در روزهای گذشته قسمت اول مصاحبه دکتر صلاحی درخصوص «مسائل و مشکلات کتابداران» منتشر شد. در این مصاحبه، سید ابراهیم عمرانی، سردبیر لیزنا، در خصوص «مسائل و مشکلات کتابداران»  و رابطه انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران با سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، پرسشهایی مطرح کردند و دکتر اسحاق صلاحی پاسخگوی سوالات بودند.

در ادامه، قسمت دوم مصاحبه ایشان که در ارتباط با اهداف و برنامه های دکتر صلاحی برای  سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران آمده است:

سید ابراهیم عمرانی: ... اجازه بفرمائید بپردازیم به نگاه شما به حوزه ماموریت جدیدتان یعنی سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران

دکتر صلاحی: فلسفه وجودی کتابخانه ملی برای ارائه خدمات عمومی و نیمه تخصصی نیست بلکه فلسفه وجودی کتابخانه ارائه خدمات در بخش تخصصی است.

دکتر اسحاق صلاحی: من انحصار را قبول ندارم درِ  اینجا [(کتابخانه ملی)] باید باز شود. نسخ خطی باید اسکن شود، دیجیتال سازی شود و در اختیار کاربران قرار بگیرند. عده ای علاقه های افراطی به این نسخ پیدا کردند و این باعث شده که اطلاعات در اختیار کاربر قرار نگیرد. امروز دیجیتال فرصت است یا تهدید؟ بلد نباشی استفاد کنی می شود تهدید اگر بلد باشی فرصت است. ما باید حرف ابن سینا را به زبان امروز تبدیل کنیم و به سراسر دنیا بفرستیم. ما باید اطلاعات را از مخازن خارج کنیم و اطلاع رسانی کنیم. دنیا باید بداند که فهرست نسخ خطی به زبان فارسی چیست و باید همه را مطلع کنیم که چه نسخه هایی به زبان فارسی وجود دارد. این وظیفه کتابخانه ملی است. باید اینها را از مخازن در بیاوریم.

امروز باید به جای مراجعه افراد به سازمان اسناد، خدمات را در خانه به آنها بدهیم، با تلفن همراه خود بتواند در کتابخانه ملی جستجو کند فهرست کتاب و سند و فردا در کتابخانهمستقیم به سراغ آن برود.

سید ابراهیم عمرانی: آیا اعتقاد دارید که در کتابخانه به سراغ آن برود و یا از راه دور به آن دسترسی پیدا کند؟

دکتر اسحاق صلاحی: این گام اول است که هم اکنون کاربر می تواند یک و نیم میلون عنوان کتاب و 25 میلیون عنوان سند را در فهرست کتابخانه ملی جستجو کند. گام بعدی این است محتوایی که در سایت کتابخانه داریم از طریق نرم افزار کتابخانه برای کاربران قابل دسترس باشد.

ما به تازگی نرم افزار مرجع مجازی را رونمایی کردیم، قبلا این نرم افزار را داشتیم ولی به روز نبود اما در حال حاضر هم به صورت آفلاین و هم آنلاین می توان خدمات رسانی کرد. هم کتاب و هم سند را پوشش می دهد.

چیزی در حدود 89درصد  مراجعین ما دانشگاهی هستند و این نشان می دهد که خدمات ما باید فوق العاده تخصصی باشد.

در عرصه کتابداری سه دسته کار صورت می گیرد عمومی، نیمه تخصصی و تخصصی.

• دکتر صلاحی: امروز خدمات کتابخانه ملی با کتابخانه های عمومی تداخل پیدا کرده است.تامین تالار برای کنکور وظیفه کتابخانه ملی نیست.

فلسفه وجودی کتابخانه ملی برای ارائه خدمات عمومی و نیمه تخصصی نیست بلکه فلسفه وجودی کتابخانه ارائه خدمات در بخش تخصصی است. و این وظیفه حاکمیتی آن است، بحث استاندارد سازی است استاندارها ی در حوزه کتاب و سند در تولید، در توزیع، در نگهداری، در سازماندهی وظیفه کتابخانه ملی است.

ما باید فعالیتمان را در بخش تخصصی بیشتر کنیم. اعتقاد داریم که کتابخانه ملی باید وظیفه تخصصی، گردآوری، سازماندهی، حفاظت و اطلاع رسانی از تمام منابع ایران شناسی و اسلام شناسی، انقلاب اسلامی چه کتابی، چه غیر کتابی چه در داخل و چه در خارج را انجام دهد.

سازمان باید ایران شناسی، اسلام شناسی، انقلاب اسلامی در حوزه فرهنگی، فنی، علمی و مشارکت در حوزه تحقیقات در کتابداری چه ملی و چه بین المللی وارد شود.

