لیزنا، دکتر سعید اسدی، استادیار گروه کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه شاهد: هر ساله با فرا رسیدن نوروز، همه رفت و آمدها، هیجان و جنب و جوش روزهای پایانی سال به یکباره فروکش می کند و آرامشی دلپذیر بر خیابان ها و محله های کلانشهر تهران حاکم می شود. با پایان تعطیلات و بازگشت مردم از سفرهای نوروزی، کم کم چرخ های کار و تلاش دوباره به حرکت می آیند و ادارات، مدارس، دانشگاه ها و دیگر مراکز به فعالیت عادی خود باز می گردند. در این میان معمولا فعالیت های علمی، هنری و یا فرهنگی چندان نمودی نمی یابند، به گونه ای در فروردین ماه خلاء ناشی از نبودن فعالیت هایی از این دست احساس می شود. این سکون برنامه ای در روزهای میانی اردیبهشت ماه با خبر افتتاح یک رویداد بزرگ فرهنگی به پایان می رسد: «نمایشگاه بین المللی کتاب تهران».

نمایشگاه بین المللی کتاب تهران که امسال بیست و چهارمین دوره خود را می گذراند توانسته جای خود را به عنوان یکی از برنامه های کلان و تاثیرگذار در حوزه فرهنگ باز کند. جایگاه این نمایشگاه در میان جامعه فرهنگ دوست کشور به گونه ای است که برخی آن را بزرگترین رویداد فرهنگی کشور نامیده اند.

مانند هر نمایشگاه یا رویداد دیگری، نمایشگاه های کتاب به طور خاص مورد توجه دو گروه قرار می گیرند: برگزارکنندگان و مخاطبان. برگزارکنندگان نمایشگاه کتاب را طیف وسیعی از مدیران کلان و میانی حوزه های فرهنگی تشکیل می دهند که مقدمات برپایی و اجرای نمایشگاه را فراهم می سازند. اما در نهایت این حضور صدها ناشر داخلی و خارجی است که به غرفه های نمایشگاه بزرگ کتاب تهران تحرک و پویایی می بخشد. در کنار جنبه های فرهنگی این رویداد، نمایشگاه و فروشگاه بزرگ کتاب تهران نقطه عطفی در فعالیت های سالانه ناشران و توزیع کنندگان کتاب به حساب می آید و به همین دلیل از جنبه اقتصادی نیز اهمیت فراوانی دارد.

در سوی دیگر، مخاطبان نمایشگاه کتاب تهران نیز طیف گسترده ای از اشخاص و سازمان ها هستند که به دلایل مختلف از جمله علاقه به کتاب و کتابخوانی و یا به دلیل وظایف سازمانی به این نمایشگاه مراجعه می کنند. در این میان، جایگاه و نقش کتابداران و متخصصان اطلاع رسانی در نمایشگاه های کتاب، به عنوان یکی از گروههایی که بیشترین نزدیکی را با کتاب و دنیای نشر دارند، حائز اهمیت است.

چنانچه گفته شد افراد دخیل در نمایشگاه کتاب را می توان به طور کلی در دو دسته برگزارکنندگان و مخاطبان جای داد. به نظر می رسد کتابداران یکی از گروههایی هستند که می توانند در هر دو جایگاه نقش آفرینی کنند.

از دیدگاه مخاطبان نمایشگاه، کتابداران به عنوان افراد حقیقی و حقوقی، حضور پر رنگی در نمایشگاه کتاب تهران دارند. پیش از برگزاری نمایشگاه، کتابداران شاغل در کتابخانه های دانشگاهی، عمومی و سایر کتابخانه های بزرگ و کوچک به اشکال گوناگون در فرآیند انتخاب منابع مورد نیاز و تهیه فهرست های اولویت بندی شده از کتابهای مورد نیاز شرکت می کنند. با نزدیک شدن به زمان برگزاری نمایشگاه کتاب در اردیبهشت ماه، وظایف کتابداران شاغل سنگین تر می شود و بویژه در محیط های دانشگاهی، کتابداران درگیر مجموعه ای از کارهای مالی – اداری می شوند که در نهایت مجموعه دانشگاه را برای حضور در نمایشگاه کتاب تهران و خرید بزرگ سالیانه منابع خود آماده می کند.

