به گزارش لیزنا، دكتر حميدرضا جمالي، استاديار دانشگاه تربيت معلم تهران  و رئيس پژوهشكده علوم اطلاعات پژوهشگاه علوم و فناوري اطلاعات ايران، روز چهارشنبه مورخ 29 تیر 1390 از ساعت 14 در این پژوهشگاه، درخصوص «ارزيابي پژوهش: شيوه‌ها، مدلها و چالشها» به ایراد سخنرانی پرداخت.

دکتر جمالی در ابتدای سخنان خود ضمن تعریف جداگانه هریک از مفاهیم «ارزیابی» و «پژوهش»، "سنجش نظام مند سیاستها، برنامه ها یا طرح ها برای تعیین موفقیت در رسیدن به اهداف را" ارزیابی پژوهش دانست.

وی درخصوص تاریخچه ارزیابی پژوهش گفت: "جنگ جهانی دوم سبب افزایش درک دولتها از اهمیت علم و نقش آن در برتری آنها شد که در نتیجه، سرمایه گذاری عمده دولتها در حوزه پژوهش و فعالیت های پژوهشی شتاب گرفت. همچنین سیستم گرانت و تثبیت آن برای تأمین مالی طرح های پژوهشی ایجاد گردید و الگوی فعالیتهای علمی از علم کوچک به علم بزرگ تغییر کرد."

استادیار دانشگاه تربیت معلم تهران بیان کرد: "در نتیجه جنگ همچنین کشورهای ویران در پژوهشهای کاربردی سرمایه گذاری فراوان کردند برای پیشرفت و آبادانی سریعتر (مثل ژاپن)، و آمریکا که ازویرانی جنگ دور بود مراکز پژوهشی پایه و بنیادین مجللی در بخش دولتی و خصوصی ایجاد کرد. اما پس از مدتی با بهبود اوضاع در اروپا و آسیا، توان رقابت شرکتهای آمریکایی کم شد و از تجملات پژوهشهای بنیادین در آمریکا کاسته شد."

وی در ادامه با اشاره به منابع مالی پژوهش، علت نیاز به سرمایه گذاری دولتها را در امر پژوهش، «هزينه بالاي سرمايه گذاري در بخش تحقيق و توسعه»، «غير قطعي بودن بازگشت سرمايه طولاني مدت»، «بالا بودن سرریز هزینه های سرمايه گذاري در تحقيق براي بخش خصوصي» و «نگاه كوتاه مدت به سرمايه گذاري» دانست.

دکتر حمیدرضا جمالی اظهار داشت: " ازآنجا که ارزیابی پژوهش ابزاري براي برنامه ريزي راهبردي و تخصيص منابع مالي است، افزایش مسئولیت پذیری (پژوهشگر، تصمیم گیر، بانی مالی)، تدارک یک وسیله برای دفاع از عملکرد (پژوهشگر، گروه پژوهشی)، هدایت فرایند پژوهش و تدارک یک ورودی مناسب برای مدیریت (از طریق فهم و درک بهتر) از جمله دلایل منطقی برای ارزیابی به شمار می آیند."

وی در ادامه با بیان تاریخچه ای، مثالهایی را درباره تلاشهای اولیه صورت گرفته از دهه 50 تا 80 میلادی درخصوص ارزیابی پژوهش ارائه و تأکید کرد: "ارزیابی پژوهش با اهداف كلان راهبردي، پروژه‌هاي بسيار بزرگ و تأكيد بر دستاورد و جنبه‌هاي اقتصادي آغاز گردیده است."

رئیس پژوهشکده علوم اطلاعات پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران واحد و هدف ارزيابي پژوهش را چهار مولفه شخص: براي ارتقاء، تبديل وضعيت؛ گروه پژوهشي: براي گرانت و پروژه؛ گروه (دپارتمان) يا دانشكده و دانشگاه: براي بودجه پژوهشي؛ و كشور (منطقه): برنامه ريزي راهبردي دانست و در ادامه به تببین و دسته بندي شاخص‌ها بر اساس ماهيت و عملكرد؛ بر اساس عنصر مورد ارزيابي؛ بر اساس سطح ارزيابي؛ و بر اساس تعداد مجموعه هاي علم‌سنجي پرداخت.

همچنین در ادامه این نشست به تبیین مراحل پژوهش شامل: درونداد (بودجه، پژوهشگر، تجهیزات و غیره)؛ فرآیند (پژوهش، همکاری، نشست، وغیره)؛ برونداد (انتشارات، اختراع، نرم افزار، محصول)؛ دستاورد (رشد صنعت، رشد شرکت، محصول بهتر، اشاعه دانش، بهره وری بیشتر)؛ و تأثیر (افزایش درامد ناخالص ملی، برتری در رقابت، بهبود کیفیت زندگی، منافع عام اقتصادی) پرداخته شد.

