انتشار سرعنوان های موضوعی فارسی: مسأله به دست فراموشی سپرده شده!

کامران فانی در 25 فروردین 1323 در شهر قزوین متولد شد. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در زادگاه به اتمام رساند و در 1341 وارد دانشکده پزشکی دانشگاه تهران شد، اما پس از دو سال تغییر رشته داده و ادبیات و زبان فارسی خواند و در سال 1347 در این رشته از دانشکده ادبیات دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شد. در سال 1352 نیز از دانشکده علوم تربیتی دانشگاه تهران فوق لیسانس علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی گرفت. از سال 1350 در مرکز خدمات کتابداری و از سال 1359 در کتابخانه ملی مشغول کار بوده‌ است. چند سال نیز در رشته کتابداری، بخصوص منابع و خدمات مرجع در دانشگاه تهران تدریس کرده‌ و تاکنون در تألیف و تدوین چند دایرۀالمعارف شرکت داشته ‌است. او جزء هیأت علمی کتابخانه ملی، است.

از آنجا که وی ویراستار و مشاور علمی سرعنوانهای موضوعی فارسی و فهرست مستند مشاهیر و مولفان است،  و با توجه به این که این دو ابزار کار فهرست نویسان مدتهاست که در اختیار آنان قرار نگرفته، تیم خبری پایگاه خبری کتابداری و اطلاع رسانی ایران (لیزنا) به منظور ارائه راهکار هایی برای انتشار و در دسترس قرار گرفتن این دو کتاب ارزشمند  گفتگویی را با ایشان انجام داده است:

کامران فانی با گشاده رویی و تبسمی بر لب پاسخگوی سوالات لیزنا بود:

  • چگونه می توان به موضوعات جدید دسترسی پیدا کرد و عدم یکدستی در موضوعات را چگونه برطرف کنیم؟

"اگر فکر می کنید راه حل خوب و جواب صریحی می توانم پیشنهاد کنم، واقعا نمی دانم چه کار باید کرد؟ قبلا که سرعنوان موضوعی نداشتیم چه کار می کردیم؟"

"فهرست نویسان نسل گذشته این مشکل را داشتند و از ما می پرسیدند که چه کار باید بکنیم؟ به خصوص جاهای مهم مثل مرکز نشر دانشگاهی یا پژوهشگاه علوم انسانی موضوعات جدید را می ساختند و برای ما می آوردند. برای جاهایی که فهرست نویسان کتابهای زیادی دارند و می خواهند منابع را سریع تر فهرست نویسی کنند و در اختیار مراجعه کننده قرار دهند باید یک رابطه شخصی و دوستانه با ما (کتابخانه ملی) داشته باشند و این موضوعات را بسازند."

باید اضافه کنم که: "مشکل جدید این است که هزاران موضوع جدید ساخته شده و بیش از چند هزار موضوع جدید وجود دارد که هیچ کس به آنها دسترسی ندارد؛ راه حل این است که  این باید چاپ شود اما برای چاپ نیازمند اصلاحات و تجدید نظر  هستیم که وقت گیر است و همچنین کتابداران اینجا (کتابخانه ملی) درگیر فیپا و مسائل دیگر هستند و نمی رسند به سرعنوان های موضوعی بپردازند".

"راه حل دیگر آن است که مثل کنگره آنلاین شود اما این مسئله هم  به زودی اتفاق نمی افتد."

"در حال حاضر می شود از موجودی استفاده کرد و باید با این کتابخانه رابطه داشته باشید که به این کارها اولویت بدهد و جزء برنامه اش باشد. مسئله مهم این است  که باید یک فشاری به مدیریت این کتابخانه بیاید. از آنجایی که کتابخانه ملی متولی این کار است، کارهایی را که انجام می دهد در اختیار فهرست نویسان دیگر به خصوص کتابخانه های مهم، هم قرار دهد . الان انحصاری شده و فقط موضوعات در اختیار خودشان است. کتابداران به خصوص از شهرستان ها خیلی اصرار دارند که کارهای جدید که ما انجام می دهیم در دسترس آنها قرار بگیرد. در قدیم ما با تلفن مشکلات کتابخانه ها را حل می کردیم"

"راهکار این است  کتابخانه این کار را انجام دهد یعنی این که تا این جا را چاپ کند و بقیه را آنلاین در اختیار قرار دهد. باید به این کار اولویت دهد."

