به گزارش پایگاه تحلیلی خبری کتابداری و اطلاع رسانی ایران (لیزنا) به نقل از وبلاگ اتحادیه انجمن های علمی دانشجویی کتابداری و اطلاع رسانی ایران(ادکا)، بیانیه و دستاوردهای سومین همایش سراسری ادکا که به همت این اتحادیه و انجمن علمی دانشجویی کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه شیراز مورخ 5و6 خرداد در تالار فجر دانشگاه شیراز برگزار گردید به شرح ذیل می باشد

• در گرایش­ های ميان­ رشته ­ای در علم اطلاعات چنین تبیین گرديد كه علم اطلاعات به عنوان یک «دیسیپلین»، ماهیّت و هویّتش را با هدف­گذاری بر روی «شناخت اطلاعات و فرآیندهای اطلاعاتی» ساخته و پرداخته کرده و منظر و موضع منحصر به­فردی دربارۀ این موضوع دارد؛ لیکن به سبب سياليت و گستردگي مفهوم اطلاعات ، ناگزیر در تبیین وجوه متعدّد این موضوع به «حوزه­های مطالعاتی» متعدّدی صورت ­می­دهد. از این رو، «گرایش»­های ميان­رشته­ای در همۀ شئونات علم اطلاعات (تحقیقات، آموزش و ...)، یک شاخصۀ اساسی است

• مرور نظريه‌های حوزه كتابداري نشان داد كه برخي نظريه پردازان متخصصان رشته‌هاي علمي غير از كتابداري و اطلاع‌رساني هستند. چنان‌كه مشهود است اغلب نظريه‌هاي حوزه بازيابي اطلاعات از جمله نظريه ارتباط رياضي شانون و ويور، نظريه سالتون و ... از سوي متخصصان كامپيوتر، ارتباطات و رياضيات ارائه شده‌اند. همچنين برخي نظريات پركاربرد در حوزه كتابداري از جمله قوانين لوتكا،‌ بردفورد و زيف، متعلق به متخصصان آماردان، زبانشناس، و شيمي‌دان هستند. اما ويژگي ميان‌رشته‌اي نظريه‌هاي موجود در حوزه كتابداري را نبايد دليلي بر ضعف اين رشته دانست و اين گونه تلقي كرد كه حوزه كتابداري تا زماني‌كه نظريه‌هاي خود را از ساير علوم وام مي‌گيرد دچار فقدان نظري است. بلكه بايستي اين روند ميان‌رشته‌اي مورد تشويق قرار گيرد و تبادل و ارتباط ميان اين حوزه با ساير حوزه‌هاي علوم تقويت شده و مورد استقبال قرار گيرد و تلاش شود تا با همكاري و مشاركت با متخصصان ساير حوزه‌ها، رشته كتابداري و اطلاع رساني هر چه بيشتر رشد و توسعه يابد.

• نمایانی ماهیت میان­رشته­ای در کتاب­های منتشر شده در رشته کتابداری و اطلاع رسانی طي يك روند 17 ساله نشان داد كه همواره در اين سالها نحوه تعامل رشته کتابداری و اطلاع­رسانی با دیگر رشته­ها سير صعودی طی كرده است . تعداد 261 عنوان کتاب با ماهیت میان­رشته­ای به رشته تحرير درآمده که بیش از نیمی از آنها تالیفي هستند، از نظر حوزه­های موضوعی، گرایش به تاليف كتب با محوريت علوم رایانه (80 عنوان)، بيشتر مشهود بوده است.

