جناب آقای علائی، لطفاً برنامه های کلی نهاد برای بهبود وضعیت کتابخانه های استان را بیان کنید.
کتابخانه یک محیط آموزشی و دانشگاهی بوده است و دانشمندان بزرگی چون ابوعلی سینا و زکریا کتابدار بوده اند. در حقیقت در کتابخانه علم جایگاه ویژه ای داشته است و کتابخانه مرکز رشد و رواج علم و فرهنگ بوده است و کتاب و کتابخانه در گذشته دو مقوله بسیار ارزشمند و با اهمیت بوده است و نگاه مسئولین نهاد نیز به کتابخانه اینگونه است، یعنی ما به کتابخانه به عنوان یک پایگاه علمی نگاه می کنیم که هدف آن در جامعه پرورش و گسترش دانش است. از نظر ما کتابخانه یک مؤسسه آموزش مادام العمر است که اعضای این موسسه تا پایان عمر در حال آموزش و یادگیری خواهند بود.
با مطالعه تاریخ کتابخانه های ایران می بینیم که مردم بلخ در هنگام حمله مغول، برای حفاظت از کتابها، آنها را در خندق هایی پنهان کردند، اما در دوران قاجار مردم ایران بسیاری از کتابها و نسخ خطی ارزشمند خود را به عوامل بیگانه که به صورت دوره گرد کتابهای مردم را خریداری می کردند به قیمت اندکی فروختند. این مطالعات و گذر تاریخی به ما نشان می دهد که هرگاه نگاه ما به کتاب و کتابخانه یک نگاه ابزاری شده، ما کتابخانه ها را از دست داده ایم ولی هرگاه کتابخانه به عنوان محلی برای تعاملات اجتماعی و جایگاهی برای علم آموزی و دانش اندوزی بوده کتابخانه به میان مردم بازگشته است.
هنگامی که مسئولیت اداره نهاد کتابخانه های عمومی استان به من واگذار شد، با توجه به استقلال کتابخانه های عمومی و خارج شدن از زیر مجموع وزارت ارشاد، و تخصصی شدن فعالیت های نهاد در زمینه کتاب و کتابخانه، با یک هدف کلی این مسئولیت را قبول کردم: رساندن کتابخانه به جایگاه اصلی اش در جامعه، به عنوان محیطی که در یک محله همانند یک مسجد می تواند تمام تعاملات یک جامعه را حفظ کند و فاصله ها را کم کند و در عین حال به هرکس که عشق به یادگیری دارد خدمت کند. این هدف نیازمند یک سری زیرساخت ها بود، اول این که محیط کتابخانه باید جذاب، بانشاط و آرام باشد و دیگر این که باید بتواند تمام نیازهای جامعه را تاحد امکان مرتفع سازد. و در رأس همه این ها کتابدار این کتابخانه ی آرمانی باید مانند یک امام جماعت در مسجد عمل کند، او باید بتواند نیازهای مطالعاتی مردم را رفع کند و در این زمینه به آن ها مشاوره دهد. اگر این سه عامل در یک کتابخانه جمع شود، کتابخانه می تواند به جایگاه اصلی خود باز گردد.
برای تحقق این اهداف چه اقداماتی صورت گرفته است؟
برای رسیدن به این هدف، در شروع کار سندی با عنوان سند راهبردی اداره کل کتابخانه های عمومی استان تنظیم کردیم که این سند سه نهضت کلی را در بردارد: مطالعه مفید، زیباسازی کتابخانه، کتابدار مشاور و امین
نهضت مطالعه مفید با مشارکت اساتید دانشگاهی و متخصصین تهیه و تدوین شده و در حال بررسی می باشد. با اجرای این نهضت تا سال 1394 مطالعه هرفرد به 90 دقیقه می رسد و تا سال 1400 این 90 دقیقه تثبیت خواهد شد.البته دست یابی به 90 دقیقه مطالعه را کاری دست یافتنی می دانیم و تثبیت آن را کاری مهم، که نیاز به ایجاد نهضت عمومی در جامعه و مشارکت آحاد مردم دارد. مطالعه مفید زمانی اتفاق می افتد که مطالعه یکی از این چهار دستاورد را به دنبال داشته باشد، رفتاری را تغییر دهد، بر دانش مطالعه کننده بیفزاید، ذهنی را هدایت نماید و قلبی را متأثر کند. یازده قشر در این نهضت در نظر گرفته شده اند که شامل کارمندان ادارات، افرادی با سواد زیردبستان، ابتدایی، راهنمایی، دبیرستان، افراد خاص که شامل معلولین، زندانیان، محرومین هستند؛ زنان خانه دار،و کارگران و .... می شوند.
