به گزارش پایگاه خبری کتابداری و اطلاع رسانی ایران (لیزنا)، نشست اول با موضوع "كتابخانه‌هاي باز: ضرورت و اهميت" از ساعت 14:30 آغاز شد . دبیر این نشست ابوالفضل هاشمي بود و سخنرانان دیگر این نشست مهندس سيد مسعود حسيني گوهر، معاون طرح و برنامه ستاد عالی مساجد،  و محمد رضا جعفری، معاونت آموزش و پژوهش برنامه ستاد عالی مساجد،  بودند.

در این نشست به موضوع کتابخانه های باز پرداخته شد.

مهندس سيد مسعود حسيني گوهر، گفت: کتابخانه های مساجد دو نوع هستند:

1. کتابخانه های عمومی: مراجعه کنندگان این کتابخانه های عموما برای امانت منابع مراجعه می کنند.
2. کتابخانه های باز: کتابخانه هایی هستند که از حداقل زمان حضور نمازگزار برای مطالعه استفاده می کنند. این کتابخانه ها دو نوع کتاب را در احتیار افراد قرار می دهند که شامل کتابهای عمومی مانند کتابهای تفسیر قرآن و کتابهایی در حوزه مطالعات روزمره افراد می شود.

با توجه به استقبال عمومی از 2000 کتابخانه های باز تاسیس شده در کل کشور در سال 1387 ، در سال 1388، 2000 کتابخانه باز دیگر نیز تأسیس شد . قرار است 1000 کتابخانه باز دیگر در سال 1389 تشکیل شود. و در پایان سال 1389، 5000 کتابخانه باز با اولویت روستایی خواهیم داشت.

همچنین تا پایان برنامه پنج ساله، 22 هزار کانون و کتابخانه باز تأسیس می شود.

از ویژگی های کتابخانه باز  این است که نیاز به مسئول ندارد یعنی قفسه های کتاب در مسجد قرار داده می شود و مسئول آن عموم مردم هستند. کتابهای اهدایی مردم به کتابخانه های باز به دلیل نگاه ویژه ای که مردم به مساجد دارند و ممکن است این کتابها توسط آنها ارزیابی شود هر کتابی وارد این کتابخانه ها نمی شود و کتابها توسط ستاد عالی مساجد ارزیابی می شوند.

مهندس سيد مسعود حسيني گوهر، در ادامه گفت: در کتابخانه های باز در حوزه مساجد همه مراجعه کنندگان، کتابدار هستند در نتیجه کتابهایی که خارج از ضوابط باشند در این مجموعه قرار نمی گیرند.

ابولفضل هاشمی، از سخنرانان پرسید: آیا منابع کتابخانه باز مساجد روز آمد نگه داشته می شوند؟

مهندس سيد مسعود حسيني گوهر در پاسخ گفت: در حال حاضر در زمینه ی سازوکار منابع به این نقطه نرسیده ایم ولی در مورد به روز رسانی کتابخانه های باز، اقدامات اصولی انجام خواهد شد. وی اشاره کرد: باید برای این کتابخانه ها به دنبال تولید کتابهای مناسب باشیم.

در ادامه یکی از شرکت کنندگان در نشست پرسید: با ایجاد کتابخانه های باز، کتابدار حذف شده است، چه دلیلی وجود دارد؟

مهندس سيد مسعود حسيني گوهر در پاسخ گفت: در گذشته کتابدار اداره کتابخانه را بر عهده داشته است و در این طرح (کتابخانه های باز)، کتابدار باید کتابخوان ها را اداره کند. کتابدار در مساجد به عنوان یک شغل نیست بلکه به عنوان کمک به امام جماعت در انتخاب مناسب کتابها کمک می کند ولی به معنی اشتغال نیست.

این نشست در ساعت 15:45 دقیقه به پایان رسید. شایان ذکر است حجت‌الله الاسلام ملانوري، که پیشتر به عنوان سخنران این نشست اعلام شده بود، حضور نداشت.

نشست دوم، درباره "کاربردهای روش پژوهش آميخته در كتابداري و اطلاع رساني" به دبیری دكتر يزدان منصوريان و سخنرانی دکتر عباس حری، دکتر ابراهيم افشار، و دكتر علي جلالي ديزجي از ساعت 16:25 دقیقه شروع شد.

در ابتدای جلسه، دكتر يزدان منصوريان، از برگزارکنندگان این نشست و حضور اساتید تشکر کرد. و تعریفی از روش های ترکیبی ارائه کرد و گفت: روش پژوهش آمیخته، روشی است که در آن از رویکردهای کمی و کیفی همزمان در پروژه های تحقیقاتی استفاده می شود. در ادامه وی از دکتر عباس حری درخواست کرد که تعریفی از پژوهش های آمیخته یا ترکیبی ارائه دهد. حری گفت: مسئله پژوهش یک موجود بسیار سرکش و ناآرام و زیاده خواه است. پس از گذشت قرن ها پی بردند که مسئله را نمی شود یک سویه دید. یعنی نظام کمی گرا مسئله را از منظر واحد می بیند و ما فکر می کنیم که هر گاه بتوانیم مسئله ای را کمی کنیم قابل پیگیری است، در غیر این صورت خیر. اگر این طور باشد مسئله را تک بعدی دیده ایم. نظام دانشگاهی ما در رویکرد پژوهش کمی است و عمدتا تصور بر این است که آنچه را که بتوانیم کمی کنیم علمی است و در غیر این صورت خیر.

