به گزارش لیزنا، تعامل با مدل‌های کسب‌و‌کار و درک انبوه گزینه‌های قیمت‌گذاری موجود، پیچیده‌ترین و بحث‌برانگیزترین بخش تملّک کتاب الکترونیک است. این فرآیند مستلزم پایش مستمر خط مشی‌ها و شیوه‌های کسب‌و‌کار است که به دلیل ادغام‌های صنعت و پیشرفت‌های فنآورانه‌ای که ارتقای مکرر طرح‌های خرید شرکت‌ها را میسر میکند، دائماً تغییر می‌کنند. معمولاً توضیح دقیق گزینه‌های قیمت‌گذاری در وب‌سایت‌های فروشنده ارائه نمی‌شود، بنابراین کتابداران باید رویکردی پیش‌فعالانه اتخاذ کنند و گزینه‌های جایگزین مناسب را بررسی کنند.
در اینجا نمونه‌ای از پرسش‌های متداول مدل کسب‌و‌کار ارائه می‌شود که ممکن است پیش روی نماینده‌ی فروش هر فروشنده قرار بگیرند:
آیا این مدل کسب‌و‌کار یک بستر مبتنی بر اشتراک است یا خرید به قصد تملک؟
در صورت خرید کتاب‌های الکترونیکی به قصد تملک، آیا استفاده از این بستر مستلزم پرداخت هزینههای دسترسی سالانه خواهد بود؟
در صورتی که تعداد مشخصی از کتاب‌های الکترونیکی از قبل خریداری شده باشند، آیا احتمال چشم‌پوشی از هزینههای یاد شده وجود خواهد داشت؟
در صورت انتخاب بسته‌ی اشتراکی، پس از انقضای قرارداد چه بر سر محتوا خواهد آمد؟
چند بار برای کتابخانه‌ام صورتحساب صادر خواهد شد؟
آیا پیش از خرید محصول (و بدون ثبت نام برای دورهی استفاده‌ی آزمایشی سازمانی) امکان دیدن آن وجود دارد؟
خط مشی‌های مدیریت حقوق دیجیتالی که باید از آنها مطلع باشم، کدامند؟
درباره‌ی دوره‌های دسترسی با تأخیر چطور؟
پیش از ارائه‌ی عناوین پرفروش در کتابخانه، چه مدت انتظار ضروری خواهد بود؟
اگرچه امروزه ناشران مانند گذشته برای انتشار نسخه‌های الکترونیکی عناوین چاپی صبر نمی‌کنند، بعضی از آنها همچنان پیش از عرضه‌ی نسخه‌ی الکترونیکی کتاب‌ها برای به امانت‌گذاری در کتابخانه، یک دورهی دسترسی با تأخیر را تحمیل می‌کنند.
بسیاری از فروشندگان کتاب بهای نسخه‌ی چاپی بعلاوه‌ی درصدی معین را در ازای کتاب الکترونیکی دریافت می‌کنند، بنابراین کتابداران مایل خواهند بود تا از بهای هر کتاب الکترونیکی نسبت به مشابه چاپی آن آگاه شوند. همچنین مایل خواهند بود تا از قیمت استفاده‌ی یکباره، استفاده‌ی چند باره و استفاده‌ی نامحدود کتاب الکترونیکی آگاه شوند.
تملک مبتنی بر مشتری (Patron-Driven Acquisition: PDA) یکی از مشهورترین مدل‌های تملک کتاب‌های الکترونیکی در کتابخانه‌های آکادمیک است. مدل PDA که هم توسط ناشران و هم توسط گردآوری‌کنندگان کتاب ارائه می‌شود، مدلی نسبتاً ساده است: خرید کتاب الکترونیک بر مبنای ترافیک و علاقه‌ی مشتری به عناوین خاص آغاز می‌شود. این مدل کسب‌و‌کار تضمین میکند که تنها محتوای مورد استفاده خریداری شده باشد. این مدل هنوز رواج نیافته است، اما بعضی از فروشندگان (از جمله 3M) آزمایش گزینه‌ی PDA را جهت مشتریان کتابخانه‌ی عمومی آغاز کرده‌اند.
امانت کوتاه مدت (Short-Term Loans: STL) می‌تواند گزینه‌ی خوبی برای کتابداران جویای دسترسی به محتوایی باشد که غیر از این روش، راهی برای دسترسی به این محتوا ندارند. STLها از این حیث که تقاضای مشتری نهایتاً نحوه‌ی هزینه شدن بودجه‌ی کتابخانه را تعیین میکند، مشابه مدل PDA هستند. تفاوت کلیدی آن است که STL ها توافقنامه‌ی اجاره هستند، نه قرارداد دسترسی مداوم.
20 عاملی که باید در انتخاب بسترهای کتاب الکترونیکی در نظر گرفته شوند، عبارت‌اند از:
- مدل یک کاربر/ یک کتاب الکترونیکی
- گزینه‌ی خرید به قصد تملک
- گزینه‌ی اشتراک
- مدل STL
- مدل PDA
- دورهی دیدن رایگان (در رابطه با PDA)
- هزینه‌ی آرشیو دائمی
- بهای عنوان نسبت به بهای نسخه‌ی چاپی
- حداقل تعهد
- امانت بین کتابخانه‌ای
- دوره‌های صدور صورتحساب (ماهانه، سه‌ماهانه، سالانه)
- خط مشی‌های DRM (مدیریت حقوق دیجیتال)
- استفاده از محتوا با استفاده از تجهیزات تصویری کلاس (مانند وایت بورد‌های تعاملی)
- هزینه‌ی نگهداری سالانه
- (طول) دوره‌های استفاده‌ی آزمایشی رایگان
- گزینه‌ی پرداخت در ازای هر بار دیدن
- در دسترس بودن مجموعه‌های موضوعی از پیش ایجاد شده
- خرید مشارکتی
- طرح‌های توافقی
- دورهی دسترسی با تأخیر
خط مشی‌های دسترسی تنوع زیادی دارند و همیشه بدون تغییر نیستند، بنابراین مطمئن شوید که از شرایط فروشنده آگاهی دارید.
میرلا رونسویچ نویسنده، ویراستار، تولیدکننده‌ی مستقل محتوا و مؤلف گزارش فناوری کتابخانه آوریل 2013با عنوان «بسترهای کتاب الکترونیک در کتابخانه‌ها» است.
ترجمه: پیروز ابراهیمی جعفری