امروز خدمات کتابخانه ملی با کتابخانه های عمومی تداخل پیدا کرده است.تامین تالار برای کنکور وظیفه کتابخانه ملی نیست.

برای محقق، و پژوهشگر  منابع و خدمات تهیه کنیم ما چهارمین کتابخانه دنیا هستیم که شیفت شب داریم و فقط برای محقق و پژوهشگری که در روز فرصت و یا فضای مطالعه ندارد.

سید ابراهیم عمرانی: بحث دسترسی به اطلاعات به صورت آنلاین، این که شما گرایش دارید که منابع  به روز و آنلاین در دسترس کاربران قرار داده شود و در افتتاحیه فهرست کتابخانه روی تلفن همراه هم اشاره ای به آن را از زبا­­ن شما شنیده ام. چگونه می خواهید بحث دسترسی به منابع و نه فقط به فهرست آن را مدیریت می کنید؟ منظورم حق مولف ناشران و نویسندگان ایرانی است.

• دکتر صلاحی: هر کس ظرفیت بیشتری داشته باشد بیشتر استفاده را می کند بدون اینکه سهم کسی را ازبین برده باشد.ما امروزه باید در عرصه کتاب حتما باید رقابت تعاملی ایجاد کنیم

دکتر اسحاق صلاحی: در اینجا سه بحث ناشرین، نسخ خطی و کتابهای چاپی موجود در کتابخانه پیش می آید؛ با توجه به بحث مالکیت معنوی این اجازه را نداریم که کتابی کهدر اختیار کتابخانه ملی قرار گرفت؛ متنش را به صورت تمام متن  بر روی سایت بگذاریم.

در خصوص کتابهای چاپی جند اقدام می شود انجام داد: دسترسی کاربران به محتوای دیجیتالی که مانع ­­­­­قانونی ندارند، تلاش برای اخذ مجوز از ناشرین برای رفع موانع قانون مالکیت معنوی، اخذ مجوز در اختیار قرار دادن فول تکست کتابها در سایت کتابخانه ملی. در هر صورت کتابهای باقیمانده را تصویر برداری کنیم و در تالار دیجیتال سازمان قرار دهیم و این خدمت بزرگی است برای اشاعه اطلاعات و اطلاع رسانی جامع که بخشی از نتایج آن افزایش سرانه مطالعه در جامعه خواهد شد. ضمنا نکته ای که ذکر آن خالی از فایده نخواهد بود این است که از ناشرین محترم درخواست داریم که کتابهایی که دو سال از عمر چاپ اول آنها گذشته و یا کتابهایی که به چاپ دوم رسیدند اجازه انتشار تمام متن آنها را به صورت دیجیتالی به سازمان اسناد و کتابخانه ملی بدهند.

من از نظر علمی ثابت می کنم  و قطعا شما با من موافق خواهید بود که اگر ما متون را به صورت تمام متن بر روی سایت بگذاریم. فرض کنیم 75 میلیون جمعیت داریم اگر 10 میلیون سایت را ببینند 10 درصد اینها بخواهند کتابهایی که دیدن خریداری کنند می شود 100 هزار جلد.

تیراژ ناشران ما پایین است ( 2000 یا 3000 جلد). ما تضمین می کنیم که اگر کتاب فروش نرفت ما همه کتابهای باقیمانده را خریداری می کنیم و به کتابخانه ها در سراسر کشور بفرستیم. اینها نگاه مدیریتی است. مدیریت بازار می گوید حمله کن و سهمت را بگیر. مدیریت علمی می گوید در فضاسازی که در جامعه انجام می دهید سهم را افزایش دهید هر کس ظرفیت بیشتری داشته باشد بیشتر استفاده را می کند بدون اینکه سهم کسی را ازبین برده باشد.ما امروزه باید در عرصه کتاب حتما باید رقابت تعاملی ایجاد کنیم. باید نگاه ناشرین را عوض کنیم که شما کتاب را به صورت الکترونیک در اختیار کتابخانه ملی قرار دهید؛ مشتری های شما از تعدادی خاص در کتابفروشی های مقابل دانشگاه  تهران به مشتریانی در عرصه جغرافیایی پهناور ایران، تبدیل می شوند حتی فارسی زبانان منطقه، ایرانیهای مقیم خارج از کشور، مشتری کتاب شما می شوند.

• دکتر صلاحی: پس در بحث ناشرین دو مقوله احترام به حقوق مالکیت معنوی و تغییر نگاه آنان را باید در نظر داشت.

در حال حاضر آمازون بیشتر از کتاب فروشی های بیرونی می فروشد. تکنولوژی امروزه بعد زمان و مکان و تعداد نیروی انسانی  را جمع  کرده است. یک انسان فکور با 5 نفر نیرو در این بازار مکاره اینترنت دنیایی از اطلاعات می تواند جمع آوری کند.

