اخیرا برخی از دانشگاه های کشور، در رشته ادبیات فارسی، اقدام به افزودن گرایشی در مقطع کارشناسی ارشد با عنوان " ادبیات کودک" کرده اند. از آنجا که احتمالاً در آیندهای نزدیک این درس از حیطۀ دروس کتابداری خارج خواهد شد، تیم پایگاه خبری کتابداری و اطلاع رسانی ایران (لیزنا) گفتگویی را با دکتر مرتضی کوکبی، عضو هیأت علمی گروه کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه شهید چمران اهواز انجام داده است. وی دیدگاههای کلّی خود را نسبت به "جایگاه ادبیات کودک و لزوم توجه به آن، در رشته کتابداری " در مقابل نظرات برخی از کتابداران در مورد عدم لزوم این درس در رشتۀ کتابداری بیان کرده است:
- آقای دکتر کوکبی لطفا درباره تاریخچه، جایگاه و ضرورت " ادبیات کودک و نوجوان" در رشته کتابداری توضیح بفرمایید؟
"یادم می آید زمانی که بنده دانشجوی کارشناسی ارشد کتابداری بودم درسی را به نام "ادبیات کودکان" گذراندیم. امّا این درس، در آخرین تغییر نام خود به "مواد و خدمات کتابخانه برای کودکان و نوجوانان" تبدیل شده است (متأسّفانه از چگونگی این درس در آخرین سرفصل کارشناسی کتابداری اطّلاعی ندارم). اگر مبنای استدلال را نام کنونی این درس، یعنی "مواد و خدمات کتابخانه برای کودکان و نوجوانان" بگذاریم متوجّه می شویم که این درس به دو موضوع، مواد و خدمات کتابخانه برای قشری خاص می پردازد. در این که خدمات کتابخانه برای هر قشری در تخصّص کتابداری و کتابداران است کسی نمی تواند شکّی داشته باشد. امّا آن چه که جای تردید است مواد است که گاهی به "ادبیات کودکان" تعبیر می شود."
"نکته ای که در همین جا باید مورد اشاره قرار گیرد این است که "ادبیات کودکان" لزوماً به ادبیات صرف نمی پردازد بلکه شامل غیرادبیات که گاهی خواندنیهای کودک نیز نامیده می شود می باشد. پرسشی که در همین جا می توان مطرح کرد این است که هنگامی که کتابدار به گزینش مواد برای کودکان و نوجوانان می پردازد باید به چه نکاتی توجّه کند. آیا او نباید برای مثال، به توان نقد ادبی مجهّز باشد تا بتواند این مواد را گزینش کند؟"
"نکتۀ دیگر در مورد ادبیات کودکان این است که چند سال پیش هنگامی که بنده برای فرصت مطالعاتی قصد پژوهش در دانشگاه کالیفرنیا در لس آنجلس و در دانشکدۀ مطالعات اطّلاعات را داشتم، متوجّه شدم که رئیس وقت دانشکدهای که شاید نیرومندترین دانشکدۀ کتابداری در سطح جهان است دارای تخصّص ادبیات کودکان می باشد. همچنین یکی از همکاران محترم گروه کتابداری دانشگاه اهواز که از مخالفان سرسخت ارایۀ درس ادبیات کودکان در رشتۀ کتابداری بودند پس از گذراندن یک فرصت شش ماهه مطالعاتی در کانادا، پیشنهاد ایجاد گرایش ادبیات کودکان در دورۀ کارشناسی ارشد کتابداری دانشگاه شهید چمران را دادند زیرا در آن جا متوجّه اهمیّت این درس در رشتۀ کتابداری شده بودند. این دیدگاه هنوز هم در گروه کتابداری دانشگاه شهید چمران وجود دارد وامیدوارم بزودی عملی شود."
- ادبیات کودکان اکنون در محملهای گوناگونی که بیشتر به سوی رقمی شدن گرایش دارند منتشر میشود. در چنین صورتی آیا دانشکدۀ ادبیات میتواند به تنهایی این موضوع را ارایه کند؟
"بد نیست از دید دیگری نیز به این مسأله نگریسته شود: چگونه میتوان ادبیات کودکان و نوجوانان را در این کشور به جایگاه واقعی خود رساند نه این که چه رشته یا دانشکدهای میتواند این مهم را به انجام برساند. نگاهی به وضعیّت ادبیات کودکان و نوجوانان در ایران نشان میدهد که این رشته هنوز هم از کمبودهای بسیاری رنج می برد. از دو نهادی که در کشور درگیر ادبیات کودکان هستند یکی شورای کتاب کودک است که توانایی علمی این کار را دارد امّا از توان مالی و اجرایی لازم برخوردار نیست، و نهاد دوم، یعنی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، که نهادی دولتی است به دلایلی که در این جا نمیتوان ذکر کرد نمیتواند آن گونه که باید در خدمت ادبیات کودکان باشد چون در خدمت اهداف دیگری است."
- راهکار شما برای بهبود وضعیت ادبیات کودکان در کشور چیست؟
"به باور بنده، وضعیّت ادبیات کودک در ایران چندان رضایتبخش نیست و شاید بهتر باشد بیشتر به این نکته پرداخته شود که چگونه، و نه لزوماً توسّط چه رشته یا دانشکدهای، میتوان ادبیات کودکان این کشور را ارتقاء بخشید؟"
"آخرین نکتهای که به ذهن بنده میرسد این است که ممکن است هیچیک از دو رشتۀ کتابداری و ادبیات نتوانند بهتنهایی درس ادبیات کودکان را ارایه کنند زیرا یکی ازملزومات بارز این درس، روانشناسی کودک است که به نظر نمیرسد در این دو رشته جایگاهی داشته باشد".
"اگر بخواهم برای حفظ جایگاه ادبیات کودک در رشتۀ کتابداری و لزوم توجه به آن در این رشته، پیشنهادی داشته باشم میتوانم به این نکته اشاره کنم که باید گرایش ادبیات کودک در مقطع های کارشناسی ارشد و دکترای کتابداری و علم اطّلاعات، ایجاد شود امّا در این گرایش باید از اساتید رشتۀ ادبیات و نیز روانشناسان کودک و نوجوان بهاندازۀ کافی بهره گرفت."