به گزار ش لیزنا، دکتر عباس حری، پیشکسوت علوم کتابداری و اطلاع رسانی ایران، در گفتگویی با روزنامه قدس امروز بیان داشت: چشم انداز کتابداري امروز گسترده تر از گذشته است و علاوه بر وظايف معمول و شناخته شده پيشين، جامعه علمي وظايف ديگري را براي اين رشته تعريف کرده است که اميد مي رود افق هاي تازه بتواند آگاهي جامعه را نسبت به اين رشته ارتقا بخشد.
متن کامل این گفتگو به شرح زیر می باشد:
- آقاي دکتر، در کتابداري ديروز با کتابداري امروز چه تفاوتهايي را مي توان مشاهده کرد؟
دکتر حری: نمي دانم اين «ديروز» تا کجا به عقب برمي گردد. کتابداري چنان در عصر حاضر شتاب گرفته است که «ديروز» واقعاً ديروز است نه يک سال يا دو سال قبل. بهتر است به سير تحول کتابداري اشاره کنيم.
هر چه امکانات و فناوريها گسترده تر و کارآمدتر مي شوند، کتابداري هم متحول مي شود. مفاهيمي در کتابداري از گذشته وجود داشته که امروز هم ممکن است با همان اصطلاحات به کار رود، مانند سازماندهي، مجموعه سازي، خدمات مرجع، خدمات امانت و جز آن. اما گستره سازماندهي، دامنه مجموعه سازي، معناي خدمات مرجع و چگونگي امانت در کتابداري امروز بسيار تغيير کرده است. اين تغييرات مرهون دو جريان است، يکي بازانديشي درباره آنچه در گذشته صورت مي گرفته و ديگري حضور جدي فناوري نوين اطلاعاتي و ارتباطي که قادر است مسير آن بازانديشي را هموار سازد.
نکته ديگر، ورود پديده هاي جديدي چون علم سنجي، وب سنجي و مانند آنهاست که خاستگاه شأن کتابداري بوده و تا به امروز نيز از اين رشته توقع مي رود که در اين زمينه ساير رشته ها را ياري رساند. بدين ترتيب کتابداري امروز نه تنها در مدار بسته خود محبوس نيست، بلکه مددکار ساير رشته هاست.
در مجموع، چشم انداز کتابداري امروز گسترده تر از گذشته است و علاوه بر وظايف معمول و شناخته شده پيشين، جامعه علمي وظايف ديگري را براي اين رشته تعريف کرده است که اميد مي رود افق هاي تازه بتواند آگاهي جامعه را نسبت به اين رشته ارتقا بخشد.
- آيا کتابداري صرفاً شغل متصدي کتابخانه است يا تعريفي فراتر را در بر مي گيرد؟
دکتر حری: تصويري که از کتابدار در ذهن خود ترسيم کرده ايم، براساس داوري ظاهري ما از آن چيزي است که در کتابخانه مي بينيم. تلقي ما از کتابدار، بر اساس مشاهده ظاهري، آن کسي است که کتاب به امانت مي دهد، کتابهاي امانت رفته را دريافت مي کند، و مانند آن. کساني که پشت صحنه به مديريت محتوايي مدارک مي پردازند، از نظر ما پنهان مي مانند.
اتفاقاً همان تصويري که ما در ذهن داريم، اصطلاحاً جزو کارهاي غيرحرفه اي دسته بندي مي شود؛ يعني دادن و بازپس گرفتن کتابها در کتابخانه کاري حرفه اي نيست. کتابدار حرفه اي، تمام تلاش و کوشش خود را به کار مي بندد تا متن مناسب را در زمان مناسب به جوينده مناسب برساند. محتواي همين بيان کوتاه، خود دغدغه ساليان کتابداران و کتابخانه هاست.
- با توجه به اينکه شاخص هاي مطالعه در کشور پايين است، به نظر مي رسد اگر فضاهاي کتابخانه ها استاندارد شود موفقيتهايي در زمينه افزايش سرانه مطالعه حاصل شود، شما با اين نظر موافقيد؟
دکتر حری: در اينکه ميزان مطالعه در کشور بسيار پايين است ترديدي نيست و ميانگين شمارگان کتابهاي منتشر شده بهترين شاهد بر اين مدعاست. اما در حقيقت تحقيق جامعي در اين زمينه که همه ابعاد اين مسأله را مد نظر قرار داده باشد، تاکنون در ايران صورت نگرفته است. ولي اينکه فضاهاي کتابخانه را مسؤول سرانه مطالعه بدانيم، ناديده گرفتن عوامل اصلي و مشکل کم خواني را به جاي ديگر حواله کردن است.