دکتر جمالی ضمن تعریف هریک از مفاهیم مطرح در مراحل پژوهش، دلایل سنجش اثر پژوهش را ارائه کرد.

سپس وی به سه نوع روش کلی «فرآیند محور»، «دستاورد یا تأثیر محور» و «برونداد محور» در ارزیابی پژوهش اشاره کرد و در ادامه به توضیح روش «سنجش اثر با کتابسنجی» که زیرمجموعه روش برونداد محور محسوب می شود پرداخت.

عضو هیأت علمی گروه علوم کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه تربیت معلم تهران گفت: "روش سنجش اثر با کتابسنجی شامل دو مرحله «شمارش» و  «نرمال سازي با استفاده از يك مجموعه مرجع» (مجلات يك رشته يا زيررشته به عنوان مجموعه مرتبط ، در نظر گرفتن نويسندگان يك مجله به عنوان مجموعه مرتبط  و استفاده از تحليل اشتراك در متن براي تعيين مدارك مرتبط ) می شود."

دکتر حمیدرضا جمالی با اشاره به دو مدل payback و REF به عنوان مدلهای سنجش، محدودیتها وچالشهای سنجش اثر را مشكل سنجش اثر تحقیقات بنیادین (موتور محرك نوآوري و پيشرفت)، مشكل سنجش اثر پروژه های کوچک، هزینه‌های سنجش، زمان بر بودن اثرگذاری پژوهش، شواهد اندك سودمندي سنجش (به دليل تجربه ناكافي)، مشکل بودن انتساب یک تأثیر خاص به یک پژوهش خاص، مشکل بودن ترسیم مرزهای قطعی برای یک پژوهش و نبود روش استاندارد، کم هزینه و عینی برای سنجش عنوان کرد.

وی در ادامه بیان کرد: "همواره تفاوت در معیارهای سنجش عملکرد افراد، مؤسسات و گروه های پژوهشی و معیارهای سنجش تأثیرگذاری اجتماعی و اقتصادی وجود دارد و از طرفی حجم پژوهش ها زیاد است و ارزیابی آنها با روشهای کیفی و نبود معیارهای کمی مطمئن و قابل قبول میسر نیست. همچنین برخی فعالیتهای پژوهشگران در پژوهش نادیده گرفته می شوند و روشهای موجود در ارزیابی پژوهش در برخی حوزه های علمی ضعیف هستند."

دکتر جمالی در یک جمع بندی کلی گفت: "ارزيابي پژوهش عمدتاً با سنجش اثر پژوهش در مقياس كلان شروع شد، سپس نياز به توجه به انواع ديگري از ارزيابي به وجود آمد و اكنون اثرگذاري پژوهش بار ديگر مورد توجه قرار گرفته است."

وی تأکید کرد: "تعداد تولیدات و شاخصهای توصیفی صرف مثل تعداد مقاله دیگر جایی در ارزیابی ها ندارد ."

رئیس پژوهشکده علوم اطلاعات پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران در پایان به طرح چند مسأله به عنوان پژوهشهای آتی پرداخت. «الگوي سرمايه گذاري در پژوهش در ايران چگونه بوده است؟»؛ «بازگشت سرمايه در مورد سرمايه گذاريهاي پژوهشي دولت و صنعت در حوزه هاي مختلف چقدر بوده است؟»؛ «ميزان تأثير پژوهش در حوزه هاي مختلف بر اجتماع، اقتصاد و سياستگذاري چه اندازه بوده است؟»؛ «روش مناسب براي سنجش اثرگذاري پژوهش در حوزه هاي مختلف چيست؟»؛ ملزومات (مثلاً پايگاه داده) براي مطالعه اثرگذاري پژوهش در حوزه‌هاي مختلف چه هستند؟»؛ «ميزان استفاده از نتايج پژوهش در ميان گروه‌هاي مختلف (دولتمردان و سياستگذاران، تصميم گيرندگان، تكنيسين‌ها...) چه اندازه است؟»؛ «محققان ايراني از چه ساز وكاري براي تشويق و ترويج كاربست نتايج پژوهشهاي خود استفاده مي كنند؟» و «کم و کیف حضور پژوهش در رسانه های جمعی چگونه است؟» از جمله مسائل پژوهشی مورد اشاره وی در این نشست بود.

نشست «ارزيابي پژوهش: شيوه‌ها، مدلها و چالشها» در ساعت 16 به کار خود پایان داد.