به گزارش لیزنا، نشست «دسترسی به منابع اطلاعات علمی در ایران و جایگاه کتابخانه در آن» روز گذشته 19 اردیبهشت 1391 در کارنامه نشر سرای اهل قلم از ششمین روز بیست و پنجمین نمایشگاه کتاب، با حضور دکتر فاطمه فهیم نیا (رئیس کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران)، دکتر حمیدرضا جمالی (مدیر گروه کتابداری دانشگاه خوارزمی) و دکتر سعید اسدی (عضو هیأت علمی گروه کتابداری دانشگاه شاهد) از ساعت 14 آغاز شد.

در ابتدای نشست دکتر حمیدرضا جمالی به اهمیت و لزوم دسترسی به منابع در جامعه دانشگاهی اشاره نمود.

سپس دکتر فهیم نیا گفت: اطلاع رسانی، راهنمایی و آموزش از نقش های کتابخانه است و بسته به نوع کتابخانه این نقشها کم رنگ تر و پر رنگ تر می شوند.

وی تصریح کرد: با وجود دسترسی به پایگاه های اطلاعاتی طی دو دهه گذشته در ایران، متاسفانه این پایگاهها آنچنان که باید مورد استفاده دانشجویان و کتابداران قرار نگرفتند.

فهیم نیا نحوه دسترسی به منابع چاپی و الکترونیکی را در دو فاز فارسی و غیر فارسی را مطرح کرد و افزود: کتابخانه به عنوان مأمن منابع چاپی فارسی مورد استفاده هستند. برای تامین این منابع در سال، بودجه ای تخصیص می یابد و در مورد پایگاه هایی که منابع الکترونیکی فارسی را ارائه می دهند قیمت نسبت به منابع الکترونیکی خارجی بسیار کمتر است. دسترسی پایگاه های منابع الکترونیکی خارجی از طریق نهاد های نظارتی شورای سیاستگذاری وزارت علوم صورت می گیرد. در اینجا بحث اولویت در خرید پایگاه ها و آموزش استفاده از این پایگاه ها وجود دارد.

وی افزود: در مورد منابع فارسی، کتابها توسط  کتابخانه ها امانت داده می شوند. نشریات عموماً امانت داده نمی شوند و در صورت لزوم کپی و اسکن صورت می گیرد در مورد پایان نامه ها فقط از 15 صفحه اول آن اجازه کپی برداری داده می شود. اما باری کتابها و نشریات الکترونیکی خارجی محدودیتی وجود ندارد و به راحتی دانلود می شود.

سپس دکتر اسدی گفت: منابع علمی تعریفش با منابع کتابخانه ای متفاوت است؛ منابع علمی حاصل یک فعالیت علمی- پژوهشی هستند و محیط خاصی برای آنها تعریف نشده هر چند که به کتابخانه وارد می شوند. به صورت سنتی کتابخانه ها منابع خاص علمی مثلاً چاپی را دارند. کمتر کتابخانه ای در ایران را سراغ داریم که در زمینه ی پروانه ثبت اختراع آموزش دیده باشند یا در مورد اختراع و مستندات دیگر. پایان نامه ها تنها منابع علمی خاص در کتابخانه های ما هستند اگر پروانه های ساخت اختراع نیز وارد کتابخانه ها شوند این قوانین و مسائل در مورد آن نیز صورت می گیرد.

اسدی افزود: نکته دوم در سیستم کتابخانه ای کشورهای خارجی نقش کارگزاران است که بسیار با اهمیت می باشد. کارگزار یک واسطه قوی پولساز است که زحمت انتقال را از ناشر و دانشگاه ها بر می دارد. برای منابع داخلی تقریباً چنین سیستم تجاری وجود ندارد منابع اکثراً دولتی هستند. مثل انتشارات دانشگاهی.

جمالی به نتایج پژوهشی از دکتر خسروی  درخصوص دسترسی و تأمین منابع علمی پرداخت و افزود: در این پژوهش غیر از کتابخانه که مجرای اصلی است بیشتر تامین منابع از طرق غیر رسمی مثل گروه بحث، دوستان، ارتباط نویسندگان، استفاده از پسورد دانشگاه های خارجی و... بوده است. به این دلیل که فکر می کنند کتابخانه دسترسی لازم را در اختیار آن ها نمی گذارد.

فهیم نیا تصریح کرد: مواد اختصاصی در کتابخانه های اختصاصی وجود دارد و هر چه کتابخانه تخصصی تر باشد از آنجا که منابع خاص بیشتری دارد، دسترسی به اقلام بیشتری را محدود می کند.