در زمان برگزاری نمایشگاه کتاب، کتابداران به اقتضای طبیعت شغل خود، حضوری چشمگیر در نمایشگاه دارند. از دیدگاه حرفه ای، کتابداران شاغل بصورت فردی و یا گروهی به نمایندگی از کتابخانه یا موسسه مادر، مسئولیت انتخاب، خرید و ارسال کتابها را دارند. در مورد دانشگاه ها و موسسه های بزرگ، تیم حاضر در نمایشگاه معمولا محدود به کتابداران نیست و مجموعه ای از اعضای هیات علمی، کارکنان اداری و دانشجویان را نیز در بر می گیرد. مجموعه وظایف سازمانی کتابداران در قبال خرید از نمایشگاه کتاب، با خاتمه نمایشگاه و دریافت کتابها ادامه می یابد و تا تسویه حساب مالی و سازماندهی منابع جدید طول می کشد. ارتباط با ناشران، شرکت های ارائه دهنده نرم افزارها و خدمات کتابخانه ای و سازمان های دست اندرکار چاپ و تولید کتاب نیز از دیگر برنامه هایی است که کم و بیش کتابداران به آنها علاقه نشان می دهند.

روی دیگر حضور کتابداران در نمایشگاه، مشارکت در طراحی و اجرای نمایشگاه است. بخش قابل ملاحظه ای از برنامه های جنبی نمایشگاه به نشست ها و کارگاه هایی اختصاص دارد که عموما توسط صاحبنظران کتابداری و اطلاع رسانی طراحی و اجرا می شوند. عناوین و محتوای این برنامه ها و نیز ترکیب تیم اجراکننده جلسات به گونه ای است که علاوه بر کتابداران و دانشجویان این رشته، مخاطبان فراوانی از سایر رشته ها را هم به خود جلب می کنند. نهادهای مهم کتابداری و اطلاع رسانی کشور مانند کتابخانه ملّی، هیات امنای کتابخانه های عمومی و سایر سازمان های متولی نیز غرفه ها و برنامه های متنوعی در نمایشگاه برگزار می کنند.

جنبه دیگری از حضور کتابداران در نمایشگاه، سوای این که به عنوان برگزار کننده یا مخاطب در نمایشگاه حاضر شوند، بررسی نقادانه نمایشگاه کتاب است. دانش آموختگان کتابداری و اطلاع رسانی و کتابداران باتجربه به اقتضای شغل خود، در کنار بهره مندی از نمایشگاه کتاب، همانند سایر شهروندان نیم نگاهی نقادانه نیز به کیفیت برگزاری نمایشگاه و آثار ارائه شده دارند.

به هرحال به نظر می رسد که زمینه های زیادی برای حضور و مشارکت کتابداران در نمایشگاه کتاب وجود داشته باشد. اما جایگاه کتابداران در نمایشگاه کتاب مساله ای است که تا کنون بصورت جدی مورد توجه قرار نگرفته است. خارج از چارچوب جامعه کتابداری، تنها افراد اندکی هستند که نسبت به نقش کتابداران در نمایشگاه آگاهی دارند. برخی از برنامه های جانبی نمایشگاه کتاب توسط کتابداران طراحی و اجرا می شوند که بطور خاص می توان به کارگاه ها و نشست های تخصصی متنوعی اشاره کرد که در تمامی روزهای برپایی نمایشگاه برپا می گردند.

ارتباط اندک کتابداران و ناشران، از ضعف های مشهود در نمایشگاه کتاب تهران است. هرچند این نمایشگاه، فرصتی مغتنم برای این دو گروه به وجود می آورد  تا با شناسایی یکدیگر،  ارتباط حرفه ای مستحکم تری را برقرار کنند، اما روال حاکم بر نمایشگاه طی سالهای اخیر نشان می دهد که پیوندهای عمیق کاری بین این دو گروه به سختی برقرار می شود و ناشران بیشتر انرژی خود را صرف فروش کتاب به مخاطبان فردی می کنند. معمولا با پایان یافتن نمایشگاه، کتابداران و ناشران هر یک به راه خود می روند و تا فرصت سال بعد صبر می کنند.

گروه های زیادی از جامعه بطور مستقیم یا غیر مستقیم پیوندهایی با نمایشگاه کتاب دارند. همانگونه که کتابداران و ناشران، این نمایشگاه را موشکافانه دنبال می کنند، نویسندگان، شاعران، روزنامه نگاران و دیگر دوستداران کتاب و فرهنگ نیز سهمی در این نمایشگاه بزرگ دارند. با این وجود، به نظر می رسد کتابداران می توانند نقش فعالتری در برنامه ریزی و اجرای نمایشگاه کتاب تهران بازی کنند. به نظر می رسد که کتابداران و اطلاع رسانان، هنوز تا پیدا کردن جایگاهی شایسته در بزرگترین رویداد فرهنگی کشور، راه زیادی پیش رو داشته باشند.

اسدی، سعید. « کتابداران و بزرگترین رویداد فرهنگی کشور». پایگاه تحلیلی خبری لیزنا. سخن هفته شماره 26. 19 اردیبهشت 1390.