پونه مهرتاش، دبیر کمیسیون نظام اطلاع رسانی علم و فناوری اطلاعات ایران و سيد ابراهيم عمراني مسئول كميته استاندارد نظام اطلاع رساني در مصاحبه با خبرنگار لیزنا به بيان آخرين تغييرات در نظام و مصوبات اخير نظام شامل استاندارد كتابخانه هاي دانشگاهي و پيوستهاي آن پرداختند. ابتدا پونه مهرتاش با بیان مقدمه کوتاهی درخصوص کمیسیون نظام اطلاع رسانی علم و فناوری گفت: "این کمیسیون در معاونت پژوهشی وزارت علوم بنا نهاده شد و مباحث اولیه و بحثهای ابتدای آن به سال 1385 برمیگردد. پختهتر شدن کمیسیون و عملیاتی شدن آن اواخر سال 1386 با تعدادی اعضای حقیقی و حقوقی اتفاق افتاد، اوایل به صورت کمیته و سپس به کمیسیون نظام اطلاع رسانی علم و فناوری و به صورت بخشی از زیرمجموعههای وزارت علوم تبدیل شد."
- کمیسیون نظام اطلاع رسانی علم و فناوری ایران با تصويب شوراي عتف ارتقاء سطح پيدا كرد و ملی شد
پونه مهرتاش بیان کرد: "درخصوص وضعیت کنونی کمیسیون باید نگاه کوتاهی به اسفند سال 1390 داشته باشیم که اتفاق فرخندهای افتاده است، یعنی ملی شدن کمیسیون نظام اطلاع رسانی علم و فناوری اطلاعات ایران . این اتفاق بعد از سالها تلاشی که اعضای کمیسیون داشتند ، از برنامه و فکر اولیه، تأسیس و تشکیل کمیسیون در وزارت علوم به عنوان سلول اولیه و سپس گسترش آن ابتدا در قالب کمیته های مختلف در وزارت علوم و چنانکه گفته شد با ملی شدن آن باید منتظر توسعه آن در سایر وزارتخانهها و نهادها باشیم. در جلسه 12 اسفند 1390 در کمیسیون دائمی شورای عتف از جانب آقای دکتر فاطمی، نایب رئیس کمیسیون دستوری مطرح شد که طی آن ، مصوبات کمیسیون نظام ، ملی تلقی شود و تمام وزارتخانهها و نهادهای کشور لازم است این مصوبات و استانداردهای صادر شده از کمیسیون را تبعیت کنند و پیروی نمایند که خوشبختانه به تصویب رسید و منتظر ابلاغ آن از سوی شورای عتف هستیم.
و اما بحث استاندارد: یکی از آخرین مصوبات کمیسیون بحث استاندارد بود که البته در جلست قبلی به تصویب رسیده بود و بخشی از آن یعنی پیوست شماره یک آن که بیانیه درجه عالی حرفهای بود احتیاج به یکسری تأمل و بررسی کارشناسی بیشتر توسط خود کمیته و مسئول کمیته استاندارد داشت که نهايتا در جلسه اخیر اردیبهشت 1391 به تصویب رسید."
دبیر کمیسیون نظام اطلاع رسانی علم و فناوری اطلاعات ایران گفت: "کمیتهها و کارگروههای مختلفی زیر مجموعه کمیسیون فعال هستند و بعضی از آنها که به مناسبتی و برای بررسی در مورد خاصی تشکیل شده بودند، بعد از اینکه در یک مرحله به نتیجه رسیدند متوقف شدند اما کمیته ها و کارگروههایی هم هستند که فعالیت مستمر دارند."
وی ادامه داد: "از اولین هسته هايي که تشکیل شد کارگروه پایاننامه ها بود که نتیجه کار آن شیوهنامه پایاننامه بود که پس از تصویب در کمیسیون به تمام موسسات وزارت علوم اعلام گردید و خروجی آن، بحث ثبت و سازماندهی و اشاعه پایاننامه بود که اجرای آن به پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ابلاغ شد."
مهرتاش افزود: "کار گروههایی داشتیم که فعالیتشان موقتی بود. در یک دوره زمانی خاص و برای کاری خاص تشکیل شدند، مانند کارگروه نشریات ادواری علمی، از همان مدل پایاننامهها تبعیت می کرد، همچنین کارگروه مقالات همایشهای علمی که ثبت همایشهای علمی را شامل میشود."