  • چه طور می شود کتابخانه ملی را مجاب کرد که این کار  را انجام دهد؟

"من فکر می کنم که کتابخانه ها و مراکز اطلاعاتی مختلف باید به نحوی با مدیریت کتابخانه تماس بگیرند و برای این نیاز، اصرار کنند، شاید اینجا  یک راه حل پیدا کنند. ولی من خیلی در پیشانی این کتابخانه نمی بینم که کاری بکند. لااقل این قسمتی که وجود دارد را چاپ کنند، تا الآن 5 سال از آخرین ویرایش می گذرد و می توانند این 5 سال را چاپ کند."

"بخش انتشارات فعال نیست، بخش انتشارات ما غیر فعال است چرا که کم کم  اعتقاد پیدا کرده اند که چیزی نباید چاپ شود. همه چیزی الکترونیک شده که آن هم نشده."

"باید کتابداران کتابخانه های مختلف با مسئول بخش فهرست نویسی تماس بگیرند. و یکی هم این که از خود ریاست و مسئول همین بخش فهرست نویسی بخواهند که این کار صورت گیرد، اگر تعداد زیاد باشد و کتابخانه های مختلف باشد که درخواست کنند، این جا به این کار یک جور اولویت می دهد و تسریع بدهد. با رئیس کتابخانه، با معاون کتابخانه، یا با رئیس بخش فهرست نویسی تماس گرفته شود. باید با مدیریت ها صحبت کنید. به هر حال این یکی از راه حل ها  است. احتمال دارد تا حدی تاثیر بگذارد."

"این ده ها بار گفته شده که این نیاز فهرست نویسان ایران است و این وظیفه کتابخانه ملی است، همه می خواهند یکدستی انجام شود و گرنه هر کسی کار خودش را انجام می دهد."

"باید اجماعی وجود داشته باشد تا یکدست شود ؛ باید کتابخانه ملی ایران قدم های این کار را بردارد و کاری بکند. فقط سرعنوانهای موضوعی نیست؛ فهرست مستند مشاهیر و مولفان و رده بندی ها ؛ باید این سه تا باهم دیده شود."

"یک زمانی اینجا خیلی جدی بودند که باید حتما  نظر نهایی را خانم سلطانی و من می دادیم، و برایشان خیلی حیاتی بود ولی الآن باید خودتان اعتماد به نفس داشته باشید و موضوع بسازید و برای کتابخانه ملی بفرستید به خصوص موضوعاتی که خیلی مهم است."

"به هر حال با مسئولین فعلی ملاقات کنید و مشکلات را بگویید، این خودش یک راهکار است."

  • چه مشکلی در نگرش مدیران وجود دارد که اجازه نمی دهد که سرعنوان های موضوعی فارسی منتشر شوند؟

"این که اصلا اعتقاد ندارند، اهمیتی برای آن قائل نیستند. قبلا کتابخانه این طور نبود؛ کتابخانه را بیشتر هیات علمی آن می گرداند و نظرات آنها بلافاصله اجرا می شد الان مطلقا چنین چیزی نیست، الان باید مدیریت تصمیمی بگیرد."

"از طرفی برای انتشار باید گفت که رئیس بخش انتشارات ، اصلا نه در کتابخانه بوده و نه متخصص است، بلکه در نشر اختصاصی بوده و انتشار آن را در اولویت نمی داند. متأسفانه کسانی که الآن مسئول هستند نه در آن رشته سابقه داشتند و نه مدرک تحصیلی، البته علاقه  و شوق خیلی مهم است ممکن است یک نفر دکترای کتابداری داشته باشد ولی...."

  • آیا با تعویض مدیریت ها این مشکل به وجود آمد؟

"خانم سلطانی موتور اصلی این کار بوده که دنبالش باشد، پیگیری کند، بخواهد. هر چقدر نفوذ کلامشان کمتر شده این چرخ محرک آهسته تر چرخیده و الآن هم متوقف شده است. یک زمانی  سه تا چهار، سر عنوان های موضوعی در یک دوره زمانی چاپ شد چاپ اول سال 61 بود تا سال 85 در عرض 15 سال سه ویرایش از سرعنوان های موضوعی، منتشر شده است."

