نگاه ویژه به تحلیل های جالب از عملکرد دانشمندان جهان از دیدگاه scienceWATCH

 دکتر جعفر مهراد، رئیس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری، در گفتگو با پایگاه خبری کتابداری و اطلاع رسانی ایران (لیزنا) گفت: مؤسسه اطلاعات علمی يا ISI زيرسيستمی دارد به نام scienceWATCH  که تحليل های جالب توجهی از روندها و عملکرد علمی دانشمندان و کشورها به عمل می آورد.

 وی افزود: بر اساس اين مجموعه ده کشور اول جهان که در فاصله سال های 1999 تا 2008 ميلادی بيشترين توليدات علمی را به صورت مقاله های تحقيقاتی به نام خود به ثبت رسانيده اند کشورهای آمريکا، ژاپن، آلمان ، انگلستان، چين، فرانسه، کانادا، ايتاليا، اسپانيا، و روسيه است. آمريکا در اين فاصله زمانی با توليد 2999344 مقاله 32 درصد توليدات علمی جهان را به خود اختصاص داده است. مقايسه توليدات علمی اين کشور در بازه زمانی 1989 تا 1993 نشان می دهد که آمريکا بيش از 38 درصد توليدات علمی جهان را در اختيار داشت. علت کاهش توليدات علمی اين کشور ظهور کشورهای ديگر و ورود اين کشورها به عرصه توليدات علمی است.

 سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC)بیان کرد: ژاپن در طی سال های 1999 تا 2008 تعداد 806008 مقاله توليد نموده و سهم اين کشور از مجموع توليدات علمی جهان بيش از هشت درصد می باشد. کشورهای آلمان، انگلستان و چين به ترتيب با توليد 775787 مقاله، 687778 مقاله و 586664 مقاله جايگاه سوم تا پنجم را به خود اختصاص داده اند. سهم اين کشورها از توليدات علمی جهان به ترتيب 8.2، 7.3و 6.2 درصد است.

 وی افزود: کشور هندوستان که جايگاه دوازدهم و کره جنوبی جايگاه چهاردهم و برزيل ، تايوان و لهستان که به ترتيب جايگاه هفدهم، هيجدهم و نوزدهم جهان را از نظر توليد علم به خود اختصاص داده اند در گروه کشورهای در حال توسعه اند که در بين 20 کشور توليد کننده علم از اهميت خاصی برخوردارند. بلژيک در اين رتبه بندی مقام بيستم را به دست آورده است.

 دکتر جعفر مهراد یاد آور شد: کيفيت توليدات علمی بر حسب استناد سنجيده می شود. ده کشور پراستناد در تمام رشته های موضوعی از 31 ماه اوت 1999 تا سال 2009 يعنی ده سال و هشت ماه عبارت است از آمريکا، آلمان، انگلستان، ژاپن، فرانسه، کانادا، ايتاليا، هلند، چين و استراليا. اين کشورها محدود به کشورهايی است که از بين 148 کشور که حداقل 10000 مقاله در بازه زمانی مزبور در تمام رشته های موضوعی به چاپ رسانيده اند انتخاب شده است. در حوزه استناد نيز آمريکا با 44669156 استناد (يعنی 15 استناد به هر مقاله) دارای مقام اول است. کشورهای آلمان ، انگلستان، ژاپن و فرانسه به ترتيب با 9406841 استناد (12.28 استناد به مقاله) ، 9399334 استناد (13.78 استناد به مقاله) ، 7602742 (9.64 استناد به مقاله) و 6304141 استناد (11.50 استناد به مقاله) در جايگاه دوم تا پنجم قرار دارند.

 رئیس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری تصریح کرد: بايد توجه داشت که کميت هميشه به معنی کيفيت نيست. به طوری که گفتم کيفيت توليدات علمی را با محاسبه استنادها اندازه گيری می کنند. به عنوان مثال، سوئيس با توليد 171248 مقاله در طی اين مدت در مقام دوازدهم اما با 15.73 استناد به هر مقاله از تمام کشورهای جهان برتر است.

همينطور ، دانمارک با توليد 92734 مقاله و با 14.77 استناد به هر مقاله بعد از ايالات متحده آمريکا قرار می گيرد. تعداد استنادهای کشور هندوستان 1288075 استناد يا 5.08 استناد به هر مقاله می باشد که رتبه هيجدهم را به خود اختصاص داده است. روسيه نيز با 4.39 استناد به هر مقاله دارای مقام بيستم در بين کشورهای توليد کننده علم می باشد.

 وی گفت: در اذهان دانشمندان و گاهی مسئولان آموزش عالی کشور به ترکيه در منطقه معمولاً از نظر توليد علم به صورت مثبت نگريسته می شود. اما تحليل استنادی بر روی توليدات علمی کشور ترکيه واقعيت های ديگری را نشان می دهد. می دانيم که مؤسسه اطلاعات علمی کشورها را در بيست و يک رشته موضوعی به تصوير در می آورد. ترکيه در رشته پزشکی بالينی که بيشترين توليدات علمی را در اين حوزه به چاپ رسانيده است در بازه زمانی 2001 تا 2005 ميلادی 2.15 درصد است.

تأثير نسبی در مقايسه با جهان (استناد به هر مقاله) ميانگين برای مقالات پزشکی بالينی 33 درصد متوسط جهانی (67 درصد پائين تر يعنی 1.77 استناد به هر مقاله در برابر شاخص جهانی 5.40 استناد) است.

دکتر مهراد افزود: وضعيت کشور هندوستان در حوزه استناد بهتر از کشور ترکيه است. هندوستان در فاصله سال های 2003 تا 2007 تعداد 116862 مقاله در مجلات معتبر بين المللی به چاپ رسانيده است. در بين اين مقالات، بالاترين درصد در مجلاتی مشاهده می شود که در حوزه علم مواد (5.45 درصد) منتشر شده است. متوسط استناد به هر مقاله در علم مواد برای پنج سال مزبور 75 درصد شاخص جهانی (يا 25 درصد کمتر يعنی 2.16 استناد به هر مقاله در برابر 2.88 استناد جهانی) است. تأثير نسبی عملکرد هندوستان به طور قابل توجهی نه تنها در حوزه علم مواد، بلکه در رشته هايی مانند فيزيک ، مهندسی و علوم کامپيوتر قوی  است.

وی در پایان با اشاره به به استنادها در مجلات علمی جهان گفت: توجه به استنادها در مجلات علمی جهان نيز جالب توجه است. پنج مجله ای که بيشترين استنادها را در فاصله زمانی 1999 تا 30 آوريل 2009 به خود اختصاص داده اند عبارت است از مجله Journal of Biological Chemistry  با 54695 مقاله و 1652432 استناد در جايگاه نخست. سپس ، مجله pro.Nat. Acad.Sci.USA با 30396 مقاله و 1376541 استناد در جايگاه دوم . مجلات Nature ، Science، Physical Review Letters هر کدام به ترتيب با چاپ 10549 مقاله (1242392 استناد) ، 9369 مقاله (1125022 استناد)، و 31112 مقاله (884911 استناد) در رتبه های سوم تا پنجم قرار دارند. تنها مجله ای که در بين ده مجله پراستناد جهان در حوزه پزشکی قراردارد مجله New England Journal of Medicine  است که با انتشار 3546 مقاله در طی سال های مزبور 568698 استناد دريافت کرده است و در رتبه نهم قرار دارد.