ترديدي نيست که کتابخانه ها بايد از همه استانداردهاي تعيين شده در باب فضا، تجهيزات، مجموعه و امور ديگر تبعيت کنند، ولي تأمين اين شرايط به تنهايي مشکل کم خواني را حل نمي کند. مسايلي در جامعه و محيط کتابخانه ها هستند که نقشي عمده در اين باره دارند. نظام آموزشي، فضاي خانواده، ارزشگذاري هاي اجتماعي و موارد ديگري از اين نوع در وضعيت و ميزان مطالعه سهم دارند.
مسأله مطالعه مسأله اي شبکه اي است که هر شاخه آن به جايي در جامعه متصل است. به بيان ديگر، کل نظام اجتماعي در کم خواني مردم مقصر است و به همين دليل، رفع اين کاستي نيز تنها با اقدامي شبکه اي ميسر مي باشد.
- طي سالهاي اخير اغلب کتابخانه ها به سالن مطالعه کتابهاي درسي تبديل شده و از هدف اصلي خود فاصله گرفته اند، عامل اين پديده چيست؟
دکتر حری: دلايل اقتصادي، وضعيت مسکن، تعدد اعضاي خانواده، نياز به آرامش و سکوت، سبب شده است که نسل جوان به کتابخانه ها مراجعه کنند، اما نه به اين منظور که از کتابهاي کتابخانه بهره مند شوند، بلکه از فضاي کتابخانه به عنوان فضايي جايگزين خانه، و صرفاً به عنوان فضايي مناسب براي انجام تکاليف درسي، و آمادگي براي آزمون هاي ورودي دانشگاه استفاده مي کنند؛ که البته هيچ ايرادي هم بر آن وارد نيست، بلکه بايد آن را فرصتي دانست که بتدريج از حد استفاده کننده فضا فراتر روند و به مجموعه کتابخانه نيز روي آورند. و کتابداران بايد با تدابير خاصي اين مراجعان خنثي را به مراجعاني فعال و واقعي تبديل کنند. و اين کار تنها از کتابداران آگاه و دلسوز ساخته است که کتابخانه ها، بويژه کتابخانه هاي عمومي، بايد به کارگيري چنين نيروهايي را در برنامه کار خود قرار دهند.
- با ورود فناوريهاي جديد چه تحولاتي در حوزه کتابداري ايجاد شده و امکان ايجاد چه تحولاتي فراهم است؟
دکتر حری: هر پديده اي که فعاليتهاي حرفه اي کتابداري را سهل تر و سريع تر کند، مورد استقبال رشته کتابداري است. ورود فناوريهاي نوين اطلاعات و ارتباطات نيز سبب شده است که رويکردهاي پژوهشي اين رشته دگرگون شود.
کتابخانه هاي ديجيتال، بحث وب گاه ها، سازماندهي بر خط، استفاده از اصطلاح نامه ها و هستي شناسي ها در محيط الکترونيکي، بخش قابل اعتنايي از تحقيقات اين رشته را به خود اختصاص داده اند.
در اين محيط هاي جديد نوع خدمات، تعريف مفاهيم و چگونگي برخورد با مخاطبان تحول يافته و به نظر من، رشته کتابداري به بهترين شکل(بهتر از رشته هاي ديگر) از فناوري نوين بهره برده و بسياري از انديشه هاي حرفه اي اش که در گذشته جنبه آرماني داشته، امروز تحقق يافته است.
اين رشته، هيچ گاه با فناوري به مقابله برنخاسته، بلکه آن را به خدمت فعاليتهاي خود درآورده است؛ و بر اساس آنچه تاکنون رخ داده، مي توان پيش بيني کرد که تحولات آينده اين فناوريها نيز براي اين رشته مبارک خواهد بود و اصحاب اين رشته از آن استقبال خواهند کرد.