"ارتباط ساخت یافته و معنی دار در نرم افزار های کتابخانه دیجیتال" تبیین شد

به گزارش پایگاه خبری کتابداری و اطلاع رسانی ایران (لیزنا)، همایش "ارتباط ساخت یافته و معنی دار در نرم افزار های کتابخانه دیجیتال" با همکاری سازمان کتابخانه ها، موزه و مرکز اسناد آستان قدس رضوی و شرکت نوسا در بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوي مشهد برگزار شد.

این همایش، در ساعت 9 صبح با صحبت های محمد هادی زاهدی، رئيس سازمان كتابخانه‌ها،‌ موزه‌ها و مراكز اسناد آستان قدس رضوي، آغاز شد.

دکتر رحمت الله فتاحی، عضو هیأت علمی گروه علوم کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه فردوسی مشهد، درباره "ارزش افزوده کتابخانه دیجیتالی: چرا و چگونه" به ایراد سخنرانی پرداخت.

وی ضرورت پرداختن به بحث مذکور را تحولات سريع و گسترده در حوزه فناوريهاي ديجيتالي و نيز كتابخانه هاي ديجيتالي، افزايش گرايش جامعه به فناوريهاي ديجيتالي، افزايش گرايش به ايجاد كتابخانه هاي ديجيتالي و افزايش توجه به جنبه هاي اقتصادي كتابخانه هاي ديجيتالي دانست. همچنین افزود: هدف از مطرح شدن این موضوع تبيين مفهوم ارزش افزوده اطلاعات براي طراحان نرم افزارهاي كتابخانه ديجيتالي، تاكيد بر نقش كتابداران و اطلاع رسانان در ايجاد ارزش افزوده در كتابخانه هاي ديجيتالي، جلوگيري بر فعاليتهاي تكراري، توجه به اشتراك منابع در كتابخانه هاي ديجيتالي و  تأکید افزايش دسترسي جامعه به منابع ديجيتالي است.

وی در سه مقوله اصلی مفهوم و گستره ارزش افزوده، ويژگيها و قابليتهاي مولد ارزش افزوده و کتابخانه های دیجیتالی و چگونگي ايجاد ارزش افزوده صحبت کرد.

دکتر رحمت الله فتاحی در تبیین مفهوم ارزش افزوده اطلاعات گفت: اكنون بسياري از جوامع در پي كالاها و خدماتی اند كه بيشترين ارزش افزوده را به دست دهند. و فعالیت در عرصه اطلاعات و نظامهای اطلاعاتی (از جمله کتابخانه دیجیتالی) نیز دارای ارزش افزوده است. همچنین اطلاعات و فناوریهای ديجيتالي يكي از آن كالاهايي به شمار مي آيد كه به دليل قابليتها و ويژگيهاي خود مورد توجه كشورهاي پيشرفته و جوامع اطلاعاتي قرار گرفته است.

امروزه در برخي كشورها، سرمايه گذاريهاي قابل ملاحظه اي در حوزه اطلاعات و فناوریهای ديجيتالي صورت گرفته و ارزش افزوده زيادي حاصل شده است.

عضو هیأت دانشگاه فردوسی مشهد در ادامه به ويژگيها و قابليتهاي اطلاعات دیجیتالی پرداخت که این نوع اطلاعات دارای قابلیت های پردازش و فرآوري، تكثير و بازتوليد، خريد و فروش، انتقال و مبادله، مصرف مکرر، استفاده مشترك،كنترل و پالايش، داده کاوی و استخراج دانش، تفسير و اقتباس و  تركيب و تبديل شدن به دانش را دارا هستند. وی گفت: در شی دیجیتالی امکان تركيب و تبديل، تفسير و اقتباس،  كنترل و پالايش، استفاده مشترك، مصرف مکرر، انتقال و مبادله، خريد و فروش، تكثير و بازتوليد و پردازش و نوآوري وجود دارد.

