسمت است: ثبت اطلاعات توسط دانشجو و تأیید شدن آن توسط دانشگاه. که سایت سازمان تنها موارد تأیید شده را نمایش می دهد. در حال حاضر  24 هزار عنوان ثبت شده و تنها 18 هزار عنوان از دانشگاه های مربوطه تأیید شده اند."

همتی در ادامه آماری از سایت از تاریخ 25/11/1387 تا 19/7/1389 را به شرح ذیل ارائه داد: "در خواست ثبت نام: 51926 ، ثبت نام کنندگان: 41548،  ثبت پیشنهاد پایان نامه (دانشجو): 11760، تأیید پیشنهاده پایان نامه (مؤسسه مبدأ): 3120، ثبت اطلاعات پایان نامه (دانشجو): 23757، تأیید اطلاعات پایان نامه (مؤسسه مبدأ): 18776، تعداد مؤسسات فعال: 230، تعداد کاربران مؤسسات فعال: 626." و در ادامه تأکید کرد که علت برخی اختلافات در آمار های مذکور به دلیل این است که ثبت پروپوزال ها اجباری نیست.

دکتر فاطمی، رئیس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران اظهار داشت: "مشابه این طرح در کشورهای دیگر نیز موجود است و اکثر کشورها واسپارگاه ملی دارند. پژوهشگاه به دلیل مأموریت ملی خود توان انجام این کار را دارد و با اجرایی شدن این طرح و دسترس پذیر ساختن اطلاعات امکان سوء استفاده کمتر می شود و به هیچ وجه مالکیت دانشگاه زیر سؤال نمی رود. چرا که رویکرد ما جلب اعتماد است. به همین دلیل سایر سازمانها مانند وزارت بهداشت و دانشگاه آزاد به صورت داوطلبی با ما همکاری می کنند. به عنوان مثال دانشگاه آزاد  هیچ پروپوزالی را ثبت نمی کند، مگر اینکه پیشینه اش  توسط ایرانداک بررسی شده باشد."

وی افزود: "از اين پس دانشجويان دکتری واجد شرايط دريافت پژوهانه بايد اطلاعات خود و پيشنهاده پژوهش (پروپوزال) رساله ‌شان را در پايگاه ثبت پيشنهاده و اطلاعات پايان ‌نامه ‌ها و رساله‌های تحصيلات تكميلي ثبت نمايند. دانشجويان علاوه بر دارا بودن شرايط عمومي شيوه‌نامه اجرايي طرح پژوهانه، مصوب بهمن ماه 1388، مي ‌بايست ورودي نيمسال دوم سال 1386 به بعد باشند و پيشنهاده (پروپوزال) رساله آنها در بازه زماني 15/11/1388 تا 31/6/1389 تصویب شده و هم‌چنين از از اول مهرماه 1389 در پايگاه پژوهشگاه علوم و فناوري اطلاعات ايران ثبت شده باشد. لازم به ذكر است، اطلاعات دانشجويان متقاضي پژوهانه پس از تاييد موسسه مربوط، توسط پژوهشگاه دريافت خواهد شد و در مقاطع زمانی طراحی شده به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ارسال می شود. بنابراین باید تلاش کرد که کار بدین شکل در سطح ملی انجام شود."

• در آبان ماه 89 مشاهده کامل از طریق سایت ممکن باشد و سفارش از راه دور امکان پذیر شود.

وی در ادامه تسهیلات بیشتر در نظر گرفته شده در این طرح را این گونه بیان کرد: "درصدد هستیم که حدود یک یا دو هفته بعد، مشاهده متن کامل مقالات را ممکن سازیم و به دلیل نهایی نشدن تفاهم نامه و تکامل عملیات فنی در 1 ماه آینده کاربران قادر خواهند بود بیش از 30 صفحه از پایان نامه مورد نظر خود را دریافت کنند. تلاش می شود در آبان ماه 89 مشاهده کامل از طریق سایت ممکن باشد و سفارش از راه دور امکان پذیر شود. اتاق جستجوی سازمان کمی بهبود خواهد یافت و امکانات افزایش می یابد.  در آذر ماه 89 امکان پرداخت آنلاین هزینه های مربوط به استفاده از پایان نامه  قطعی می شود که دیگر نیازی به حضور در بانک برای پرداخت هزینه های اندک نباشد."

