روز جهانی تنوع زیستی

(لیزنا: باشگاه اطلاعات سبز): در سال 1993 اولین بار 29 دسامبر، با هدف افزایش آگاهی‌ها از مسائل مربوط به تنوع زیستی توسط سازمان ملل متحد به عنوان روز جهانی تنوع زیستی انتخاب شد،  اما بعد ها و پس از گذشت هفت سال از آن روز، در سال  2000 این روز به 22 می( اول خرداد) تغییر یافت.

 از سال 2002 تاکنون هر ساله سازمان ملل متحد شعار خاصی را برای این روز درنظر گرفته است. شعار امسال روز جهانی تنوع زیستی، «تنوع زیستی و گردشگری پایدار» در نظر گرفته شده است. تنوع در گونه ها، اکوسیستم ها و مناظر طبیعی یکی از مهم ترین عوامل جذب گردشگری و در نتیجه آن رشد اقتصادی می باشد. به عبارت دیگر، حفظ تنوع زیستی می تواند علاوه بر کمک به محیط زیست و حفظ جمعیت های حیات وحش، به یک منبع مناسب برای جذب گردشگر نیز تبدیل شود. جشن روز جهانی تنوع زیستی با شعار «تنوع زیستی و گردشگری پایدار» می تواند فرصتی برای افزایش آگاهی از نقش مهم گردشگری پایدار برای کمک به رشد اقتصادی و حفاظت از تنوع زیستی باشد(1).

تنوع زیستی به طور کلی شکل های گوناگون حیات در روی کره زمین را شامل می شود. به طور تخصصی تر تنوع زیستی را  می توان  مجموعه ای از ذخایر ژنی موجود در یک گونه و یا یک اکوسیستم اطلاق کرد که حاصل صد ها ملیون سال تاریخ تکامل است. تنوع زیستی از سه مفهوم مرتبط، تنوع ژنی، تنوع گونه و تنوع زیست بوم(اکوسیستم) تشکیل شده است که البته به دلیل ملموس تر بودن تنوع گونه ای بیشتر این موضوع در سطح گونه بررسی می شود. منشا تنوع زیستی تکامل است، زمانی که ما یک گونه را از بین می بریم، در واقع محصول میلیون ها سال زمان و صرف انرژی که منجر به تکامل آن گونه شده است را از بین برده ایم. انقراض یک گونه سفری بی بازگشت است و همه تلاش ها و ثروت های جهان برای بازگرداندنش بی ثمر خواهد بود(2).

آنچه که حفظ تنوع زیستی را برای ما انسان ها دارای اهمیت ویژه ای می کند نقش و کارکرد تنوع زیستی در تامین غذا، تامین معاش، کاربرد های پزشکی، تجارت و صنعت، کاربرد کشاورزی و بسیاری کاربرد های دیگر آن  است.

بنابراین تنوع زیستی معیشت مردم و توسعه پایدار را در کلیه حوزه های فعالیت از جمله بخش های اقتصادی همچون کشاورزی، جنگلداری، شیلات و گردشگری پایه ریزی می نماید.

ایران یکی از کشور هایی است که به دلیل داشتن آب و هوای چهار فصل و مناطق خزری، کویری، کوهستانی و گرمسیری زیستگاه های متنوعی را فراهم آورده است و این تنوع سبب شده تا انوع گیاهان و گونه های جانوری مختلف در سراسر ایران یافت شوند. اما با وجود آنکه شرایط خاص آب و هوایی ایران شرایطی را به وجود آورده است که کمتر کشوری در حتی اروپا آن را داراست متاسفانه به دلیل برخی عوامل طبیعی و بسیاری از عوامل انسانی شاهد از بین رفتن آن در بعضی از مناطق هستیم.