نهضت دوم این سند زیباسازی کتابخانه است. این زیباسازی به منظور افزایش نشاط و جذابیت محیط کتابخانه و بهبود امکانات و تجهیزات کتابخانه است. یعنی اینکه تا فضای کتابخانه زیبا و جذاب نباشد افراد جامعه به سمت کتابخانه جذب نمی شوند و اینکه ما باید امکانات و تجهیزات کتابخانه را مطابق با فناوری های روز، افزایش دهیم. امکاناتی مثل کتابخانه دیجیتال، مواد چندرسانه ای و پایگاه های اطلاعاتی تا افراد بتوانند به سایت های معتبر اطلاع رسانی دسترسی پیدا کنند. و اینکه کتابخانه های عمومی در عصر فناوری اطلاعات و قرن 21 صرفاً به امانت کتاب بپردازند خیلی جذاب و کارآمد نیست. برای دستیابی به چنین فضایی، ما با مشورت اساتید دانشگاه اقداماتی را انجام دادیم مثلا برای رنگ آمیزی کتابخانه ها از روانشناسان کمک گرفتیم تا برای سالن مطالعه رنگی را انتخاب کنیم که علاوه بر حفظ آرامش، به ایجاد خلاقیت کمک کند و یا در بخش مخزن و امانت از رنگی استفاده کنیم که باعث نشاط و جذابیت شود که کتابدار و مراجعین احساس کسالت و خستگی نکنند.
در راستای تجهیز کردن کتابخانه ها به امکانات روز نیز اقداماتی صورت گرفته است. به عنوان مثال در گذشته فقط 3 کتابخانه داشت ولی در حال حاضر 40 کتابخانه عمومی استان به کافی نت مجهز شده . در داریم. برخی از ADSL وصل بود اما امروز 58 کتابخانه مجهز به ADSLگذشته 3 کتابخانه به اینترنت و کتابخانه های عمومی استان در حال آماده سازی کتاب های الکترونیکی و چندرسانه ای هستند.
نهضت سوم، نهضت کتابدار مشاور و امین است. وقتی ما کتابخانه را به تمامی امکانات مجهز کردیم در مرحله بعد باید به آموزش کتابداران بپردازیم. باید به کتابدار خود آموزش دهیم که یک کتابدار در کتابخانه عمومی مشاور و امین مردم است. کتابداران ما در دانشگاه فعالیت های تخصصی فهرست نویسی، مجموعه سازی و سایر خدمات فنی کتابخانه را آموخته اند اما اکنون باید به صورت کاربردی آموزش ببینند که چگونه این دانش را در یک کتابخانه عمومی و در جامعه ای با فرهنگ های ناهمگون به کار گیرند متأسفانه در جامعه ما به کتابدار به عنوان فردی که می تواند در جامعه تأثیرگذار باشد و آینده آن را متحول کند نگریسته نمی شود. ما باید به کتابداران بیاموزیم که کتابدار کتابخانه عمومی باید همچون امام جماعت مسجد باشد و بتواند با افراد جامعه تعامل برقرار کند و این شخص باید اطلاعات غیرکتابداری زیادی داشته باشد و نحوه ارتباط با افراد را به خوبی بداند، روابط عمومی بسیار قوی داشته باشد، اطلاعات و نیازهای جامعه را بشناسد و مردم شناسی و جامعه شناسی بداند تا تشخیص دهد مردم یزد از لحاظ علمی، فرهنگی و اعتقادی چه ویژگی ها و نیازهایی دارند. یک کتابدار با این ویژگی ها می تواند مردم را به کتابخانه علاقه مند کند.
وقتی ما توانستیم این سه برنامه را به خوبی اجرا کنیم، آن وقت کتابخانه ما به جایگاه اصلی خود نزدیک می شود و ما می توانیم انتظار داشته باشیم 40% مردم عضو کتابخانه باشند و آن وقت است که مردم شوق به خواندن و فهمیدن را در خود احساس می کنند.
وقتی ما این برنامه ها را اجرا کردیم و کتابخانه های مجهز به همراه کتابداران آموزش دیده و با اطلاعات روزآمد داشتیم در مرحله بعد باید به ایجاد فرهنگ کتابخوانی بپردازیم. اگر به منظور افزایش میزان مطالعه مردم را به کتابخانه دعوت کنیم ولی کتابخانه فضای جذاب و آرامی نداشته باشد و نتواند نیازهای جامعه را برطرف نماید، فرهنگ سازی ما بی ثمر و بی نتیجه خواهد بود.