• در مباحث محوري مربوط به پژوهش مشخص گرديد كه پژوهش های ميان‌رشته‌اي با فراهم کردن امکان تلفيق معرفت شناسي هاي علوم مختلف با يکديگر و ايجاد يک نظام معرفت شناختي جديد، به‌ رشد تصاعدي‌ شناخت ‌بشر از پديده‌هاي‌ اجتماعي منجر گرديده، به‌عنوان يک روش مسلط پژوهش بر روش‌هاي سنتي درحوزه علوم انساني سايه مي‌افکند. همچنین با شناسايي عوامل مؤثر بر گسترش الگوهاي ميان رشته‌اي‌ در تحقيق مي توان راهکارهايي عملي نیز براي بهبود روش‌هاي پژوهش در کتابداری و اطلاع رسانی ارائه داد. در اين زمينه ، امتيازدهي‌مضاعف به پژوهش های ميان رشته اي به دليل دشواري و پيچيدگي آن نسبت به پژوهش های تک رشته‌اي ؛ برگزاري دوره‌هاي ‌آموزشي و تخصصي ‌در زمينه ‌آموزش روش‌هاي نوين پژوهش های میان رشته ای ؛ تخصيص سرمايه و بودجه پژوهشي به تحقيقات ميان رشته‌اي و حمايت مالي از محققان و تأکيد بر کيفيت پژوهش بيش از کميت آن برای کمک به توسعه میان رشته‌اي شدن پژوهش در ايران به عنوان راهكار احتمالي پيشنهاد گرديد.

• یکی از مهم ترین پژوهش های میان رشته ای، پژوهش های میان رشته ای مسئله محور دانسته شد . با اين پيش فرض كه احتمال دارد که در آینده پژوهش­ها صرفاً بر مبنای مسئله برنامه­ریزی شود مسئله اي كه قطعا با تعامل و گفت و گوي چندين تخصص به نتيجه خواهد رسيد . ضمن آنكه به نظر مي رسد اينگونه پژوهش ها سبب افزايش خلاقیت در اتخاذ روش، مراحل اجرا، و تحلیل یافته­ها گردد . لذا برای انجام و اجرای هر چه بیشتر و موفقیت­آمیز­تر اين نوع پژوهش ها ، بازنگری روش­های پژوهش و شیوه­های برنامه­ریزی امور پژوهشی توصيه گرديد.

• از منظر رويكرد سيستمي، پژوهش های کتابداری و اطلاع رسانی همچون یک اکوسیستم اطلاعاتی تبيين گرديد كه از محیط و عناصر اطلاعاتی تشکیل شده است . محیط شامل کلیه بسترهای فرهنگی ، اقتصادی ، و معرفتی است که اطلاعات در آن جریان می یابد، مبادله می شود، و مورد ارزیابی قرار می گیرد. عناصر تولید کننده اطلاعات با استمرار تولید در رشته کتابداری و در ارتباط با سایر تولید کنندگان از رشته های دیگر ، علاوه بر حفظ پایداری خود ، بقا و تداوم رشته و حوزه مرتبط با خود را نیز تضمین می کنند. علوم کتابداری و اطلاع رسانی به لحاظ ماهوی پتانسیل های زیادی برای ایجاد چارچوب مشترک تحقیقات میان رشته ای دارد. این قابلیت می تواند سبب شود که درون این حوزة علمی حوزه های دیگری سر برآورد که در دراز مدت به زایش رشته ای علمی منجر گردد. در اين خصوص، پيوند بيشتر مباحث روانشناسي با كتابداري و اطلاع رساني چندان دور از ذهن تلقي نگرديد.

• در عرصه تفكر خلاق مطرح شد كه رشته کتابداری و اطلاع­رسانی در عین حال که به زعم صاحب­نظران، خود عرصه­ای میان­رشته­ای است، بستری مناسب را برای یکی از پیش­نیاز­های اساسی مطالعات میان­رشته­ای که داشتن تفکری خلاقانه و نقادانه است فراهم می­كند. کتابداری و اطلاع­رسانی این امر مهم را از مجرای نقشی که در هدایت دانش و تسهیم و به­اشتراک­گذاری سرمایه­های فکری بازی می­کند، متبلور می­سازد. بنابراین، می­تواند به مثابه پلی عمل کرده و سبب افزایش ارتباطات علمی شود که ما­حصل آن تولید دانش و انجام مطالعات میان­رشته­ای بیشتر و نهایتاً توسعه علمی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی جامعه اطلاعاتی است. 

