به گزارش لیزنا، همایش نسخه های خطی ومتون چاپی فارسی در شبه قاره و بزرگداشت دکتر عارف نوشاهی (نسخه پژوه و فهرست نویس) با حضور دکتر غلامعلی حداد عادل (رئیس فرهنگستان زبان وادب فارسی)، سید محمد حسینی (وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ) و جمعی از اساتید داخلی وخارجی و تعدادی از دانش پژوهان و محققان چهارشنبه ( 21 تیرماه 91) از ساعت 16 در مجتمع باغ زیبا آغاز شد.

این همایش در دو نشست با خوش آمد گویی اکبر ایرانی (مدیرعامل مرکز پژوهشی میراث مکتوب) آغاز شد.

ایرانی پیرامون نقش زبان فارسی به عنوان سرمایه اصلی میراث مشترک در شبه قاره صحبت کرد وگفت: آنچه وظیفه ماست این است که این آثار را شناسایی کنیم و به نشرکتابشناسی های چاپی کمک کنیم تا آثاری که هنوز چاپ نشده اند، منتشر گردند. ما سالها چشم انتظار نشر کتابشناسی آثار فارسی چاپ شده در شبه قاره بودیم که توسط استاد نوشاهی به سرانجام رسید.

در ادامه، نشست اول با محوریت چاپ و نشر آثار فارسی در شبه قاره با سخنرانی معین الدین عقیل (استاد زبان وادبیات اردو دانشگاه کراچی) به زبان انگلیسی پیرامون تاریخچه چاپ سنگی در شبه قاره آغاز شد.

معین الدین عقیل درباره رواج چاپ در شبه قاره وآغاز چاپ آثار فارسی و همچنین آغاز چاپ سنگی و رونق چاپ آثار فارسی سخن گفت: آغاز چاپ سنگی را می توان نقطه عطف تاریخ چاپ در هندوستان دانست، زیرا چاپ سنگی موجب تسریع و تحرک وگسترش در کارشد.

سخنرانی دوم توسط شریف حسین قاسمی (استاد زبان وادبیات فارسی دانشگاه دهلی) با موضوع نقش پروفسور سید امیرحسن عابدی در شناخت زبان وادبیات فارسی در هند انجام شد.

قاسمی گفت: استاد عابدی در ایران شخصیتی شناخته شده است که بعد از تلاش های ارزشمند در ادب فارسی در سال 2011 میلادی واصل بحق شدند. وی 60 سال خدمتگزار ومحقق زبان وادب فارسی و استاد دانشگاه دهلی و مروج مطالعات فارسی در سراسر هند بود. مردی عارف منش، متواضع بودند که به دیگران پیشنهاد می کردند رشته زبان فارسی را بشناسید. وی بسیاری از تراجم سانسکریت به فارسی را تصحیح کرد که بیشترآثار او از طرف دولت ایران چاپ گردیده است. عابدی 15 متن فارسی را به روش خاصی تصحیح کرده و به چاپ رساند و در نهایت باید بگویم، علاقه ای که پروفسور عابدی به ادبیات فارسی داشت در میان هیچ کس از معاصرانش دیده نمی شود.

سخنران سوم ناتالینا ایوانووا (استاد زبان وادبیات فارسی دانشگاه بلغارستان) پیرامون فرهنگ میانجی در شناخت اروپاییان ازایران (نسخ فارسی در هند ازدیدگاه ایرانشناسی) گفت: فرهنگ میانجی درمیان اروپاییان از ایران از دیرباز مشهود است چراکه تاریخچه ایرانشناسی که وسیع ترین حیطه علوم انسانی را دربرگرفته خود حاکی از این امر است. این تاریخچه از دوره هرودت که در اروپا حکومت می کرد و شناخت او از ایران بیانگر بزرگ منشی این بام بوده است. هردیدار فرهنگی تجلی روابط پویای غربی و شرقی است.

سخنران چهارم، محسن جعفری مذهب (عضو هیأت علمی کتابخانه ملی) پیرامون چاپخانه خانگی در شبه قاره گفت: ما باید کتابهای نوشاهی را در کتابخانه های کشور پیدا کنیم و با مقایسه درکتاب نوشاهی با کتاب دیگر تکنولوژی چاپ را در آنها بررسی کنیم. در شرق چاپخانه های دولتی، فردی را مأمور خرید دستگاه چاپ از خارج می کردند که البته چاپخانه های شخصی هم همینگونه بود و فردی که متمول بود درخانه کار چاپ را انجام می داد که بعدها در دوره های مشروطه و انقلاب از چاپخانه های خانگی برای امور غیرقانونی استفاده کردند و نشریات ضد دولتی هم از این دست انتشارات بود. البته افرادی هم بودند که در چاپخانه های خانگی کتاب چاپ می کردند.

کامران فانی (عضو فرهنگستان ز بان وادب فارسی) سخنران آخر از نشست اول بود و درباره نقش بلند شبه قاره در چاپ کتابهای فارسی گفت: چاپ کتابهای فارسی سرنوشت عبرت آموزی دارند که ابتدا گوتنبرگ (1904م.)چاپ را ابداع کرد و در 1818میلادی(1233ه.ق) اولین کتاب چاپی فارسی در ایران منتشر شد. در زمان ایلخانان چاپ از چین وارد ایران شد و بالاخره در آغاز  قرن 19 صنعت چاپ را پذیرفتیم.