رئیس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، در ادامه افزود: "به منظور کاربردی کردن پایان نامه ها، در صدد هستیم با دستگاه های مختلف همکاری کنیم و در این مسیر اصلا آن ها را مجبور نمی کنیم. با توجه به رویکرد مفیدی که در این طرح در نظر گرفته شده است کار اجبار در حیطه وظیفه سازمان نیست. وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و شورای عتف اگر همکاری سازمان ها و موارد دیگر را به شکل قانون ابلاغ نمایند ما آن را اجرا خواهیم نمود.در تلاشیم تا با همکاری دانشگاه ها در بهمن 89 بررسی پیشینه های درخواست شده را در زمان کمتری به صورت آنلاین انجام دهیم."

رحمت الله همتی (رئیس مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران)، در تأیید سخنان دکتر فاطمی گفت: "برای بررسی پیشینه های درخواست شده، دو کارشناس نظارت خواهند کرد و سابقه طرح به صورت مکتوب برای دانشگاه ارسال می شود که تاکنون 22 هزار طرح پاسخ داده شده  که 2 هزار طرح پیشنهادی بر اساس پاسخ های ارسالی ما اصلاحیه داشته است و از دوباره کاری جلوگیری شده است."

در ادامه منصور شیدایی، مدیر دفتر تحقیق و توسعه، جستجوهایی را به عنوان نمونه در سایت انجام داد. وی در این باره اظهار کرد: "تلاش شده است که واسط کاربر به کار رفته کاملا کاربر پسند باشد. جستجوی ساده و پیشرفته موجود است. در جستجوی پیشرفته امکان استفاده از عملگرهای بولین و فیلترها ممکن است. همچنین، طبقه بندی موضوعی و دریافت اطلاعات به صورت طبقه بندی شده  امکان پذیر است."

دکتر فاطمی در ادامه در پاسخ به سؤال خبرنگار لیزنا در رابطه با  سازمان متولی «ثبت، سازماندهی و اشاعه مقالات علمی نشریات ادواری و مقاله های همایش ها» بیان کرد: "کمیسیون نظام اطلاع رسانی علم و فناوری مسئول نظم دهی به مدیریت اطلاعات و متولی این امر است. بنابراین ابتدا شیوه نامه ها و استانداردها  و مسائل در این سازمان بررسی می شوند و راه حل ها پیدا می شوند و سازمان های اطلاع رسانی مرتبط انتخاب می گردند. اکنون بحث مقالات همایش ها در دستور است و پس از تحلیل نهایی اجرا خواهند شد."

در پایان از 18 هزار پایان نامه جدید افزوده شده به پایگاه پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران رونمایی شد.

گفتنی است، اطلاعات سازماندهي شده در اين پايگاه شامل موضوعات علوم انساني، علوم پايه، علوم پزشكي، فني و مهندسي، كشاورزي و هنر مي‌باشد كه از دانشگاه‌هاي مختلف و در مقطع تحصيلي كارشناسي ارشد و دكترا مي‌باشند. دانشگاه تربيت مدرس با 2166 عنوان پايان‌ نامه داراي رتبه اول و دانشگاه پيام نور مرکز تهران و دانشگاه علامه طباطبايي به ترتيب با1582 و 1552پايان‌نامه رتبه دوم و سوم را در اين پايگاه دارا هستند. در حال حاضر پايگاه اطلاعات‌ پايان‌نامه‌های‌ ايران‌ داراي 126847 ركورد اطلاعاتي است و اين 18 هزار پايان‌نامه به ركورد قبلي اضافه مي گردد. دانشجويان از طريق وب‌سايت پژوهشگاه، اطلاعات خود و پايان‌نامه دفاع شده خود را در پايگاه ثبت اطلاعات پايان‌نامه‌ها و رساله‌هاي تحصيلات كشور به نشانيhttp://thesis.irandoc.ac.ir ثبت نموده و پس از آن دانشگاه مربوط نيز اطلاعات دانشجو و پايان‌نامه را تاييد و سپس كارشناسان پژوهشگاه، اطلاعات پايان‌نامه را نمايه نموده و بر روي سايت قرار مي‌دهند. طبق بخشنامه وزارت علوم، تحقيقات و فناوري ارائه نسخه نهايي پايان‌نامه پس از دفاع به پژوهشگاه الزامي بوده و صدور گواهي فراغت از تحصيل به اعلام وصول پايان‌نامه دانش‌آموخته توسط پژوهشگاه موكول شده است. 

خبرنگار: الهه حسینی