به گزارش خبرنگار لیزنا، نشست «ثروت علمي در ايران و توزيع جغرافيايي آن» با حضور دكتر سعيد اسدي، عضو هيأت علمي دانشگاه شاهد؛ دكتر حميد رضا جمالي، عضو هيأت علمي دانشگاه تربيت معلم تهران و رئيس پژوهشگاه اطلاعات و مدارك علمي ايران؛ داريوش مطلبي، مدير اطلاع رساني خانه كتاب و دكتر مهدي عليپور حافظي، مسئول کمیته پژوهش انجمن كتابداري و اطلاع رساني ايران روز یکشنبه مورخ 18 اردیبهشت 1390 در کارنامه نشر سرای اهل قلم بیست و چهارمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران برگزار شد.

دكتر عليپور حافظی، دبیر این نشست در ابتدا گفت: ثروت علمي شايد عنوان جديدي باشد اما داراي پشينه قديمي است .علم سنجي يكي از معيارهاي است كه داخل ثروت علمي به آن اشاره مي شود كه با ميزان توليدات علمي محاسبه و بر مبناي آن مشخص مي گردد.

وي معیارهای سنجش ثروت علمی را توزيع انتشارات، توزيع دانشمندان و پژوهشگران، سرانه پژوهش ها و هزينه، ميزان استناد به مقالات ديگر كشور ها، توضيع كتابخانه ها، دسترسي آزاد به انتشارات و توزيع پژوهشگاه ها مراكز آموزشي دانست.

دكتر سعید اسدي اظهار داشت: بحث ثروت علمي مهجور است. اولين بار در مجله ساينس و در سال 1997مقاله ثروت علمي كشورها ارائه شد و در آن براساس استناد به مقالات، كشور هاي برتر علمي  مشخص شد. ثروت علمي به مفهوم مورد نظر در گذشته مبحث توليد علم را شامل مي شد که در مفهوم نظري شامل دو شاخه است. بخش اول، ميزان ثروت علمي از ديدگاه توليد علمي، «انتشارت علمي و عمومي» را شامل مي شود و بخش دوم، جنبه بهره مندي از ثروت علمي است: يك شهر يا يك كشور از يك مفهوم يا كليت ثروت علمي چه میزان بهره مند می شود و لزوما جغرافيای توليد با جغرافيای بهره مندي يكي نيست.

وی افزود: به طور كلي بحث هاي قبلي براساس توليدات علمي بوده و كمتر به بحث مصرف علمي پرداخته شده است.

دكتر حمیدرضا جمالي گفت: توزیع جغرافيايي ثروت علمی از دو جنبه توليد  و بهره مندي آن ها قابل بررسی است. در توزيع جغرافيايی، توليد علم متمركز در شهر هاي بزرگ شده است.

وی به عوامل تأثیر گذار در پراكندگي توليد و بهره مندي علمي در كشور نیز اشاره کرد.

در ادامه داریوش مطلبي بیان کرد: ثروت علمي  در ايران بحث جديدي است و لازم است پژوهش هايی در اين زمينه انجام شود.

وی افزود: با رواج اصطلاح «اقتصاد فرهنگ» كه زاده عصر  اطلاعات است، به اطلاعات به شكل يك كالا نگریسته شد. پیش از آنکه این دیدگاه اقتصادی در علم مطرح گردد؛ كتابخانه هاي بزرگ تصور مي كردند هر چه منابع بيشتر داشته باشند در اين حوزه ثروتمند تر هستند اما با بروز مشكلات، بحث هزینه – سودمندی در این مراکز مطرح شد.

مطلبی ادامه داد: بحث علم زماني ارزشمند است  كه به صورت يك ثروت در جامعه تلقی گردد و بر همه اقشار جامعه تاثير گذار باشد. بايد ثروت علمي را از لحاظ چگونگی توليد، انتشار و مصرف مورد بررسي قرار داد تا استفاده درست انجام شود.

دكتر عليپور در یک جمع بندی بیان داشت: در موضوع ثروت علمي چون در بحث ثروت وارد شده، مسائل مالي نیز مطرح مي شود. بايد در توزيع ثروت علمي حتما بر قابليت هاي هسته تاكيد داشته باشيم  و برمبناي آن به توزیع ثروت علمی پرداخته شود همچنین پژوهش ها حتما هدفمند باشد تا بتوانيم تصميم گيري درستي داشته باشيم .