- هستهای که فعالیتهایش مداوم است و هر بار وظيفه اي از سوي کمیسیون به آن محول مي شود را کمیته مینامیم، حال آنكه كارگروهها بر حسب نياز و براي ماموریتهاي مشخص تشكيل مي شوند .
وی بیان داشت: "کمیتهها، هسته هايی هستند که فعالیتهای ممتد دارند و در کنار کمیسیون به کار دائمی خود ادامه مي دهند و با توجه به نقش و وظایفشان که در طول زمان ممکن است خود پیشنهادی برای کار به کمیسیون بدهند یا ماموریتی از سوی کمیسیون به آنها داده شود به فعالیت میپردازند مثل کمیته استاندارد که از سال دوم تأسیس کمیسیون در خدمت آقای عمرانی به عنوان مسئول کمیته استاندارد بودیم و بحث استاندارد را به همراه اعضای کمیته جلو بردند که خروجی آن استانداردي براي مجموعه هاي ديجيتالي خوب بود، و اينك هم استاندارد كتابخانه هاي دانشگاهي ايران و پيوست آن بيانيه درجه عالی حرفه اي کتابداران را به تصویب کمیسیون رسانده اند. از جمله دیگر کمیتهها «کمیته دسترسی آزاد»، و «کمیته وبسنجی و تعیین شاخصهای وبگاه مناسب برای موسسات عالی و موسسات آموزشی و پژوهشی» را میتوان برشمرد."
پونه مهرتاش افزود: "کمیتههای فعال فعلی؛ کمیته استاندارد، کمیته دسترسی آزاد، کمیته سواد اطلاعاتی، کمیته اصطلاحنامه، کمیته ثبت و سازماندهی و اشاعه کتب علمی هستند. تعدادی هم همانطور که گفته شد کارگروه بودند که فعالیتشان به اتمام رسیده است."
- استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی به تصويب كميسيون رسيد
دبير كميسيون نظام اطلاع رسانی در ادامه گفت: "درخصوص استانداردهای کتابخانههای دانشگاهی در آئین نامه کمیسیون یکسری اهداف و وظایف برای کمیسیون تعیین شده است از جمله: بحث سیاستگذاری کلان در ثبت و سازماندهی و اشاعه کلیه منابع اطلاعات علمی است و بستر آن کتابخانه های دانشگاهی به عنوان مخزن و اشاعه دهنده این اطلاعات می باشند. از ابتدای شروع تأسیس کمیسیون این بحث مطرح بوده و دنبال این بودیم که کمیته های مختلف دستاوردهای خود را به جامعه اطلاع رسانی ارائه دهند. در بخش دیگری از وظایف کمیسیون اشاره شده به تدوین نظام استانداردها به طور خیلی خاص. کمیته استاندارد کمیسیون ابتدای راه را با استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی و استاندارد مجموعه های دیجیتالی شروع کرده است و ارزیابی کتابداران نیز از موضوعهای این استانداردها بوده است. ارزشیابی کتابدارها به عنوان افرادی که مستقیماً در مراکز کتابخانه ای و اطلاع رسانی شاغل هستند مورد بررسی کمیته استاندارد واقع شده و نتیجه آن بحث درجه عالی حرفهای است که آقای عمرانی توضیح می دهند ."
سید ابراهیم عمرانی، مسئول کمیته استاندارد كميسيون در ادامه بیان کرد: "علت اینکه کتابخانه دانشگاهی به عنوان كار اول انتخاب شد برای این بود که در آن زمان کمیسیون نظام اطلاع رسانی ایران هنوز ملی نشده و زير مجموعه وزارت علوم، تحقيقات و فناوري بود كه دانشگاهها و پژوهشگاهها را زير مجموعه خود داشت. اينك كه كميسيون ملی شده ما هم امیدواريم که قدمهایش را محکمتر از پيش بردارد و بتواند جای خیلی خوبی در بحثهای کتابداری ایران باز کند. البته بايد بگويم كه استاندارد كتابخانه هاي دانشگاهي دومين خروجي اين كميته است. كار اول ما يك ترجمه بود كه مي دانيد در حوزه هاي فناوري جديد ترجمه كاري سخت است و با اين همه اين كار در نوبت چاپ است امیدواریم به زودی منتشر شود . اين كار ترجمه يك استاندارد از NISO بود، "چارچوب رهنمودي براي یک مجموعه دیجیتال خوب" ، که بیشتر نمونههای خوب اجرایی را معرفی کرده است."
