لیزنا، رضا رجبعلی بگلو، دانشجوی دکترای کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه فردوسی مشهد: برای هیچکس جای تعجب ندارد اگر بگوئیم بارها شده که برای دریافت خدمتی یا انجام کاری، مثل گرفتن یک کتاب به کتابخانه‌ای رفته‌ایم و شاهد رخوت، فضایی بی‌روح و ملال‌انگیز و خالی از نشاط، سرزندگی و پویایی بوده‌ایم. چرا که امکان دارد هریک از ما شاهد اینگونه کتابخانه‌ها در محله، دانشگاه یا محل کار خود بوده باشیم. اینکه چرا چنین موقعیت‌ها و مکان‌هایی از کتابخانه‌های اطراف خود می‌بینیم، گاهی باز می‌گردد به روحیه کارمندان (کتابداران و سایر افراد). این روحیه همچنین به نوع آموزش‌هایی بستگی دارد که در قالب طراحی داخلی محیط کتابخانه‌ای (چیدمان وسایل و مبلمان) و همچنین استفاده از رنگ‌ها و طراحی‌ها به کتابداران ما داده می‌شود. آموزش‌های مناسب باعث خواهند شد تا محیطی سرشار از نشاط و آرامش نثار کاربران و کتابداران شود. مناسب بودن محیط برای هر دو طرف این ماجرا (کتابداران و کاربران) از ضرورت‌های اساسی و پایه محسوب می‌شود که بایستی مورد توجه همگان قرار گیرد. این مهم را زمانی بهتر می توان درک کرد که ببینیم در کشورهای پیشرفته، کتابخانه‌ها با رعایت نکات زیبایی‌شناختی و روانشناختی، بسیار دلنشین هستند. در مورد دلایل این کاستی اثرگذار در بیشتر کتابخانه‌های ایران (به ویژه کتابخانه‌های عمومی که با طیف وسیعی از مردم سر و کار دارند) نمی‌توان بدون انجام پژوهش اظهار نظر کرد. اما شاید بتوان برخی از موارد زیر را به عنوان دلایل عدم طراحی جذاب در اینگونه کتابخانه‌ها بیان کرد:
- عدم تخصیص ساختمانی ویژه برای کتابخانه‌ها که با فعالیت‌ها و اهداف این مراکز اطلاعاتی همخوانی کامل داشته باشد؛
- عدم مشاوره با کتابداران در طراحی داخلی و خارجی این مراکز اطلاعاتی؛
- عدم شناخت مناسب و صحیح از کاربران و نیازهای آن‌ها؛
- عدم آموزش مناسب دانشجویان و حرفه‌مندان کتابداری و اطلاع رسانی برای طراحی و چیدمان مناسب داخل کتابخانه‌ها؛ و
- عدم وجود روحیه مناسب در کتابداران برای انجام اقداماتی ساده که منجر به بهبود فضای داخلی می‌گردد.
با در نظر گرفتن شرایطی که در کتابخانه‌ها (بویژه کتابخانه‌های عمومی کشور) حاکم است، رعایت جنبه‌های روانشناختی، زیبایی‌شناختی، و نیازمندی‌های اساسی مربوط به لذت‌بخش بودن این مکان‌ها برای کاربران و همچنین کتابداران الزامی است. اینگونه مسائل را می‌توان در قالب نظریه‌ها و رویکردهای روانشناختی و جامعه‌شناختی به سادگی پیگیری کرد. اینکه چرا درک پایدار و مداوم "تجربه لذت‌بخش" از یک محیط کتابخانه‌ای برای ما (چه کتابدار و چه کاربر) دور از ذهن است و گاهی کتابخانه‌ها را همچون زندانی می‌بینیم که "هرچه زودتر بایستی از آن‌ها فرار کرد"، دلالت بر این امر دارد که:
- هنوز نتوانسته‌ایم کتابخانه‌ها را بعنوان مکان[1]ی در نظر بگیریم که در آن "درک تجربه لذت‌بخش" به عنوان امری طبیعی محسوب می‌شود که با ماهیت اساسی و ریشه‌ای کتابخانه‌ها ارتباطی نزدیک و دیرینه دارد؛
- هنوز نتوانسته‌ایم آموزش کافی به کتابداران بدهیم تا با اقداماتی بسیار ساده و بدون هزینه و تنها با رعایت نکات زیبایی‌شناختی، کتابخانه‌ها را به مکانی برای "درک تجربه لذت بخش" تبدیل کنند؛ و
- هنوز نتوانسته‌ایم محیطی فراهم کنیم که کاربران، کتابخانه‌ها را به عنوان مکانی زیبا و مفرح برای بازیابی روحی، استراحت ذهنی و به طور کلی مکان سوم[2]ی احساس کنند که فارغ از مشغله‌های روزانه کاری، "درک تجربه لذت بخش" را میسر می کنند.
آری، هنوز نتوانسته ایم. طراحی چنین کتابخانه ای محیطی را در اختیار کاربر و کتابدار قرار می دهد که در آن وضعیت شغلی کتابداران، وضعیت خدماتی کتابخانه‌ها و وضعیت نگرشی کاربران به‌شکل مناسبی بهبود خواهد یافت.
رجبعلی بگلو، رضا. «از رنجی که می‌بریم: دور شدن کتابخانه‌ها از مکانی برای درک یک تجربه لذت‌بخش». پایگاه تحلیلی خبری لیزنا. سخن هفته شماره 83. 29 خرداد 1391.
[1] Library As a Place
[2] Third Place