"مسأله بسیار مهم این است که معلوم نیست سر عنوان های موضوعی چه زمانی چاپ می شود، خطرش دراینجاست که هیچ برنامه ای وجود ندارد، ممکن است 3 سال دیگه هم منتشر نشود. تا به حال که دیر شده است ولی این امید هم نیست که جبران شود."

"یک مسأله هم هست که اصلا چاپی منتشر شود یا نه؟ الآن کتابخانه کنگره چاپی اش را هم منتشر می کند و برنامه ای هم ندارد که از یک جایی چاپی را قطع کند."

"من معتقدم که باید چاپی اش باشد الان در مورد کتابشناسی ملی انتشار چاپی آن منتفی شده نه چاپی داریم چیزی هم جایگزین نمی کنند."

  • با واگذاری این کار به بخش خصوصی موافقید؟

"الان یک برنامه ای هست که بخش خصوصی در آن سرمایه گذاری کند ولی موافقت نشده است. این یک چیز خیلی ساده و بدیهی است که چاپ شود و آنلاین هم باشد همه ی کتابخانه های دنیا این کار را انجام می دهند ولی نمی دانم که چرا در این جا این طور است."

  • درد دل از کتابخانه ملی؟

"درد دل من از کتابخانه ملی را به شما بگویم، کتابخانه ملی مهمترین کتابخانه کشور است به ویژه از این نظر که مظهر میراث مکتوب کشور است آنچه که فرهنگ ایران را نشان می دهد .در درجه اول کتابخانه ملی است که باید همه کتابهای فارسی را داشته باشد و همه کتابهایی را که در مورد ایران به زبانهای مختلف است داشته باشد که متاسفانه به این وظیفه اش عمل نمی کند."

"کتابخانه ملی، کتابخانه ای است  که وقتی مراجعه کننده می آید مطمئن باشد آن کتابی که در مورد ایران است حتما پیدا می کند . در کتابخانه های بزرگ جهان مثل کنگره، ملی فرانسه می توانید منابع در مورد ایران پیدا کنید کتابخانه بریتانیا هم مجموعه بی نظیری راجع به ایران دارد. کتابخانه ملی باید کتابهای اساسی در مورد فرهنگ های دیگر هم داشته باشد. این یعنی فقط تکمیل مجموعه؛ مسئله دیگر فهرست نویسی و سازماندهی این منابع است، اگر فهرست نویسی نشود یعنی ما این کتاب را نداریم. الان کمتر این دو کار را انجام می دهد."

"امیدواریم که روزی کتابخانه ملی ای داشته باشیم که در درجه اول گنجینه کل میراث مکتوب ما باشد و در درجه  دوم یک مجموعه سنجیده و متعادلی از کل معارف بشری در آن باشد . راه درازی در پیش داریم اصلا نمی دانم بالاخره به مقصد می رسیم یا نه!"

"خیلی از کتابخانه های دیگر ما در ایران وظیفه شان را بهتر انجام می دهند مثلا سازمان خاک شناسی اگر 5 هزار یا 10 هزار کتاب در مورد خاک داشته باشد وظیفه اش را به خوبی انجام داده و خیلی بهتر از کتابخانه ملی است که بیش از یک میلیون کتاب دارد ولی در همه جا ناقص است. در همه جا چیزی که به کمال برسد وجود ندارد."

"دو سه سالی است که همه می گویند که نیاز است که سرعنوان های موضوعی انتشار یابد  ولی منتشر نمی شود. فکر نکنید قدیم ترها هم خیلی تمایل داشتند که آن را منتشر کنند از روی رودربایستی انجام می دادند. ولی الان این موضوع هم وجود ندارد."

اما نکته آخر اینکه : "فکر نکنید یک سال دیگه یا سه سال دیگه چاپ می شود.اگر تا 2 سال دیگه چاپ می شد می گفتیم دیر شده ولی این مسئله منتفی است."