وی در ادامه ضمن اشاره به استنادات ، به عنوان مهمترين معيار علم سنجي در پرسشی بیان کرد: «بررسی آماري ميزان استنادات چه تاثيري مي تواند درثروت علمي مي تواند داشته باشند؟»

دكتر جمالي گفت: تحقيقات حوزه علم سنجی در دو دسته انجام می شوند: برمبنای پژوهشهای دسته اول که همكاري در تولید علم را بررسی می کنند باید  آن قسمت هايی كه قابليت كمتري دارند با استفاده از همكاري علمي افزايش دهيم .همچنین لازم است براساس داده هاي توليدات علمي به تولید داده هاي جغرافيايي پرداخته و با استفاده از نرم افزار جغرافيايي جي آي اس، پراكنذگي توزيع علم و وضعيت همكاري شبكه اي بين مناطق مختلف توليد كننده علم  را مصور سازي كنيم .دسته دوم این پژوهشها نیز اثر بخشي پژوهش را در نقاط مختلف توليد كننده علم در نظر مي گيرند.

دکتر علیپور در ادامه اطلاعاتی درباره نقش توزيع انتشارات و تاثير آن در توليد و بهره مندي علمي ارائه کرد و افزود: زير ساخت ها در ايران به صورت يكسان توزيع نشده اند و مفهوم توسعه پايدار خيلي عملي نيست.

در ادامه مطلبي اظهار داشت: علت پايين بودن توليدات علمي، عدم وجود بستر مناسب براي توزيع توليدات علمي است که باعث مي شود بيشتر نويسندگان آثار خود را در شهر هاي بزرگ منتشر كنند. در كشور هاي بزرگ دنيا مراكز قدرت و سياسي از مراكز فرهنگي و انتشارتي متمايز است. در ايران نيز اگر زير ساخت ها فراهم شود بايد اين كار صورت پذيرد تا زماني كه استفاده از علم موجود و بهره مندي از ثروت علمي كم است رشد توليدات علمي و ثروت علمي نا متوازن خواهد بود. هر استاني به تناسب جمعيت اعضا هيأت علمي خود بايد بتواند توليد علم داشته باشد اگر اين چنين نباشد ثروت علمي و توزيع آن با مشكل مواجه مي شود.

وی تصریح کرد: بدون در نظر گرفتن زير ساخت ها، به توزيع ثروت علمي دركشور كمكي نخواهد شد و اندك پتانسيل كشور به خاطر جابجايي از بين خواهد رفت.

سپس دكتر اسدي در تشریح پژوهش درحال انجام خود بیان کرد: مبحث بررسي توزيع جغرافياي ثروت علمي به عنوان يك پروژه و به سفارش پژوهشگاه اطلاعات و مدارك علمي در حال انجام است. اين پژوهش در سه فاز به صورت پايلوت در  5 استان صورت می پذیرد و در نهايت با  يك سيستم جي آي اس نقشه توزيع علمي كشور مصور مي شود. ملاك هاي ما حقيقي، ملموس و قابل سنجش است و براساس آن استان هاي مختلف را مي سنجيم و با توجه به وسعت، جمعيت و عوامل محيطي و فرهنگی میزان رشد علمی را مقایسه نماییم.

وی افزود: هم اکنون رشد علمي در ايران خيلي مطرح شده است. ايران در آمارهاي جهان نقش فراواني دارد. چالش اصلي براي انجام اين پژوهش اين بود كه ما كه در توليد علم قوي هستيم چرا خروجي هاي كمتري در زندگي و محيط علمي مي بينيم؟

اسدی ادامه داد: براي رسيدن به توسعه پايدار لازم است كه براساس مناطق جغرافيايي مختلف تقسيم كار كنيم و با عدالت و به طور يكسان (در سرعت رشد ) به توسعه مناطق اقدام نمايیم. در كشورما توسعه علمي كمتر مورد توجه بوده است.

وی اظهار داشت: چالش اصلی در توسعه علمي توزيع جغرافيايي مشاركت در ايجاد ثروت علمي است.

سپس دکتر علیپور سوال «ارتباط بين توليد و مصرف چیست و چرا توليدات ما در خدمت صنعت قرار نمي گيرد؟» مطرح کرد.

داریوش مطلبي گفت: زماني ما مي توانيم بگوييم ثروت علمي به صورت يك ثروت ملي اثر بخش بوده كه تمام توليدات علمي را مورد مطالعه قرار دهيم. توليدات علمي همواره با دو گروه در ارتباط است صنعت و دانشگاه.

وي افزود: مشکل در اینجاست كه نگاه اقتصادي به راهكارهايمان نداريم و ثروت علمي زماني اثربخش است كه تمام توليدات علمي را مد نظر قرار دهيم.

دكتر مهدی عليپور حافظی در پايان گفت: بهره مندي از علم از توزيع مناسب ثروت علمي در كشور نشات مي گيرد.

اين نشست با پرسش و پاسخ در ساعت 16 به پايان رسید.

نشست مذکور در کارنامه نشر سرای اهل قلم واقع در زیرزمین سالن شبستان مصلی، سالن فعالیت های جنبی، سرای اهل قلم واقع شده است.

خبرنگار: فاطمه محمدمرادی