- استاندارد کمیته کتابخانههای دانشگاهی براساس براساس استاندارد کتابخانههای دانشگاهی ایران که خانم تعاونی کار کردند و با نگاه به استاندارد 2004 انجمن کتابداران آمریکا انجام شده است
وی افزود: "استاندارد کمیته کتابخانههای دانشگاهی براساس براساس استاندارد کتابخانههای دانشگاهی ایران که خانم تعاونی کار کردند و با نگاه به استاندارد 2004 انجمن کتابداران آمریکا انجام شده است. استاندارد كتابخانه هاي دانشگاهي ايران (كتابخانه ملي ايران) كه به چاپهاي متعدد رسيده است نگاهش به استانداردهاي قبل از 2000 بوده و بايد به روز مي شد و استاندارد 2004 كه ما انتخاب كرديم ، آخرين ويرايش انجمن كتابخانه هاي دانشگاهي ACRL بود، كه حوزه هاي جديد كتابداري و فناوريهاي نوين در آن ديده شده و به روز شده بود. ابتدا استاندارد را ترجمه کردیم و بعد با استاندارد کتابخانههای دانشگاه ایران مقایسه شد و سپس كار نوشتن و تدوين استاندارد جديد آغاز شد. اين استاندارد به زودي به چاپ سپرده مي شود و از همينجا مي خواهم كه آن را با استاندارد امريكايي كه يكي از مآخذ و مستندات کار ما بوده مقايسه فرمائيد. به شما قول مي دهم كه فقط تيتر فصلها را كاملا مشابه مي بينيد مثل نيروي انساني، يا سازماندهي و باقي متن استاندارد کاملاً با مسائل کشور خودمان انطباق داده شده است. به ويژه به مصداقها كه مي رسيم از كار استاد ارجمندم سركار خانم تعاوني و استاندارد كتابخانه هاي دانشگاهي كه ايشان تدوين كرده اند خيلي استفاده كرده ايم و حتي نثر ايشان را سعي كرديم تا حد ممكن حفظ كنيم. "
عمراني در پاسخ به سوالی درباره كميته استاندارد و اعضاي آن و شيوه كار ايشان، گفت: "اعضای کمیته استاندارد دکتر مهدي علیپور حافظی، دکتر حميد رضا جمالی مهموئي، دکتر سعید اسدی، دکتر مرتضی کوکبی (به صورت آن لاین در ارتباط هستند)، دکتر ميترا صمیعی (نماینده کتابخانه ملی) و یک نماینده از موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران هستند. ضمن اينكه در هر مرحله نتيجه كار براي اساتيدي كه با انجمن كتابداري و اطلاع رساني ايران بيشتر در تاس بوده اند نيز ارسال شده است و از رهنمودهاي ايشان بهره برده ايم مانند آقايان دكتر فتاحي، دكتر خسروي، دكتر رضايي شريف آبادي، و بسياري ديگر كه با اصلاحاتشان ما را ياري دادند."
- سطحی که الان آنجا برای کتابدار در نظر میگیرند با کار سنتی کتابداران و کتابخانههای ایران بسیار متفاوت است
وی تصریح کرد: "زمانی که استاندارد را تدوين و آماده کردیم و به کمیسیون تقدیم شد (حدود آبان ماه سال 1390)، ویرایش جدید استاندارد کتابخانههای دانشگاهی انجمن کتابداری آمریکا (ويرايش 2011) منتشر شد که بلافاصله ترجمه شد و در جلسات کمیته بر روی آن بحث گردید و دیدیم سطحی که الان آنجا برای کتابدار در نظر میگیرند با کار سنتی کتابداران و کتابخانههای ایران بسیار متفاوت است. یعنی کتابدار هیأت علمی که ما در آنجا دیدیم در کتابخانهها مشغول به کار نیست بلکه در گروههای آموزشی هستند و وظیفه این کتابدار بحث آموزش سواد اطلاعاتی در هر گروه آموزشی دانشگاه است ، و به عنوان دستیار پژوهش در کنار استاد در حال کار کردن است . ما به كميسيون توضيح داديم كه يا صبر كنيم و ما استاندارد را دوباره تغيير دهيم كه نظر خودمان در كميته اين بود كه استاندارد 2011 كمي با آنچه در كشور انجام مي شود فاصله دارد و به كميسيون هم منتقل كرديم. كميسيون هم تصميم گرفت كه اين استاندارد به همين شكل كه الآن آماده شده مصوب كند كه انجام شد و بر عهده كميته است كه روي استاندارد جديد و با معيارهاي جديد جهاني كار كند و استاندارد فعلي را مجددا و با فاصله معقولي روزآمد نمايد."
