به گزارش پایگاه خبری کتابداری و اطلاع رسانی ایران (لیزنا)، همایش با سخنرانی دکتر محمد حسن زاده، مدیرگروه ترویج علم مرکز تحقیقات و سیاست علمی کشور، در ساعت 17 آغاز شد.

دکتر محمد حسن زاده ضمن خیر مقدم به استادان و حضار، به هدف گروه ترویج علم مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور اشاره کرد و گفت: بنيادي‌ترين هدف آن بسترسازي براي ترويج علم و سياستگذاري مربوط به اين حوزه در ايران است؛ و اين هدف با توجه به جديد و ناشناخته بودن ترويج علم و مفهوم و حدود آن در ايران، ضروري و اجتناب ناپذير می‌نمايد. ره آورد صنعتی شدن جوامع،  شکاف علمی موجود میان دانشمندان و مردم است. با مشارکت عامه مردم در علم، همه از آن بهره مند خواهند شد.

عضو هیأت علمی گروه کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه تربیت مدرس افزود: متوسل شدن به نظام آموزشی، نهادهای متولی، برنامه ریزی در رسانه ها از راه های از بین بردن شکاف علمی میان عامه مردم و دانشمندان است اما باید توجه داشت که برای لایه های مختلف افراد جامعه  باید راهکارهای متفاوتی را در امر ترویج علم به کار برد.

در ادامه دکتر محمد حسن زاده، از دکتر عباس حری، استاد گروه کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه تهران، دعوت کرد که بر روی سن حاضر شوند و سخنان خود را آغاز نمایند.

وی در ابتدای سخنان خود به هدف از پرداختن به موضوع ترویج علم اشاره کرد و گفت: وجود تکثر و اختلاف نظر در تعاریف ترویج علم و فروکاهی مفهوم ترویج علم در قبال تولید علم از علل مهم پرداختن به موضوع ترویج علم در این نشست است.

در ادامه دکتر حری بیان کرد: برای درک چیستی ترویج علم ، ابتدا باید به ویژگی های تولید علم پرداخت. علم را برای همگان قابل فهم کردن به چه معنی است و چه اجزایی دارد و حتی باید دانست که معنای دو واژه "قابل فهم کردن" و "همگانی" چیست. وی گفت: علم در ذهن انسان به وجود می آید و برای اینکه به علمیت برسد باید از ذهن انسان خارج، و  در قالب نمادها و نشانه هایی قابل شناسایی و دریافت شود تا زمانی که علم، توسط دیگران ارزیابی و داوری نشود، به علمیت نرسیده است. در واقع نقطه شروع ترویج علم هم همین جاست که علم از ذهن افراد به نشانه تبدیل شود و شرط علمیت علم، عینیت آن است.

سپس وی به اثر زایمن درباره ترویج علم اشاره کرد که از دیدگاه او، اهل نظر در علم، جزئی از مردم عادی هستند ولی در مرتبه خاصی قرار دارند. همچنین پوپر و عوالم سه گانه او موضوع دیگری بود که دکتر حری به آن پرداخت. عالم سوم پوپر که ترکیب عوالم اول و دوم او یعنی ذهنیت و عناصر بیرونی  حاصل می شود؛ در واقع همان مطلبی است که در ترویج علم از آن صحبت می شود.

دکتر حری گفت: ترویج، استمرار اندیشگی آغازین است برای علم. وی در ادامه بحث خود به ویژگی های ترویج علم: اشتمال، جهان شمولی و گشودگی پرداخت. اشتمال یعنی، تمام آحاد جامعه یا جوامعی که در شکل گیری اندیشه ای، سرمایه گذاری مادی یا معنوی کرده اند، حق دارند از آن اندیشه بهره مند شده و آن را درک نمایند. جهان شمولی به معنی این است که در هر زمان و مکانی آن اندیشه صادق باشد. گشودگی نیز همان دسترس پذیری است که نباید مانعی در دریافت اندیشه وجود داشته باشد و همه افراد با توانایی ها متفاوت بتوانند آن را درک کنند.

استاد گروه علوم کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه تهران، تأکید کرد: همگانی کردن و ترویج علم، جزئی از گفتمان علمی است. باید ترویج علم صورت گیرد تا علمیت به مرز مطلوب خود برسد. وی در ادامه درخصوص اهمیت و فایده ترویج علم در جامعه بیان کرد: اولین فایده آن آزاد سازی علم از دست افرادی خاص است و طبق اصل اشتمال، علم متعلق به همه افراد جامعه است.