بحث كتابخانه هاي ديجيتالي و چگونگي ايجاد ارزش افزوده در آنها مبحث دیگری بود که دکتر رحمت الله فتاحی به آن پرداخت. وی گفت: كتابخانه ديجيتالي، يك نظام يكپارچه كه بر پایه يك برنامه و خط مشي مشخص، منابع مورد نياز استفاده كنندگان خود را در فرمت ديجيتالي گزينش، فراهم آوري، سازماندهي، ذخيره، و در سطح گسترده قابل دسترس و آماده اشاعه مي سازد. همچنین کتابخانه دیجیتالی قابلیتهای بالقوه اطلاعات دیجیتالی را به فعل در می آورد و عينيت مي بخشد.

فتاحی در ادامه بیان کرد: ارزش افزوده در کتابخانه دیجیتالی در زمینه های برطرف كردن محدوديتها در توليد، ذخيره، فشرده سازي، سازماندهي، مبادله، جستجو، بازيابي، نمايش، دسترسي، و توزيع به اطلاعات، امكان تلفيق كتابخانه، موزه و آرشيو، رسيدن به دانش نو از طريق استخراج دانش، صرفه جويي در هزينه ها از طريق اشتراک منابع و ارضاء نيازهاي متفاوت از طريق تعريف سطوح متفاوت دسترسی اهمیت دارد.

همچنین قابليتها و كاركردهاي كتابخانه هاي ديجيتالي در ايجاد ارزش افزوده شامل نيازشناسي، گزينش و فراهم آوري، توصيف و سازماندهي، ذخيره اطلاعات، مبادله اطلاعات، اشتراك اطلاعات، يكپارچه سازی اطلاعات، بازیابی و نمایش اطلاعات، اشاعه اطلاعات، مدیریت و ارزیابی اطلاعات است.

دکتر رحمت الله فتاحی در پایان سخنان خود تصریح کرد: مهمترين ارزش افزوده كتابخانه هاي ديجيتالي بالابردن رويت پذيري علمي و فرهنگي از يكسو، و افزايش توانمندي جامعه در دسترسي و استفاده از اطلاعات و دانش است. طراحان، كتابداران و كاربران كتابخانه هاي ديجيتالي با كالايي سر و كار دارند كه  به طور بالقوه از ارزش افزوده بالايي برخوردار است. وی نمونه هایی از پروژه های کتابخانه های دیجیتالی موفق در سطح جهان را به نمایش گذاشت.

سخنران بعدی این همایش، ملیحه فرخ نیا، درباره " اف آر بی آر مفهومی نو در دنیای دیجیتال: از پیدایش تا پیاده سازی" اطلاعاتی را ارائه کرد. وی در ابتدای سخنان خود به موضوع اهمیت ارتباط ساخت یافته و معنی دار در نرم افزارهای کتابخانه های دیجیتالی پرداخت و به تاریخچه فهرست نویسی و قواعد آن اشاره کرد.

سپس وی به تبیین مدل مفهومی ملزومات کارکردی پیشنه های کتابشناختی (اف. آر. بی. آر.) پرداخت. وی گفت: این مدل، مدلی مبتنی بر رابطه – موجودیت است که  از دیجیتالی سازی حمایت می کند و در مدیریت آرشیوهای اطلاعاتی و بازیابی داده ها کارآمد است.

فرخ نیا به اهمیت، موجودیتها و روابط موجود (وراثتی و محتوایی) مدل پرداخت و در پایان به تجربیات پیاده سازی مدل اف. آر. بی. آر. مانند  Austlit projectدر کتابخانه های دیجیتال اشاره کرد.

در ادامه مهندس احمد محمدزاده، مدیرعامل شرکت نرم افزار و سخت افزار ایران (نوسا) در ساعت 11 در خصوص " کتابخانه دیجیتال سیمرغ: استفاده از ماژول های تخصصی کتابداری در پورتال های عام " به ایراد سخنرانی پرداخت. وی در ابتدا درباره پورتال اوپن سورس اطلاعاتی را ارائه کرد و درخصوص پیاده سازی ماژول های تخصصی سیمرغ در پورتال سیمرغ صحبت کرد.