- کمیته استاندارد باید آمادگی کار بر روی استانداردهای انواع کتابخانه ها را داشته باشد
عمرانی افزود: "نکته دیگر اینکه با ملی شدن کمیسیون، کمیته استاندارد باید آمادگی داشته باشد بر روی استانداردهای انواع کتابخانههای عمومی، مساجد، کودک، آموزشگاهی نیز کار کند که باید از متخصصین و شاغلین در همان نوع كتابخانه ها براي اين كار کمک بگیرد."
مسئول کمیته استاندارد بیان کرد: "علت تأخیر در به تصویب نرسیدن استاندارد ، بیانیه درجه عالي حرفه اي به عنوان پيوست استاندارد بود. در كميسيون موانع مختلفي را طرح کردند، موضوع تداخل مدرک حرفه اي با مدرک دانشگاهی اولين سوال بود و مي گفتند اگر دانشگاهها مدرک میدهند این چه نوع مدرکی است؟ و چندين مانع ديگر كه طی چند جلسه همه تعديل و ارائه شد و آخرين نکته كه در جلسه اسفند مطرح گرديد ابهام در مجری برگزاری بود که رياست كميسيون (معاون پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری جناب آقای دکتر مهدی نژاد) خود پيشنهاد كردند كه به انجمن كتابداري و اطلاع رساني ايران پيشنهاد شود."
- طراحی گواهینامه درجه حرفهای کتابداری در سه سطح
وی ادامه داد: "دقت بفرمائيد اصل متن استاندارد در جلسه دوم تصویب شد ولی این استاندارد چند پیوست دارد که به صورت رهنمود خواهد آمد که یکی از این پیوستها خیلی بحث برانگیز بود و به چندین جلسه کمیسیون کشید كه همان بود كه توضيح دادم، و نهایتا در اين جلسه آخر همانطور كه عرض كردم بیانیه گواهینامه درجه عالي حرفهای کتابداران دانشگاهی – پژوهشي مصوب شد.
اساس اين بيانيه ، بحثهاي نيروي انساني در استاندارد است. در استاندارد انجمن کتابداران آمریکا که نگاه میکنیم هر جا برخورد میکنیم به ویژه به نیروی انسانی اشاره می شود که چه مشخصاتی، چه مدرکی، چه خصوصیاتی و چه کارهایی باید بلد باشد که در استاندارد خودمان نداشتیم و مشخص نبود کتابدار خبره، کتابدار هیأت علمی و کتابدار متخصص چه تعریفی دارند. در نتیجه با توجه به تمام آنچه که میشناختیم به جمع آوری منابع طراحی یک گواهینامه به نام "گواهینامه درجه عالي حرفهای" که به زودی منتشر می شود و در اختیار همه قرار خواهد گرفت پرداختیم، که پیوست یک استاندارد کتابخانه دانشگاهی ايران است و در این بیانیه به آزمونی اشاره میشود که این کمیسیون مسئول و متولی و ارزش بخش آن است و چون کمیسیون کار اجرایی نمیکند به یکی از جلسات موکول شد که چه کسی آن را اجرا کند و به پیشنهاد ، ریاست کمیسیون، انجمن کتابداری انتخاب شد و دو جلسه کمیسیون وقت گذاشته شد که کمیته ارزیابی انجمن به سرپرستی دکتر خسروی تشکیل گردید و این کمیته مجری این آزمون خواهد شد البته خود بیانیه گواهینامه درجه حرفهای کمیتهای را برای نظارت بر این آزمون تشکیل داده که اعضا آن چنین تعریف شده است؛ 2 نفر با معرفي انجمن، 1 نفر با معرفي کتابخانه ملی، 1 نفر مدیر گروه کتابداری با معرفي کمیته کتابداری و اطلاع رسانی وزارت علوم، 1 نفر مدیر کتابخانه با معرفي معاونت پژوهشی وزارت علوم، 1 نفر مدیر کتابخانه با معرفي کمیته کتابخانه های تخصصی دانشگاهی انجمن و 1 نفر متخصص و خبره فناوری اطلاعات با معرفي پژوهشگاه علوم فناوری اطلاعات، که معرفی خواهند شد و وظیفه نظارت بر آزمون و شیوه برگزاری و دادن مدرک بر عهده این گروه است. مدرک گواهینامه درجه حرفهای هیچ ربطی به مدرک دانشگاهی افراد ندارد و صرفاً یک مدرک حرفهای است و کاملاً داوطلبانه است."