تعریف جامعه اطلاعاتی مطلب دیگری بود که استاد تمام دانشگاه تهران به آن پرداخت: جامعه ای که هیچ کس بدون اطلاعات درست و برگرفته از تحقیق تصمیم نمی گیرد. از فواید دیگر ترویج علم، جلوگیری از ترویج خرافه پرستی و زمینه سازی تولید علم است. باید نسل جوان را از طریق برنامه ریزی های منسجم در امر ترویج علم، به تولیدکنندگان آینده علم تبدیل کرد چراکه رابطه ترویج علم و تولید علم، خطی نیست بلکه یک چرخه را طی می کند. اهمیت دیگر ترویج علم، ایجاد وحدت میان علوم مختلف است.

دکتر عباس حری، به هرم موجود در بحث مراتب ترویج علم اشاره کرد که بالاترین مرتبه تا پایین ترین آن عبارتند از: همترازان، دانشجویان، متخصصان رشته های دیگر، دانش اموزان و عامه.

هر چه به مراتب پایین تر ترویج علم حرکت می کنیم تعداد افراد افزایش و پیش داشته های آنها کمتر می شود پس باید لحن ارائه علم ساده تر و رسانه ها همه گیرتر باشند. در تمام این لایه ها بسته به نوع جامعه مخاطب می توانیم کار ترویج علم انجام دهیم. تا کنون در مرتبه عامه مردم دو کار ترویجی صورت پذیرفته است: 1. اطلاع درمانی: اطلاعات درمانی، به زبان ساده در اختیار عامه مردم قرار می گیرد 2. ترویج کشاورزی توسط مروجان کشاورزی.

وی در ادامه راهکارهایی را برای ترویج علم ارائه کرد: نگارش، بازنویسی/بازآفرینی، استفاده از رسانه ها، فعالیت های میدانی (مانند اردوهای علمی)، کارهای آزمایشگاهی. نوع مخاطب. راهکار ترویج علم را مشخص می کند.

دکتر حری به نوفه (نویز) های ترویج علم پرداخت که عبارتند از: عدم تناسب موضوع، عدم تناسب زبان، عدم تناسب رسانه، فضای تحکمی.

استاد دانشگاه تهران به دو قشر مروجان علم اشاره کرد : 1. مروجان مولد که خودشان تولید کننده علم هستند و این توانایی را دارند که بتوانند مطالب علمی خود را به صورت ساده و قابل فهم ارائه نمایند 2. مروجان حرفه ای: عده ای معتقدند که ترویج علم یک مهارت حرفه ای است و هر کسی را نمی توان مروج علم تلقی کرد. طبق آخرین آمار در سراسر دنیا، تنها 92 نفر مروج علم موفق داریم.

دکتر حری به بحث درباره نشریات علمی-ترویجی و علمی-پژوهشی در کشور پرداخت که متأسفانه برداشت نادرست از مجلات علمی – ترویجی سبب شده است که ارزش آنها را کمتر از مجلات دارای رتبه علمی-پژوهشی بدانیم. اما مشاهده می کنیم که سه مجله Nature، Science، و Cell که رتبه علمی-ترویجی دارند دارای بیشترین میزان استناد به لحاظ روشهای علم سنجی هستند و افراد بسیاری تمایل دارند که مقالات خود را در آنها به چاپ برسانند چرا که مطالب علمی به زبان عامه برای مخاطب نوشته می شود.

وی از جوائز مرسوم در ترویج علم در دو سطح بین المللی و ملی یاد کرد و به معرفی جایزه بنیاد کالینگا که به جایزه یونسکو نیز مشهور است و از سال 1951 در هند پایه ریزی شده پرداخت. در ایران نیز انجمن ترویج علم ایران، هر سال جایزه ای را در امر ترویج علم اهدا می کند.

در ادامه دکتر عباس حری پیشنهادهای اجرایی در باب ترویج علم ارائه کرد: 1. گسترش جوایز 2. گستره گرایش های آموزشی 3. بازنگری برنامه های درسی 4. سرمایه گذاری بلندمدت.

مبحث پایانی دکتر حری به جایگاه کتابداران در ترویج علم اختصاص داشت: سواد اطلاعاتی زمینه ساز برای تحول در جامعه اطلاعاتی است و این کتابداران هستند که نه تنها می توانند آن را درک کنند بلکه می توانند به گروه های علمی دیگر نیز آن را اشاعه دهند که کاری ترویجی محسوب می شود.

سپس دکتر محمد حسن زاده بر روی سن حاضر شد و از دکتر حری تشکر و قدردانی نمود.

همایش در ساعت 18:40 به کار خود پایان داد.

شایان ذکر است، این همایش با همکاری گروه ترویج علم تحقیقات و سیاست علمی کشور و انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران برگزار شد.