دکتر حری در ادامه افزود: در ما در روش شناسی، یک روش شناسی چند بعدی داریم که بحث درباره روش صورت می گیرد. در چند روشی صحبت از این است که در یک مسئله، بیش از یک روش به کار بریم. اما در روش آمیخته، که جزء چند روشی است؛ ویژگی خاص آن این است که تلفیقی از روش کمی و کیفی است یعنی از هر دو رویکرد بهره می گیرد. سپس دکتر حری به تاریخچه ی روش های پژوهشی اشاره کرد و گفت آنچه امروزه مطرح می شود ورای روش کمی و کیفی است. ما باید در هرقسمت از مسئله از رویکرد خاص خودش بهره گیریم چه کمی و چه کیفی. کیفی گرایی از ارمغان های پست مدرنیسم است. اما تعدادی از پست مدرنیسم ها با روش آمیخته مخالفند و آن را جمع اضداد می دانند.

منصوریان در ادامه از دکتر ابراهیم افشار زنجانی خواست که درباره روش پژوهش آميخته، صحبت کند: افشار زنجانی اظهار کرد: ما از ابتدا به دنبال دانستن هستیم. روش تحقیق علمی ایجاد شده تا بدانیم آنچه را درک می کنیم؛ حقیقت دارد و یا نزیک به حقیقت است. آنچه باعث می شود این پدیده به وجود آید متکی شدن به یک رویکرد برای کشف حقیقت است آن هم رویکردی که در آن هر چیزی قابل اندازه گیری است می پذیریم  و هر چه قابل اندازه گیری نباشد، کنار می گذاریم. این روش، به عنوان روش اصلی تحقیقات پذیرفته شده است و در رشته های علوم انسانی از جمله کتابداری و اطلاع رسانی نزدیک به 100 درصد پایان نامه ها با این رویکرد (کمی) پیش می روند.

افشار زنجانی گفت: فرقه گرایی در روش تحقیق باید جای خود را به آزاد اندیشی در انواع روش تحقیق بدهد.

در ادامه دكتر علي جلالي ديزجي، گفت: مطالب یافت شده در مورد این موضوع محدود است و تعریفی از روش آمیخته یا تحقیق ترکیبی ارائه داد: روش تحقیق ترکیبی یا چند روشی رویکردی ورای پژوهش حرفه ای است که گردآوری و تجزیه و تحلیل کمی و کیفی داده ها را با هم ترکیب می کند. روش تحقیق علمی همان روش کمی است که مبتنی بر روش استقرایی است و در حوزه های مختلف به کار گرفته می شود. در گروه علوم پایه رویکرد اساسی که وجود دارد رویکردی کمی است و در بررسیمسئله از مشاهده و کمی سازی استفاده می شود. ضعف روش علمی (کمی) در حوزه علوم اجتماعی وجود دارد زیرا به مطالعه  انسان می پردازد. به علت دشواری روش کمی در علوم اجتماعی، گروهس معتقدند که این روش کفایت لازم را برای این حوزه ندارد پس به دنبال روشی هستند که بتوان کارهای پژوهشی را در حوزه علوم اجتماعی به درستی انجام داد که از آن به عنوان روش پژوهش کیفی یاد می کنند.

دکتر علی جلالی دیزجی در ادامه به تفاوت روش های کمی و کیفی پرداخت و گفت: به طور خلاصه در سالهای اخیر شیوه ای که برای پژوهش به کار می رود مجموعه کمی و کیفی را به صورت مخلوط استفاده کنند که در دو بخش راهبردها و رویکردها به کار گرفته می شوند.

دکتر یزدان منصوریان به مقاله ی فیدل در زمینه پژوهش آمیخته اشاره کرد و گفت در این مقاله 4 بخش مورد بحث قرار گرفته است که عبارتند از: 1. ترکیب روش های تحقیق 2. تحلیل با رویکرد کیفی 3. ترکیب منابع 4. دیدگاه ترکیبی نسبت به مبانی نظری

منصوریان در ادامه از دکتر عباس حری خواست تا درباره این چهار بخش توضیحاتی ارائه نماید: در مورد این چهار بخش نظرم متفاوت است: تعدد در روش درست است یعنی در رویکرد آمیخته با چند روش سروکار داریم. در مورد تلفیق منابع، منابع در دست ما نیستند یعنی مانند روش که مسئله آن را مشخص می کند منابع را هم مسئله تعیین می کند. در بحث تحلیل با رویکرد کیفی: هر آن چیزی که به آن روش کمی می گوییم غافل هستیم که بخش تحلیل آن یک روش کیفی است یعنی هیچ رویکرد کمی فارغ از تحلیل نیست و استنباط یک امر کمی نسیت. ارزش و اهمیت روش آمیخته این است که مسئله در فضای آزاد می تواند حرکت کند و مهار کردن آن با یک زنجیر، ظلم به مسئله است. قرن جدید قرن نقد است و قرن بازنگری ارزش هایی است که تا به حال بر ما حاکم بوده است.و این نقد باعث شده که روش آمیخته پیش آید و ما باید بتوانیم به مسئله پاسخ دهیم نه اینکه چهریزه ای از مسئله را که کمی است پاسخ دهیم.

