به گزارش لیزنا، اولین نشست روز دوم کارنامه نشر سرای اهل قلم بیست و پنجمین نمایشگاه بین المللی کتاب با عنوان «روش های بازسازی نسخه های خطی و قطعات خوشنویسی» از ساعت 14 روز پنج شنبه 14 اردیبهشت 1391، با حضور معین اسلامی (مسئول کارگاه مرمت آثار موزه ملی ملک)؛ غلامرضا خانی پور(فهرست نویس و کارشناس ارزیابی نسخه های خطی)؛ حسینعلی جعفریان (مدیر بخش مرمت کتابخانه مجلس)؛ محسن محمدی( مشاورعلمی موزه ملک)؛ دکتر سوسن اصیلی (رئیس مرکز اسناد کتابخانه مرکزی ومرکزاسناد کتابخانه دانشگاه تهران) آغاز شد.

ابتدا اسلامی اهمیت حفظ نسخ خطی را مطرح کرد و گفت: قسمت عمده ای از اطلاعات علمی، تاریخی ما از گذشته، مدیون نگهداری و حفظ این نسخ است.

در ادامه اصیلی بیان کرد: دانشجویان با کتاب های چاپی کتابخانه سروکار دارند اما برخی منابع خاص ترند، مثل نسخه های خطی که قبل از دوره چاپ کتب با دست نوشته می شده که به اینگونه آثار نسخ خطی می گویند، نگهداری هر نسخه خطی اهمیت خود را دارد. چرا باید به نگهداری اینها اهمیت داد؟

وی افزود: اینها پشتوانه فرهنگی هر کشوری هستند و نگهداری و مراجعه به این آثار اهمیت دارد. الان بیش از 500 هزار نسخه خطی اسلامی وجود دارد که روز به روز شناسایی آنها بیشتر می شود که همه آنها ارزش ندارند. برخی از آنها از نظر محتوایی با ارزش اند و بعضی وقت ها هم هنرمندان روی آنها کار می کردند که بسیار نفیس شده اند. چندین برابر این نسخ که باقی مانده، از بین رفته اند ولی وظیفه ماست که همین ها را هم نگهداری کنیم تا نسل های آینده هم این پشتوانه فرهنگی را داشته باشند.

در ادامه خانی پورگفت: مقوله نسخ خطی مقوله ای ارزشمند است که تمدن ساز و تاریخ ساز کشور است. رشته مرمت آثار در بسیاری از دانشگاه ها وجود دارد ولی در کل مشکلاتی در بازسازی این نسخ وجود دارد.

لزوم شناسایی نوع آسیب وارد شده برای تشخیص نوع مرمت

محمدی اضافه کرد: درحیطه اهمیت، محتوا و ویژگی های زیبایی شناختی آثار و موادی که در جهت ساخت آن اثر بکاررفته مهم است. درزمان حفاظت و درمان بایستی ابتدا ببینیم چه آسیبی وارد شده و  برای مرمت آسیب باید نوع ماده مورد تخریب را بشناسیم.

وی گفت: کاغذ از الیاف سلولزی ساخته شده، مرکب هایی که آثار با آنها نوشته می شده یا کربنی یا فلزی یا دوده ای بودند که پایداری بالایی نداشتند، تزئینات شامل رنگ هایی از جنس آلی و معدنی بود، همچنین فلزات (طلا، آلیاژ مس) نیز استفاده می شده است.

وی درخصوص آسیب های وارده به نسخ خطی گفت: این آسیبها چند دسته هستند: آسیب های فیزیکی- مکانیکی (که دراثردسترسی زیاد ویا تجلید نادرست ایجاد می شود.)، آسیب های شیمیایی (مثلا رنگ هایی که سبب خوردگی کاغذ می شوند. مرکب هایی که به مرورزمان خوردگی ایجاد می کنند و یا زرد شدگی در اثر نورپردازی نامناسب رخ می دهد و قهوه ای شدن هم در اثر نوع ماده ای که بکاررفته ایجاد می شود. اسیدی شدن که بیشتردرآثاری که خیلی قدیمی اند دیده می شود.)، آسیب های بیولوژیک که کمتر درنسخ خطی دیده می شود ولی به هر حال باکتری ها، قارچ ها، حشرات تغییراتی در آثار ایجاد می کنند.