- مدرک گواهینامه درجه حرفهای هیچ ربطی به مدرک دانشگاهی افراد ندارد و صرفاً یک مدرک حرفهای است و کاملاً داوطلبانه است
عمرانی گفت: "این مدرک دارای سه سطح است: سطح یک: اعضای هیأت علمی یعنی کسانی که دکتری کتابداری دارند و شاغل در کتابخانهها هستند و مسئولیت آموزشی و پژوهشی ندارند. سطح دوم: کتابدار خبره و سطح سوم: کتابدار متخصص."
وی درخصوص نوع این آزمون اشاره کرد: "قطعاً تست چهارجوابه نیست و سطح جدیدی برای کلاس کنکور راه نمیاندازیم و ملاک براساس مصاحبهای است که کمیته انجام میدهد و ارزیابی میکند. اینکه سطح حرفهای این افراد در چه حدی است و نه دانستههای محفوظ آنها که قبلا منجر به دریافت مدرک آنها شده است. "
ابراهیم عمرانی ادامه داد: "هر سه این درجات، درجات حرفهای هستند و هیچ ربطی به مدرک دانشگاهی افراد ندارد و نمي تواند جايگزين آن مدرك شود و مشخصه افرادی که میتوانند در این آزمون شرکت کنند حدودا مشخص شده است حتما باید شاغل در کتابخانهها باشند و چند سال کار کرده باشند تا اجازه شركت در چنين آزموني را داشته باشند."
وی در پاسخ به اينكه كار در چه مرحله اي است و آيا آزموني در سال جاري خواهيد داشت گفت: "مرحلهای که الان در دستور کار داریم نوشتن نامه به نهادهایی است که در این بیانیه آمده است که افراد مورد نظر را به ما معرفی کنند و کمیسیون باید تشکیل شود و انجمن است که باید زیر نظر این کمیته شرایط و زمان آزمون را اعلام کند. و اميدواريم كه در سال جاري يك آزمون داشته باشيم."
مهرتاش گفت: " با تغييراتي كه در كميسيون و ارتقاء سطح آن انجام شده بحث های بیشتر و فضای بازتری برای ادامه کار داریم از جمله در بخش استاندارد در موارد مختلف کتابخانههایی غیر از کتابخانههای دانشگاهی،یعنی کتابخانه های آموزشگاهی، پژوهشی و غیره گامهای بیشتر برخواهیم داشت ."
- با توجه به اینکه کمیسیون نظام یک نهاد ملی است امکان ایجاد یک کميته ملی سازماندهي دانش یا مشابه آن را دارد
وی در پایان به 2 تقاضایی که به شورای عالی عتف ارائه کردند، اشاره داشت و گفت: "کمیته ملی سواد اطلاعاتی و کمیته ملی سازماندهی دانش كه قبلا به شورا پيشنهادش ارائه شده بود، در دستور كار شوراي عتف قرار دارد، ليكن الان که کمیسیون ملی شده باید بتوانیم این آغاز به فعاليت کمیتههای ملی مرتبط با نظام اطلاع رساني علم و فناوري را در همين كميسيون و هر چه سریعتر سامان بخشیم. با توجه به اینکه کمیسیون نظام یک نهاد ملی است امکان ایجاد یک کميته ملی سازماندهي دانش یا مشابه آن را دارد. امیدواریم کمیته ملی سازماندهی دانش با همت آقاي دکتر فتاحی و آقای عمرانی به صورت جدی دنبال شود و در شش ماهه اول بتوانيم آن را در كميسيون مجددا مطرح و انشاءالله تصویب گردد و گزارش آن متعاقبا اعلام خواهد شد".
خبرنگار: خدیجه عروجی