نکته مدیریتی دیگر اینکه منابع درآمدی را باید تغییر داد.خدماتی که بیرون از سازمان می گیریم بیشتر از خدمات دولت است. این دیدگاه مدیریتی است. بنابر این باید با ناشرین حرف های جدی بزنیم.  سردبیر پایگاه مجازی کتابخانه ملی کودک و نوجوان کتابخانه ملی توانست مجوز تمام متن کتابهای الکترونیک کودک و نوجوان را از برخی از ناشرین دریافت کند.

پس در بحث ناشرین دو مقوله احترام به حقوق مالکیت معنوی و تغییر نگاه آنان را باید در نظر داشت. ما باید منافع آنان را تامین نماییم مثلا برای دانلود کتابها هزینه دریافت کنیم و 80 درصد آن متعلق به مولف باشد در این صورت سود آن از فروش فیزیکی بیشتر خواهد بود ویکسری از کتابها دانلودش رایگان و یکسری هزینه داشته باشد.

سید ابراهیم عمرانی: اجازه می دهید برگردم به کتابداران و مشکلاتشان. فرمودیدکه مشکلات دو وجه دارند و یک بخشش درون خود ماست. در خصوص وزارت آموزش و پرورش؛ کم کاری کتابداران و انجمن تا اندازه ای  کوتاهی ها را می پذیریم ولی از آن سمت چه کسی باید این مسئولیت را بپذیرد و مسئول کیست؟در اخبار آمده است که کتابخانه دیجیتال در مدارس ایجاد می کنیم در هر کلاس یک قفسه کتاب می گذاریم. از یک سو کتابداری را حذف می کنند و از این سو مصاحبه می کنند که می خواهیم در همه کلاسهای مدارس کتابخانه درست کنیم .

دکتر اسحاق صلاحی: ما به دیدن وزیر رفتیم و صحبت کردیم که در خصوص دادن اطلاعات به روز به مدارس و درخواست کتابهای آنان به صورت دیجیتالی امکانتی را فراهم می کنیم از آن استقبال شد ولی تا کنون از سوی آنان اقدامی صورت نگرفته است. من ایرادم را به نظام آموزشی متن محور می گیرم در سیستمی که یک کتاب تمام زندگی یک دانش آموز و دانشجو را تشکیل می دهد. وقتی پست کتابدار از آموزش و پرورش حذف می شود منظور چیست؟ دانش آموزان در حال حاضر کتابخانه را نمی شناسند. در طول دوره تحصیلات کتابخانه و  اهداف و کارکرد و نحوه استفاده از آن را به افراد در یک واحد درسی آموزش نمی دهند. و از طرفی در روش تحقیق همه گروههای آموزشی و پژوهشی روش مطالعه کتابخانه ای وجود دارد ولی هیچ گاه از مدرسه و دانشگاه نحوه بهره گیری از کتابخانه را نهادینه نکردیم و آموزش های لازم را ندادیم.

سید ابراهیم عمرانی: در سال گذشته برای تمام رشته های دانشگاه تهران واحد درسی گذاشته شد که در آن منابع الکترونیک آموزش داده می شد که در آن علم سنجی و روشهای کتابخانه ای منابع الکترونیکی، تدریس می شد و دانشگاه تهران این را به صورت مصوب در درسهای آزاد گذاشت. نگاه به آن به صورت اجباری نیست. به هر حال من فکر می کنم مشکل از این فرا تر است. فکر نمی کنید که باید تحقیق در کشور جدی شود و بعد ما انتظار رشد کتابداران به عنوان کمک و پشتیبان تحقیق را داشته باشیم. یعنی هر چه تحقیقات در کشور جدی تر شود و وابسته به نیاز صنعت و مسایل اجتماعی اقتصادی کشور شود نه وابسته به پایان نامه نویسی  این قضیه جدی تر خواهد شد.

دکتر اسحاق صلاحی: اگر روش آموزش محوری تبدیل به پژوهش محوری شود چه در مدارس و چه در دانشگاهها ، الان دانشجو به استاد می گوید کدام کتاب کدام جزوه از صفحه چند تا چند مطالعه شود. این می شود منبع مطالعه دانشجو.

سید ابراهیم عمرانی: نظر شما در مورد توسعه بی رویه آموزش عالی چیست؟ در رشته خود ما نزدیک به هشتاد گروه کتابداری داریم.

دکتر اسحاق صلاحی: این ربطی به بحث ما ندارد ولی چون نطر من را می خواهید بدانید؛ کشورهای در حال توسعه نیاز به آموزش و تحصیلات عالیه دارند و اصلا مهم نیست با نیازش تناسب دارد یا نه. یک مقطع و زمانی باید سطح تحصیلات و سواد بالا می آمد که باعث بوجود آمدن دانشگاههای مختلف شد مثل پیام نور و غبر انتفاعی و حال زمان انتخابهای ضروری است. لذا دانشجو با رفتار منطقی تر می تواند به نیازهای خودش و جامعه پاسخ دهد لذا بحث انگیزه فردی، نیاز جامعه و بازار از این به بعد می تواند نمود بیشتری داشته باشد.