بدترین نوع آسیب ها، آسیب انسانی است و بدترین آسیب های انسانی مرمت است

اسلامی در ادامه اظهار داشت: حفاظت، مجموعه اقدامات ایمنی برای ایجاد شرایط پایدار و افزایش طول عمر اثر به منظور حفظ وبازیابی ارزش های آن است. اما حفاظت پیشگیرانه شامل تمام اقداماتی است که ما تلاش می کنیم اثر ما نیاز به مرمت پیدا نکند.

وی در سخنانی روش های حفاظت واستفاده از نسخ خطی را شرح داد و تأکید کرد: درهنگام تماس دست با آثار خطی باید مراقب بود که دست ها کاملا تمیز باشد.

هزینه مرمت سنگین است لذا باید حفاظت را سریع تر انجام دهیم

سپس جعفریان گفت: بدترین نوع آسیب ها، آسیب انسانی است و بدترین آسیب های انسانی مرمت است. دربحث روش های بازسازی نسخه های خطی و قطعات خوشنویسی شاید اشتباها فکر کنیم که این دو یکی هستند، ولی اگر کمی تخصصی تر بنگریم خواهیم دید که هرکدام کاربردی جداگانه دارند. یک قطعه خوشنویسی چون بیشتر درمعرض نوراست دچارتغییر می شود و نسخه های خطی چون به دور از نور نگه داشته می شوند ممکن است مورد تهاجم قارچ ها و باکتری ها قراربگیرد؛ بنابراین چون نوع آسیب فرق می کند در نتیجه نوع مرمت هم متفاوت است.

وی در ادامه گفت: مرمت قطعات خوشنویسی، تابلوهای نقاشی و نقشه های تاریخی متفاوت از نسخ خطی است. بحث زمان و هزینه های مرمت هم باید یادآورشد که هزینه مرمت سنگین است لذا باید حفاظت را سریع تر انجام دهیم و به سراغ نسخه های نفیس تر برویم. برای قطعات خط، ارزش دارد که وقت صرف کرد و آن را مرمت کرد که البته این وقت گذاری هزینه ها را بالا می برد. در روش های بازسازی نسخ خطی و قطعات خوشنویسی دیدگاه مرمتی و حفاظتی متفاوت وجود دارد و یک مرمت گر باید در دوشاخه متفاوت کار کند.(هربخش از نسخ مانند: جلد، صفحه،... مرمت خاصی دارد).

اصیلی در سوالی پرسید: مرمت تا چه حد پیش می رود که روی اصالت نسخ تأثیرنگذارد؟

محمدی گفت: اصالت اثر با ماهیت مفهومی اثر ارتباط پیدا می کند. ما باید بدانیم اثر به چه مقدار مرمت نیاز دارد و رساندن بدل به اصل ممنوع است.

خانی پور گفت: باید کمترین دخالت در مرمت صورت بگیرد. عکس یا فیلمبرداری از مراحل مرمت شود که هم جنبه های آموزشی داشته باشد و هم قبل ازمرمت و بعد از مرمت مشخص شود.

وی در ادامه چالش های آتی در حوزه مرمت نسخ خطی را برشمرد: کمبود متخصص با توجه به مقدار زیاد نسخ داریم؛ فرسودگی آثار نفیس در مقابل سرعت عمل مرمت آنها بسیار سریع است؛ مشکل مدیریت زمان در این مراکز با توجه به متخصصان وجود دارد؛ تجهیزات این فن و متخصصان آن هزینه بالایی دارد؛ عدم وجود کارگروهی در کشور ما بسیار احساس می شود؛ شرایط غیراستاندارد درب سیاری از مجموعه ها وجود دارد؛ آموزش آکادمیک وجود دارد ولی نیاز به تحول در بازار کاردارد؛ وضعیت شغلی متخصصان این رشته تضمین شده نیست؛ عدم یکدستی در کار مرمت از جهت کمیت و کیفیت؛ کاهش رغبت در نسل جدید و ضعف در بحث برون سپاری درکشور.

نشست «روش های بازسازی نسخه های خطی و قطعات خوشنویسی»  در ساعت 15:45 به پایان رسید.

نشستهای کارنامه نشر سرای اهل قلم بيست ‌و پنجمين نمايشگاه بين ‌المللي كتاب تهران در مصلی امام خمینی (ره)، شبستان اصلي، نيم طبقه دوم، انتهاي سالن ناشران خارجي، سراي كارنامه نشر برگزار می شوند و شرکت در آن برای عموم علاقه‌مندان آزاد است.

گزارش: مهدیه میرحسینی