• در محور توليدات علمي ، تعاملات میان‌رشته‌ای حوزه کتابداری و اطلاع‌رسانی با سایر رشته‌ها با استفاده از تحلیل استنادی نشریات و همايش هاي برگزار شده نشان داد كه پژوهشگران كتابداري نسبت به گذشته همكاري گسترده‌تري با ساير رشته‌ها داشته اند. بر اساس يافته‌ها ، توليدات حوزه كتابداري توسط 37 حوزه موضوعي مورد استناد قرار گرفته و به 36 حوزه نيز استناد داده است. حوزه‌هاي مديريت، بازرگاني، روانشناسي، علوم اجتماعي و ارتباطات حوزه‌‌هايي هستند كه بيشترين تعاملات را با حوزه كتابداري داشته‌اند. به علاوه، در اين زمينه نشان داده شد كه تعاملات ميان‌رشته‌اي در توليدات علمي به افزايش ميزان تأثير اين توليدات انجاميده است. اين تعاملات در مقالات پراستناد كتابداري يكي از علل پراستناد شدن اين مقالات برشمرده‌ شد.

• با اين وجود ، سهم مطالعات میان رشته ای در تولیدات علمی کتابداری و اطلاع رسانی ایران بر مبنای مقاله های موجود در پایگاه اطلاعاتی چکیده نامه کتابداری، اطلاع رسانی و فناوری اطلاعات (LISTA)، در یک دهه اخیر نسبتا پايين ارزيابي شده است. با توجه به اینکه این پایگاه به عنوان رایج­ترین و جامع ترین پایگاه چکیده نامه کتابداری، اطلاع رسانی و فناوری اطلاعات شناخته می شود، و عطف به این که ممکن است تولیدات علمی کتابداری و اطلاع رسانی ایران در مطالعاتی دیگر، با استفاده از این پایگاه ارزیابی شود؛ تلاش محققان و نيز دست اندركاران نشريات علوم کتابداری و اطلاع رسانی در نمایه کردن مقاله ها و مجلات داخلي در این پایگاه پيشنهاد گرديد.

• از سوي ديگر در گردهمايي هاي برگزار شده در داخل مشخص گرديد كه بیش از نیمی از مقالات ارائه شده رويكرد میان رشته ای داشته اند. اين سهم بيشتر به مقالات مروری تعلق يافته ؛ در حالی که بیش از نیمی از مقالات پژوهشی با رویکرد رشته ای انجام شده است.

• بررسي همکاری هاي علمی ميان ‌رشته‌ای در پایگاه وب‌آوساینس نشان داد كه پژوهشگران گروه‌هاي پزشكي، همكاران اصلي پژوهشگران حوزه كتابداري و اطلاع‌رساني هستند. پس از پزشكي، گروه‌هاي بازرگاني، علوم و مهندسي كامپيوتر، مديريت، بهداشت و انفورماتيك به ترتيب بيشترين همكاري را با پژوهشگران گروه‌هاي كتابداري داشته‌اند. همچنين حوزه‌ كتابداري رابطه نزديكي با حوزه‌هاي كامپيوتر، ارتباطات و انفورماتيك دارد. در اين راستا ، ايجاد و افزایش واحدهای درسی ميان رشته ای در سرفصل های مقاطع مختلف تحصيلي ؛ اختصاص امتياز به فعاليت گروهي براي افزايش تمايل كتابداران به ارائه كار مشاركتي ؛ و تشويق و ترغيب دانشجويان به پژوهش هاي ميان رشته اي پيشنهاد گرديد.