از جمله عوامل انسانی تهدید کننده تنوع زیستی در ایران می توان به عوامل زیر اشاره کرد:

1.      تغییر کاربری اراضی به کشاورزی

2.      تغییر کاربری اراضی به مناطق مسکونی و صنعتی

3.      تجاوز به عرصه های طبیعی

4.      تجارت حیوانات و گیاهان وحشی

5.      بهره برداری بیش از اندازه از فلور و فون

6.      آلودگی آب ها(3)

نقش کتابخانه ها در ترویج تنوع زیستی:

نکته ای که امروز همه دوستداران محیط زیست بر آن اتفاق نظر دارند آن است که تا زمانی که بینش و نگرش انسان ها نسبت به محیط زیست تغییر پیدا نکند وضعیت محیط زیستی بهبود پایداری را تجربه نخواهد کرد و این مهم تنها با آموزش های محیط زیستی و ترویج سواد زیست محیطی تحقق خواهد یافت.

از همین روی هر ساله در بسیاری از کشور های جهان، فعالیت‌های بسیاری توسط مراکز گوناگون، برای افزایش فهم مردم نسبت به تنوع زیستی، انجام می‌شود. بسیاری از این فعالیت‌ها توسط دبیرخانه کنوانسیون تنوع زیستی، که بخشی از برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد است، اجرا می‌گردد. بسیاری از دولت های محلی و طیف وسیعی از سازمان‌های غیردولتی نیز در این فعالیت‌ها مشارکت می‌کنند. برخی از این اقدامات عبارتند از:

1.      ترجمه جزوات و دیگر منابع آموزشی به زبان محلی.

2.      انتشار اطلاعات در مورد تنوع زیستی از طریق مدارس، دانشگاه‌ها، روزنامه‌ها، رادیو و تلویزیون.

3.      برگزاری نمایشگاه‌ها و سمینارها برای دانشجویان، متخصصان و عموم مردم.

4.      نمایش فیلم‌ها در مسایل زیست محیطی.

5.      ارایه برنامه برای حفظ گونه‌ها یا زیستگاه‌های در معرض خطر.

6.      کاشت درختان و گیاهانی که به جلوگیری از فرسایش خاک کمک می‌کنند(4).

همانطور که مشاهده می کنید کتابداران و کتابخانه ها می توانند در بسیاری از فعالیت های گفته شده اقدامات قابل توجهی انجام دهند و این همان نقشی است که در تعریف کتابخانه های سبز نیز به آن اشاره شده است یعنی فعالیت های ترویجی، رویداد ها و فعالیت هایی در جهت آموزش محیط زیست و ترویج سواد زیست محیطی و نشان دادن نقش رهبری اجتماعی کتابخانه ها در توسعه پایدار. کتابخانه ها می توانند با گرامیداشت مناسبت های محیط زیستی مانند روز تنوع زیستی و افزایش آگاهی مردم جامعه و به خصوص کودکانی که فردای کشور را خواهند ساخت نقش بسزایی را در کمک به محیط زیست این مرز وبوم ایفا کنند.

تهیه کننده: ایمان نریمانی

منابع:

1.International Day for Biological Diversity 22 May. (2017). Un.org. Retrieved 17 May 2017, from http://www.un.org/en/events/biodiversityday/

2.شهبازی, مهرداد. (2017). تنوع زیستی. وبسایت سازمان حفاظت محیط زیست. Retrieved 17 May 2017, from http://www.doe.ir/portal/file/?556695/%D8%AA%D9%86%D9%88%D8%B9-%D8%B2%D9%8A%D8%B3%D8%AA%D9%8A.pdf

3.تنوع زیستی در ایران. (2017). Doe.ir. Retrieved 17 May 2017, from http://www.doe.ir/portal/File/ShowFile.aspx?ID=d880cc3e-b267-40a4-96d0-73fe756da262

4.International Day for Biological Diversity. (2017). Timeanddate.com. Retrieved 17 May 2017, from https://www.timeanddate.com/holidays/un/international-day-for-biological-diversity