جناب علایی در دوره قبلی آزمون استخدامی کتابداران شهر یزد، فقط از آقایان دعوت به همکاری شده بود، لطفا دلیل این اقدام را بیان کنید.
مشکل کتابخانه های ما عدم تعادل جنسیتی نیروهای کتابدار است. و این مشکل از دانشگاه ها شروع می شود. اکثر کتابدارانی که از دانشگاه فارغ التحصیل می شوند خانم هستند و این مسئله، جامعه هدف را دچار مشکل می کند.
به نظر من یک خانم با توجه به روحیات و مسئولیت هایی که دارد شرایط مناسبی برای فعالیت در تمام بخش های کتابخانه را ندارد. یک کتابدار زن به دلیل دقت و حسن توجهی که دارد به خوبی در بخش فهرست نویسی ایفای نقش می کند و یا اگر در بخش مرجع قرار گیرد به خوبی وظیفه خود را انجام می دهد و این به خاطر حوصله و دقت بالای اوست. اما کار در بخش امانت و مخزن مناسب کتابدار زن نیست چون بخش مخزن نیاز به فعالیت بیشتری دارد و از سوی دیگر یک کتابدار در بخش امانت با اقشار مختلف جامعه در ارتباط است و این موضوع می تواند مشکلاتی را برای خانم کتابدار ایجاد کند به عنوان مثال اگر خانم کتابدار در ابتدای روز با رفتار خشن و بی ادبانه یک مراجعه کننده روبرو شود، به خاطر روحیه حساس و لطیفی که دارد تا پایان روز ناراحت و مضطرب است و به دنبال دلیل این رفتار بی ادبانه و خشن است اما اگر یک کتابدار مرد مورد بی احترامی قرار گیرد به راحتی می تواند از این مسئله بگذرد و به کارش ادامه دهد.
من بارها در کتابخانه های عمومی مشاهده کرده ام که یک کتابدار خانم در بخش خدمات فنی سه ویژگی منحصر به فرد دارد با صبر و حوصله و نظم کار را انجام می دهد، کوچکترین اشتباهی ندارد و کار را با سرعت بیشتری انجام می دهد. ولی یک کتابدار مرد بعد از دو ساعت قطعاً یک اشتباه دارد چون تمرکز ذهنی آقایان کمتر از خانم هاست.
اما متأسفانه دانشگاه های ما تأکیدی بر تربیت کتابدار مرد ندارند و ما هنگام استخدام تعداد انگشت شماری کتابدار مرد در اختیار داریم.
هدف من در این دوره تعادل جنسیتی کتابداران در کتابخانه هاست و هنگام استخدام به عنوان مثال از هر نیروی مورد نیاز یک نفر مرد استخدام خواهیم کرد و متأسفانه هنوز این تعادل در استان یزد برقرار نشده است و ما در کتابخانه های استان از کل 60 کتابدار فقط 5 کتابدار مرد داریم.
آقای مهندس فکر نمی کنید که این دیدگاه کتابداران خانم را محدود می کند؟
نه در واقع ما با این کار فعالیت های کتابخانه را تخصصی می کنیم. نگاه ما این نیست که کتابدار زن نمی تواند کتابدار بخش امانت باشد، نگاه ما این است که این مسئولیت با روحیات زن در تناقض است.
در بخش مدیریت چه نظری دارید به نظر شما یک کتابدار زن می تواند مدیریت یک کتابخانه را به عهده بگیرد؟
هر بخشی که امنیت ذهنی و عاطفی خانم ها را به هم نزند به راحتی به او واگذار می شود. اگر یک کتابخانه نابسامان و سازماندهی نشده باشد، نمی توان مدیریت آن را به عهده یک خانم گذاشت اما کتابخانه ای که به آرامی در روند فعالیت خود قرار گرفته به یک خانم واگذار می شود چون مدیریت این کتابخانه یک مدیریت داخلی است و یک خانم می تواند به نحو احسن از عهده آن برآید. اما مدیریت کتابخانه ای که تازه افتتاح شده و هنوز سازمان نیافته است مسئولیت سنگینی است. چون خانم ها بسیار مسئولیت پذیر هستند و همیشه دغدغه این را دارند که به بهترین نحو مسئولیت خود را انجام دهند و یک کتابخانه جامع و کامل داشته باشند و با توجه به اینکه این امر به ندرت امکان پذیر است موجب ناراحتی خانم ها می شود. بنابراین باید به گونه ای مدیریت به خانم ها واگذار شود که عوامل بیرونی کمتر مانع فعالیت ها و مقاصد او شوند.