وی درخصوص کتابشناسی آثار فارسی چاپ شده در شبه قاره گفت: این اثر از نظر تالیف و حروفچینی، بهترین کتابشناسی است که در تمام عمرم دیده ‌ام. کار نوشاهی در نگارش این اثر جزء مهمترین کارهای او در زبان و ادبیات فارسی و بهترین کار او در شبه قاره و نیز در ایران است. 
نوشاهی 30 سال برای نگارش و تدوین «کتابشناسی آثار فارسی چاپ شده در شبه قاره» وقت گذاشته است.

نشست دوم با محوریت فهرست نویسی و کتابشناسی آثار فارسی در شبه قاره با سخنرانی نجدت توسون (استاد الهیات دانشگاه استامبول) آغاز شد.

توسون گفت: فهرست ها به محققان کمک می کنند و نوشاهی جای خالی این فهرست را بخوبی حس کرد و فهرست آثار چاپ شده در شبه قاره را توسط انتشارات میراث مکتوب منتشرکرد. این اثر شامل کتابشناسی کتابهای سالهای 1781 تا 2007 در شبه قاره هند (هندوستان، پاکستان، بنگلادش) می باشد که برای کسانی که از این پس می خواهند درآثار شبه قاره هند تحقیق کنند کار خود را با فهرست نوشاهی آغاز خواهند کرد.

سخنران دوم عصمت دُرانی (استاد دانشگاه بهارپورپاکستان) درباره خدمات فهرست نویسی و کتابشناسی عارف نوشاهی گفت: دکتر نوشاهی محققی منحصر بفرد است که تنها تفریح ایشان دیدار نسخه های خطی است. استاد وی احمد منزوی است که من تا امروز او را ندیده بودم.

درانی در ادامه به روند ایجاد کتابشناسی عارف نوشاهی اشاره کرد ومراحل کار را شرح داد.

در ادامه اکبر ثبوت (عضو هیأت علمی دانشنامه جهان اسلام) درباره نشرآثار فرهنگی ایران در شبه قاره (مخطوطات وآثار چاپی) گفت: پیوند های فرهنگی ایران وشبه قاره ابعاد فراوانی دارد که یک بعد آن رواج آثار فرهنگی ایران در شبه قاره است و در سطحی بسیارگسترده اعم از آثار فارسی و عربی است.

محمد حسین تسبیحی ( مدیر دایره المعارف بزرگ اسلامی) درسخنان خود پیرامون میراث مکتوب: مفاخرایران، مآثر پاکستان گفت: فرهنگ مرز نمی شناسد یا می رود یا می آید. من فرهنگ را بخصوص فرهنگ اسلامی را به چهارقسمت تقسیم کرده ام: میراث مکتوب، میراث گفتاری، میراث باستانی، میراث انسانی که ممکن است در این دنیا باشد یا نباشد.

حسن انوشه (مدیردانشنامه ادب فارسی) درباره پیشینه تدوین کتابشناسی های چاپی وکارسترگ دکتر عارف نوشاهی صحبت کرد و به ایشان خسته نباشید گفت.

و در پایان عارف نوشاهی( نویسنده کتابشناسی آثار فارسی چاپ شده در شبه قاره) در رابطه با خدمات فهرست نویسی نسخه های خطی و چاپی در شبه قاره گفت: پیشنهاد این کار درسال 1970 توسط استاد احمد منزوی به من شد و درسال 1977 اولین برگه این فهرست را نوشتم.

نوشاهی گفت: این بزرگداشت من نیست بلکه بزرگداشت از خود فرهنگ و زبان فارسی و ارتباطی که بین ایران و شبه قاره است می باشد.

وی همچنین در رابطه با نمایه این کتابشناسی گفت: قرار بود در انتهای این فهرست 14 نمایه باشد اما به خاطر طولانی شدن مدت چاپ آن از نمایه آن منصرف شدم وتنها نمایه نام کتاب ها و نام نویسندگان درآن آمد و نمایه چاپخانه های آنها منتشر نشد.

نوشاهی با اشاره به مقدمه کتابشناسی خود گفت: ایرادی که در مقدمه از فهرست خان بابامشارگرفتم تنها درمورد مدخل های شبه قاره است نه کل کتاب او.

پس از سخنان نوشاهی مراسم اختتامیه با سخنرانی کوتاهی از سیدمحمد حسینی (وزیر فرهنگ وارشاد اسلامی) برگزارشد.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: مشترکات فرهنگی ایران و شبه قاره هند بسیار فراوان است که مهمترین پیوند زبان فارسی است که روابط این دو دیار را محکم تر کرده و تحکیم این روابط برای توسعه مراکز زبان فارسی بسیار مفید است.

حسینی گفت: وظیفه ما دروزارت ارشاد، تجهیز وتقویت زبان فارسی در کتابخانه های شبه قاره- برپایی سمینارهای مشترک با موضوعات مرتبط- حمایت از چاپ متون- برپایی کارگاه های آموزش نسخه شناسی و... می باشد.

مراسم بزرگداشت عارف نوشاهی با اهدای 5 لوح تقدیر و ده سکه بهارآزادی به وی بخاطر تلاش های چندین ساله اش با رونمایی از کتابشناسی آثار فارسی چاپ شده در شبه قاره هند، پاکستان، بنگلادش (4جلد)، فهرست نسخه های خطی فارسی کتابخانه مرکزی دانشگاه پنجاب لاهور پاکستان(2جلد) و فهرست نسخه های خطی فارسی آرشیو ملی اسلام آباد پاکستان(گنجینه مفتی فضل عظیم بهیرودی) درساعت 21 به پایان رسید.

گفتنی است، این مراسم با همکاری مرکز پژوهشی میراث مکتوب، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی و سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی برگزار ‌شد.

گزارش: مهدیه میرحسینی