• در رويكرد طرح هاي رده بندي كتابخانه كنگره و ديويي به نقشه نمايي روابط ميان رشته اي حوزه كتابداري و اطلاع رساني مشخص گرديد كه هر چند رده بندی کتابخانه ی کنگره (LCC) و رده بندی دهدهی دیویی (DDC) به عنوان حكمرانان بلامنازع چندین دهه اي در قلمرو رده بندی دانش در جهان به دليل تفاوت اساسي در ماهیت و ساختار، يكي به مقوله علوم كتابداري و اطلاع رساني در كرانه ابتدايي طيف دانشي خود نگريسته و ديگري در كرانه انتهايي آن طيف، با اين حال ، دو طرح مذكور به لحاظ نقشه نمايي روابط ميان رشته اي (حداقل در خوشه كتابداري و اطلاع رساني)، تفاوت قابل توجهي با يكديگر ندارند.

• در زمينه ضرورت ترسیم نقشه علمی کتابداری و اطلاع رسانی ایران مشاهده گرديد كه در حوزه کتابداری و اطلاع رسانی تاثیر عمیق فناوری اطلاعات در دهه های اخیر سبب تغییر اساسی در ساختار علمی این حوزه شده و زمینه ظهور حوزه های جدید مطالعاتی را به وجود آورده است. عدم سیاست گذاری علمی در حوزه کتابداری و اطلاع رسانی در ایران باعث پراکندگی و عدم انسجام در این حوزه شده است ؛ لذا ترسیم نقشه ساختار علمی حوزه کتابداری و اطلاع رسانی ایران می تواند به عنوان نقشه راهنما برای پژوهشگران و سیاست گذاران این حوزه مفید باشد. بدين لحاظ، برای بررسی وضعیت، تعیین اولویت های پژوهشی، و برنامه ریزی برای آینده این حوزه پيشنهاد شد كه با تحلیل تولیدات علمی کتابداری و اطلاع رسانی پژوهشگران ایرانی، به فراخور نیاز نقشه های مختلفی ترسیم گردد.

• بيانيه همايش

پژوهش های انجام گرفته در دنيای در هم تنيده علم کنونی نشانگر اين مهم است که فعاليت های ميان رشته ای در دهه های اخير در اشکال مختلف آموزشی و پژوهشی در حال گسترش است، البته پاره ای از حوزه های ميان رشته ای سوابق و تجاربی طولانی دارند و امروزه در حال افزايش گرايش به الگوها و ساختارهای رشته ای در قالب الگوهای ميان رشته ای هستند که نتیجه این دگردیسی ایجاد راه حل هایی عملی تر برای بهره ورسازی فعالیت های میان رشته ای خواهد بود. علم کتابداری و اطلاع رسانی همگام با تحولات نوین اطلاعاتی و ارتباطی با پیروی از ساختاری تعاملی و مشارکتی؛ محور نزدیکی، همنشینی، گفتگو و چالش رشته ها در پدیده ای منفرد اما چند وجهی یا در مسئله ای واحد اما مرتبط با رشته های مختلف به منظور پیوند و وابستگی متقابل گردیده است. برای تقویت مطالعات میان رشته ای این علم، گروه‌های آموزشی و پژوهشي کتابداری و اطلاع رسانی باید به شناسایی و تحکیم پیوندهای میان این رشته با سایر حوزه های علوم بپردازند. به نظر مي­رسد در هر یک از واحدهای درسی فرصت‌های فراوانی برای تقویت پیوندهای میان رشته ای وجود داشته باشد. توجه به مدیریت تعاملی و تمرکز حداقلی در ساختار کتابداری و اطلاع رسانی شايد بتواند روزنه ای در رفع مشكلات و فرصتي براي تدوين چشم اندازهاي آتي کتابداری و اطلاع رسانی فراهم آورد. امید است که تبیین مسائل مطرح شده در این همايش گامي آغازین در راه ترسیم افقی روشن در این کرانه باشد. ان شا ا...