در مورد کتابخانه مرکزی استان، آیا ساختمان این کتابخانه کامل شده است؟
در مورد کل کتابخانه ها، مسئولیت ساخت ساختمان کتابخانه با نهاد نیست. ساخت کتابخانه با درخواست اداره ارشاد و توسط اداره مسکن و شهرسازی انجام می شود و تا این مرحله نهاد هیچ دخالتی ندارد و فقط می تواند توصیه هایی در مورد نحوه ساخت داشته باشد و پس از ساخت این ساختمان در اختیار نهاد گذاشته می شود تا از آن بهره برداری شود. و البته ما به دنبال آن هستیم که بر اساس قانون استانداردها به مراکز ذیربط اعتراض کنیم تا اختیار ساخت کتابخانه به نهاد واگذار شود.
کتابخانه مرکزی استان وضعیت خیلی روشنی ندارد و ما نامه های زیادی به شهرداری و استانداری نوشته ایم و پیگیر این موضوع هستیم.
آیا شما از وضعیت کنونی کتابخانه های عمومی استان راضی هستید؟
کتابخانه های عمومی پیشرفت های چشمگیری داشته است اما به نظر من کتابخانه ها باید تعامل بیشتری با مردم داشته باشند. ما باید مردم را به کتابخانه دعوت کنیم و از او درخواست کنیم که به کتابخانه ما بیاید، به عنوان مثال اگر عضوی از کتابخانه عضویت خود را تمدید نکرد کتابدار با او تماس بگیرد و علت تمدید نکردن او را جویا شویم. و یا از اعضای کتابخانه در گروه های سنی مختلف دعوت کنیم و با آنها صحبت کنیم، از عضو شدن آن ها تشکر کنیم، انتظارات آن ها از کتابخانه را بدانیم و کاری کنیم که نسبت به کتابخانه احساس تعلق کنند.
آیا زمینه ای وجود دارد تا از پتانسیل کتابداران جوان استفاده کنید؟
به فعالیتNGO هستیم که کتابداران جوان و علاقه مند در قالب این NGOما در حال پایه ریزی یک
بپردازند و طرح های مفید و موثر آن ها اجرایی شود. علاوه بر این نهاد کتابخانه های استان در نظر دارد برنامه ای با عنوان "صدای کتابدار مشاور" اجرا کند. در این برنامه کتابداران از طریق تلفن مشاوره مطالعه به مردم استان ارائه دهند. مثلا کدام کتابخانه در منطقه 2 یزد کتاب بینوایان را دارد. یا فردی که کتابی تاریخی در مورد وضعیت زنان قاجار می خواهد به کدام کتابخانه می تواند مراجعه کند. و تاکنون زیرساخت های این طرح آماده شده است.یا اگر فردی به موضوع خاصی علاقه مند است به او سیر مطالعاتی بدهیم.
علاوه بر این نهاد کارت هایی با عنوان کارت پژوهشگر تهیه کرده است که به پژوهشگران یک کارت عضویت داده می شود و او می تواند از طریق این کارت از تمام کتابخانه های استان کتاب امانت بگیرد و از سایر امکانات کتابخانه استفاده کند. او می تواند کتاب امانتی را به نزدیکترین کتابخانه تحویل دهد.
نظر شما در مورد انجمن کتابداری و اطلاع رسانی یزد چیست؟
من با این انجمن آشنایی چندانی ندارم. این انجمن فعالیت چشمگیری نداشته و تعامل ارتباطی انجمن با سازمان های مرتبط به ویژه نهاد کتابخانه های عمومی استان بسیار پایین است و فقط در یکی از جلسات این انجمن از من دعوت شد و من انتظار داشتم این ارتباط ادامه پیدا کند اما از سوی مسئولین انجمن هیچ اقدامی صورت نگرفت. به نظر من تمام کارهای ما حالت صوری دارد و حتی انجمن نیز دچار این مشکل شده است و فقط می خواهیم در قالب جلسات انجمن دور هم جمع شویم تا این پاتوق نشینی ها تمام نشود و عملاً هیچ کاری انجام نمی شود.
کد خبر: 3384
تاریخ: 1389/08/06 - 21:33