سید ابراهیم عمرانی: همین باعث نشده است که برای همه ما مشکل بوجود بیاید که فرضا  آقای واعظی بگوید که یک لیسانس ادبیات یا جامعه شناس با لیسانس کتابداری فرق نمی کند. فکر نمی کنید که کیفیتهای پائین که احتمالا شانس استخدام هم داشته اند این توهم را ایجاد کرده باشد؟ فکر می کنید که آموزش دانشگاهی ما بعد از این کمیت زدگی بزرگ بالاخره به سراغ کیفیت خواهد رفت؟

دکتر اسحاق صلاحی: اینها معایب و محاسنی دارد حسنش این است که فرهنگ مردم بالا رفته هنجارها بیشتر شده است. الان دوره کیفی سازی است و این دوره در بعضی رشته ها شروع شده و هم اکنون دوره عقلانیت است. اینکه به چه رشته ای علاقمندم این که می خواهم کار کنم یا با رشته ام زندگی کنم.تا چند سال آینده بسیاری از این مراکز جمع می شود و در آینده به نفع دانشجو خواهد شد.

سید ابراهیم عمرانی: ما خیلی وقتتان را گرفتیم. بیش از این مانع کارهایتان نشویم. اگر صحبتی برای خوانندگان ما  دارید لطفا بفرمایید

دکتر اسحاق صلاحی: اگر ما یک جامعه تمدنی؛ هم دینی و هم تاریخیهستیم، یکی از شاخص های توسعه و پیشرفت هر کشوریمیزان مطالعه آن کشور است. از طرف دیگر سند چشم انداز ما و برنامه های اعتقادی ما که قادر است یک حکومت جهانی عدالت محور داشته باشیم. پس بنابراین ما بایدیک کشور دارای تمدن بشویم کشوری  که مردم آن اهل مطالعه باشند. اگر پیامبر اسلام می گوید که "قید العلم بالکتاب"، اگر قید کردن علم به نوشتن آن است، اگر "اطلب العلم ولو بالصین"، علم را حتی اگر درچین باشد باید به دنبال آن برویم، اگر زگهواره تا گور باید به دنبال دانش باشیم.

این همه سفارش برای یک جامعه دینی برازنده نیست که سطح مطالعاتش بسیار پایین باشد. فقط مردم مقصر نیستند بخشی به ناشران، مراکز علمی، کتابخانه ها  و کتابداران نحوه تعامل کتابداران ما با مردم، کتابخانه ها در ارائه محتوایی که در کتابخانه دارند، باز می گردد. در هر شرایطی باید بتواند امکان مطالعه را داشته باشد و ناشرین متناسب با شرایط امروز جامعه با توجه به ترافیک شهری، در داخل اتوبوس و مترو دیگر کتابهای قطور و سنگین جوابگو نیست باید متون سخت گذشته به صورت روان و در قطعه های جیبی منتشر کنیم.

نگاهها باید در ارائه و انتشارات اطلاعات و اطلاع رسانی تغییر کند.فرهنگ مطالعه و کتابخوانی باید در خانه و خانوادهبرود. بازار جدیدی برای این عرضه ایجاد خواهد شد فقط با مطالعه و تحقیق و پژوهش است که ما می توانیم به آن خواسته قلبی هر ایرانی که دارای یک کشور فرهنگ فرهنگی وتمدنی بشویم؛ برسیم. بدون پشتوانه تحقیق و پژوهش هیچگاه نمی توانیم دارای  فرهنگ وتمدن بشویم. دیپلماسی فرهنگی همیشه بُرنده تر و موفق تر از دیپلماسی اقتصادی و سیاسی خواهد بود.

چون فرهنگ پلی است بین ملتها، ما قرار است که یک حاکمیت جهانی را در جهان زمینه سازی کنیم بنابراین باید بتوانی با ملت ها ارتباط برقرار کنیم. محتوای قدیم گذشته داریم باید بتوانیم تبدیل  کنیم به زبان امروز دنیا و با ملتهای دیگر دنیا ارتباط برقرا کنیم و این نمی شود مگر با استفاده از ابزار جدید و عرصه دیجیتال و محیط مجازی.

به امید داشتن یک جامعه با سطح مطالعه بسیار بالا. از لطف شما هم سپاسگزارم.

سید ابراهیم عمرانی: جناب آقای دکتر صلاحی از گفتگوی شما با لیزنا تشکر می کنیم و منتظر گفتگوهای بیشتر با جنابعالی هستیم.