کتابداران اولین مانع دسترسی به منابع هستند

فهیم نیا تاکید کرد: کتابداران اولین مانع دسترسی به منابع هستند. کتابدار به عنوان پژوهیار باید از روش های رسمی و غیر رسمی برای پاسخگویی به مراجع استفاده کند و مقاله دکتر خسروی منافاتی با پیش دانسته های ما ندارد چرا که استفاده از منابع کتابخانه در کنار سایر راه های به کار گرفته می شود.

فهیم نیا به لزوم آموزش استفاده از پایگاه های اطلاعاتی اشاره نمود و رضایت مندی از پایگاه های اطلاعاتی را حاصل این آموزش ها و همچنین اصل حداقل تلاش را باعث توسعه روابط فردی دانست.

وی در پاسخ به سوال قطعی پایگاه های اطلاعاتی در ایران تصریح کرد: سال مالی ما باید با سال میلادی یکی شود ما در 6 ماه از سال بیشترین قطعی ارتباط با پایگاه های اطلاعاتی را داریم. از کارگزاران خارجی نباید انتظار داشت که بدون دریافت هزینه به ما ارائه خدمات دهند.

نقاط ضعف کتابخانه های ایران در فراهم آوری دسترسی در چیست؟

اسدی در پاسخ به سوال نقاط ضعف کتابخانه های ایران در فراهم آوری دسترسی در چیست؟ گفت: کتابداران آموزش لازم را نمی بینند در ایران حتی آگاهی رسانی بوسیله پست الکترونیکی که هزینه ای ندارد صورت نمی گیرد. پژوهش هایی با عنوان سواد اطلاعاتی در ایران انجام می شود اما از نتایج این پژوهش ها برای بهبود شرایط حاضر استفاده نمی شود.

اسدی به جایگاه ضعیف کتابخانه در سیستم آموزش دانشگاه ها اشاره کرد و افزود: در یک محیط آکادمی قوی، دانشجو جذب کتابخانه می شود. کتابخانه های ایران بسیار خسته کننده هستند.

وی ادامه داد: در ایران بحث هایی مثل امانت بین کتابخانه ای بسیار ضعیف است و به دسترسی به جای مالکیت سنتی تاکید کمتری می شود. همچنین در ایران استاندارد و رهنمودهای خاصی برای کتابخانه ها وجود ندارد. در بحث بودجه و مدیریت آن، میزان بودجه با توجه به سرانه هر شخص مشخص نیست وقتی بودجه ای تخصیص داده می شود زمان محدودی برای استفاده از آن اختصاص می یابد که در این صورت در مجموعه سازی راندمان بسیار پایین می آید.

جمالی گفت: معمولاً در کتابخانه ها به لحاظ ملاحظات اداری و ساختاری مدیر غیر کتابدار است و باید ارتباط خاصی بین متخصصین IT و کتابخانه برقرار شود.

اگر کتابدار نقشش را ایفا نکند سایرین ایفا خواهند کرد

فهیم نیا در مورد پیوند صحیح بین IT و کتابخانه گفت: کتابخانه مرکزی دانشگاه بر روی محتوا کار می کند وIT  بر روی مسائل فنی مثل پهنای باند. جایی که کار بر روی محتوا صورت می گیرد هیچ کس بهتر از کتابدار نیست. اگر کتابدار نقشش را ایفا نکند سایرین ایفا خواهند کرد.

جمالی جذب مخاطب را از وظایف کتابدار دانست و تاکید کرد: کتابدار باید بتواند ارزش افزوده ای که کتابخانه می تواند داشته باشد را به مخاطب نشان دهد.

اسدی گفت: برای بهتر شدن باید ضعف ها را برطرف کرد؛ در محیط آکادمیک خوب، سایت و کتابخانه به هم وابسته اند و کتابخانه ها درون خود محیط الکترونیکی دارند. متخصصان کامپیوتر پشتیبان هستند و کارهای دیگر را به کتابداران می سپارند. مجموعه کوچک کارآمد از مجموعه بزرگ ناکارآمد بهتر است. باید به مدیریت بهتر بودجه، مدیریت بهتر مجموعه، جذب کاربر و بازخورد از کاربر تاکید بیشتری صورت گیرد.

این نشست پس از برگزاری جلسه پرسش و پاسخ، در ساعت 16به پایان رسید.

نشستهای کارنامه نشر سرای اهل قلم بيست ‌و پنجمين نمايشگاه بين ‌المللي كتاب تهران در مصلی امام خمینی (ره)، شبستان اصلي، نيم طبقه دوم، انتهاي سالن ناشران خارجي، سراي كارنامه نشر برگزار می شوند و شرکت در آن برای عموم علاقه‌مندان آزاد است.

گزارش: نجمه اسکندریان