سپس منصوریان جمع بندی از بحث را ارائه کرد و در ادامه دکتر اشار زنجانی گفت: هویت مسئله باید تعیین کند که چه روشی باید پیش بگیریم. اول مسئله را بشناسیم و بعد روش پژوهش را تعیین کنیم.

دکتر علی جلالی دیزجی گفت: در پژوهش ها علاوه بر مسئله، مفاهیم نیز وجود دارند که نقش متغیری را در کار پژوهشی بازی می کنند برخی از آلنها کمی و برخی کیفی هستند.

در پایان دکتر منصوریان از دکتر حری پرسید: در علوم کتابداری و اطلاع رسانی مسئله هایی که به روش های آمیخته نزدیک باشند کجا هستند؟

حری گفت: ما اگر بگوییم که چه مسئله هایی از روش آمیخته استفاده می کنند نقض گفته هایمان است.باید مسئله تعیین کند که از چه روش پژوهشی استفاده شود.

در پایان یکی از شرکت کنندگان سوالی را مطرح کرد: یک مثال از پژوهش های کتابداری که در از روش آمیخته استفاده شده است بگویید؟

دکتر منصوریان در پاسخ گفت: عمدتا پژوهش ها در حوزه Web searching  و Information seeking behavior   (رفتار اطلاع یابی) از روش پژوهش آمیخته استفاده کرده اند.

این نشست در ساعت 17:45 دقیقه به پایان رسید.

سخنرانی سوم امروز چهار شنبه (15 اردیبهشت ماه) به موضوع "سود و زیان خريد از نمايشگاه بين المللي كتاب  تهران براي كتابخانه هاي دانشگاهي" پرداخت. سخنران این نشست دکتر ابراهیم افشار زنجانی بود. این نشست ساعت 18 شروع شد.

مزایای خرید از نمایشگاه کتاب برای کتابخانه های دانشگاهی در دو بخش قابل بررسی است:

مزایای حضور انتشارات داخلی؛ گردآمدن تقريبا همه ناشران خصوصی و دولتی در يکجا، دستیابی به انتشارات ناشران دولتی، تخفیف در قیمت ، و مزایای گردهم آمدن انتشارات خارجی ؛ استفاده از يارانه دولتی ؛ خرید ریالی انتشارت خارجی ؛ گردآمدن برخي از نمایندگان ناشران و کارگزاران خارجی در يكجا.

وی افزود: خرید برای کتابخانه های در زمان برپایی نمایشگاه کتاب، از انتشارات داخلی و خارجی معایبی را برای این کتابخانه ها در پی دارد که عبارتند از: درمورد انتشارات داخلی؛ عدم انتخاب سنجیده و با تامل ، تحميل هزینه انتقال منابع خريداري شده (پست و ...)، تحميل هرینه های پرسنلی سفر و اقامت در تهران. درمورد انتشارات خارجی؛ عدم امکان انتخاب سنجیده، ناممکن بودن ساختن مجموعه پژوهشی، شرکت نداشتن همه ناشران مهم دانشگاهی خارجی، عرضه نشدن انتشارات ‍پژوهشی ناشران معتبر شرکت کننده، حضور محسوس ناشران و کارگزاران ضعیف.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، از کتابخانه های دانشگاهی به عنوان بازندگان اصلی خرید نمایشگاه ببن المللی کتاب یاد کرد چراکه خرید از نمایشگاه، سبب مصرف شدن عمده بودجه سالانه آنها در نمايشگاه و از دست دادن قدرت خريد در طي سال، وارد شدن منابع غير ضروري به مجموعه ها، فشار كار بر بخش هاي سازماندهي بعد از نمايشگاه و عقب ماندگي در فهرستنويسي، استرس بر مديران و مسئولان خريد می شود.

وی افزود: آنچه در نمایشگاه عرضه می شود در بهترین حالت می تواند نیازهای آموزشی را برآورده سازد.

دکتر افشار زنجانی در ادامه توصیه هایی را برای بهبود مجموعه سازی در کتابخانه های دانشگاهی ارائه داد و گفت: از نمايشگاه فقط براي به دست آوردن فهرست انتشارات و آدرس ناشران و آشنائي با آنها استفاده كنند. این نشست در ساعت 19 پایان یافت.

شایان ذکر است هر روز از ساعت 14 تا 19:30 سه نشست تخصصی حوزه کتابداری و اطلاع رسانی  با همکاری خانه کتاب، انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران، و اتحادیه انجمن های علمی دانشجویی کتابداری (ادکا) در مصلی، زيرزمين شبستان، سالن فعاليت­هاي جنبي، سراي اهل قلم، كارنامه نشر برگزار می شود

گزارشگر: رفعت باباجانی