سپس مهندس محمدزاده، به تبیین الگوی مفهومی ملزومات کارکردی پیشینه های کتابشناختی (اف. آر. بی. آر.)  پرداخت و افزود: این موضوع بحث گسترده ای است و امکان پرداختن به جزئیات آن در فرصت کم وجود ندارد.

این بحث به تازگی در کشور مطرح شده است و علاقه مندان می توانند به مرور زمان در همایشهای مختلف اطلاعات لازم را کسب نمایند.

محمدزاده در ادامه، نمونه های عملیاتی سازی شده ی الگوی اف. آر. بی. آر. را نشان داد. وی نمونه یک درختی مبتنی بر الگوی اف. آر. بی. آر. که در نسخه 2 دیجیتال لایبرری نوسا پیاده سازی شده و در واقع نمونه کوچکی از پیاده سازی الگوی اف. آر. بی. آر. است را تبیین کرد.

آخرین سخنران این همایش، دکتر مهدی علیپور حافظی بود که وی سخنان خود را در خصوص "یکپارچه سازی خدمات کتابخانه های دیجیتال" در ساعت 11:45 آغاز کرد.

وی گفت: كتابخانه هاي ديجيتال سازمان هايي هستند كه در آن منابع اطلاعاتی ديجيتال بايد مبتني بر اصول مجموعه سازي، گردآوري يا توليد شده باشند؛ كاركنان متخصصي به انتخاب و سازماندهي منابع اطلاعاتي بپردازند؛ اطلاعات تمام متن ديجيتال به جامعه كاربران آن كتابخانه از طریق شبکه ارائه شود؛ مدیریت منابع اطلاعاتی با استفاده از سازوکارهای مدیریت فایل، مانند مدیریت در نمایش و ارائه اطلاعات به کاربران، و مدیریت سطح دسترسی صورت پذیرد؛ و اطلاعات ديجيتالي به مدت زمان طولاني به مثابه منابع اطلاعاتي پايدار قابل دسترس باشند.

وی در ادامه به چالش های مهم در دسترسی به اطلاعات وب اشاره کرد. در هم آمیخته بودن اطلاعات، گژ اطلاعات و دژ اطلاعات و مشکلات تشخیص بین آنها، نبود سازماندهی مؤثر اطلاعات، بازیابی نامناسب محتواهای اطلاعاتی، زمانبر بودن بازیابی اطلاعات و نبود خدمات اطلاعاتی مؤثر و کارآمد سبب ایجاد مشکلاتی در دسترسی به اطلاعات گردیده است.

دکتر علیپور اظهار کرد: یکپارچه سازی خدمات، در دو حوزه ی یکپارچه سازی در مجموعه منابع اطلاعاتی و در ارائه خدمات اطلاعاتی صورت می پذیرد و این یکپارچگی با استفاده از مدلهای مختلف امکان پذیر است.

وی به تفکیک به سه مدل جستجوی همزمان (Federated search)، مدل برداشت اطلاعات (Harvesting) و مدل پراکنده (Distributed) اشاره کرد.

دکتر علیپور حافظی در پایان گفت: یکپارچه سازی خدمات به معنی استفاده از محتواها و خدمات کتابخانه های دیگر در ارائه خدمات بهینه به کاربران است و هم اکنون ضرورت حرکت به سمت یکپارچه سازی خدمات در کتابخانه های دیجیتال، وجود هدف مشترک در تفاهم نامه های همکاری، توجه به نیازهای کاربران در ارائه خدمات و محتوا، استفاده از مدلی کارآمد برای مبادله اطلاعات و خدمات و پیروی از استانداردهای کتابخانه دیجیتال بیش از گذشته وجود دارد.

این همایش در ساعت 12:30 به کار خود پایان داد.