به گزارش خبرنگار پایگاه خبری کتابداری و اطلاع رسانی ایران (لیزنا)، جلسه با کمی تاخیر در ساعت 16:35 با صحبت های آقای ناصر گلباز، طراح بانک اطلاعاتی نسخ خطی جهان، شروع شد. وی در ابتدای صحبتهایش به ضرورت بحث دیجیتال سازی اشاره کرد و گفت: نسخه های خطی از میراث بزرگ کشورمان هستند و سند مکتوبی در مورد تمام ادعاها در باره گذشته ایران است. بنابراین حفظ و ارائه چنین آثار با ارزشی نیازی به صحبت درباره ضرورت های آن را ندارد.

ایشان با معرفی حاضران در میزگرد از خانم سوسن اصیلی، مسئول بخش نسخ خطی از دانشگاه تهران دعوت کردند تا درباره ضرورت های دیجیتال سازی نسخ خطی اظهارات خود را بیان کنند. وی با مطرح کردن مسئله الکترونیکی شدن و پیشرفت روزافزون اطلاعات گفت: با وجود پیش روی کند فناوری در زمینه دیجیتال سازی نسخه های خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران از سال 87 توانسته 4500 نسخه از 16000 نسخه موجود در این مرکز را با کمک های آقای جعفریان و پیگیری های خانم فهیم نیا ، رییس کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، برای خرید اسکنر و تجهیز کتابخانه به این سیستم ، اسکن نماید و طبق برآورد زمانی حدود یک سال و نیم دیگر کار اسکن این نسخ به اتمام می رسد.

اصیلی در ادامه افزود: در انجام این کار از نیروهای متخصص و دقیق استفاده شده است چون به همان اندازه که عکس اسکن شده نسخه با اهمیت است خود نسخه خطی هم از اهمیت بالایی برخوردار است. وی اظهار کرد در زمینه ارائه نسخه، دیدگاه کتابداران نسبت به سال های قبل خیلی تفاوت کرده و  به مراجعه کننده هر نسخه را که نیاز داشته باشد در کمترین زمان، عکسی از نسخه اسکن شده  ارائه می شود.

ناصر گلباز در ادامه صحبت های خانم اصیلی گفت: یکی از دلایل مهم دیجیتال سازی حفاظت از آسیب های طبیعی مانند زلزله، سیل و آتش سوزی است و دلیل دیگر ارائه سوابق علمی ثبت شده در گذشته برای استفاده محققان و پژوهشگران است. در واقع ایشان دو اصل حفاظت و ارائه را از دلایل اصلی دیجیتال سازی نسخ خطی بیان کردند.

علیرضا طیرانی، مدیر بخش IT کتابخانه مجلس، در زمینه ضرورت های دیجیتال سازی نسخه های خطی گفت: کتابخانه مجلس توانسته است در بازه زمانی 9 ماه 14000 نسخه خطی را به صورت دیجیتال در اختیار مراجعان قرار دهد و از سال 87 با در اختیار داشتن 10 دستگاه حرفه ای، اسکن نسخه ها را با اولویت بندی انجام دهد.

گلباز گفت: در ابتدای بحث دیجیتال سازی،  بحث میکروفیلم مطرح بود چون آرشیویست های بزرگ بر این عقیده هستند که میکروفیلم ها بیش از 100 سال عمر دارد و قابل استفاده است با توجه به این مسئله که کتابخانه مجلس یکی از کتابخانه هایی است که در زمینه دیجیتال سازی پیشتاز است و تحول عظیمی را در حفظ و نگهداری نسخه های خطی ایجاد کرده است و همچنین با اولویت سازی اسکن و از جهت نگهداری و تبدیل منابع کاغذی به دیجیتالی نسخه های خطی،کتابهای چاپ سنگی، کتابهای چاپ سربی و حتی کتابهای چاپی افست قدیمی و نایاب این دیتا ها را به صورت دیجیتالی به مراجعین کتابخانه ارائه کرده است.

در ادامه بحث  رضا شهرایی، مدیر کل فناوری سازمان اسناد کتابخانه ملی ایران، یکی دیگر از اعضاء حاضر در میزگرد گفت: کتابخانه ملی نیز منابع غنی در این زمینه به صورت دیجیتال در مجموعه خود دارد. وی افزود: 35000 تا 40000 نسخه خطی و 4000 نسخه چاپ سنگی در کتابخانه ملی موجود است که برنامه اسکن از سال 76 – 75 شروع و در سالهای 82 و 83 با خرید اسکنر حرفه ای علاوه بر اسناد مهم اقدام به اسکن نسخه های خطی نیز شد که تا کنون با کیفیت بالا این کار صورت گرفته است. 

 شهرایی گفت: حدود 15000 از نسخه های خطی مرکز اسکن شده و با توجه به الویت بندی اسکن اسناد مهم نیز همزمان با نسخه های خطی صورت می گیرد. اسکن 152000 فریم و اسلاید، 4000 پایان نامه و 2500 نقشه و در ضمن اسناد دولتی کاغذی نیز از دیگر اقداماتی ست که در مرکز اسناد در زمینه دیجیتال سازی انجام می گیرد.

ناصر گلباز با اشاره به بحث ارائه نسخه های خطی به صورت دیجیتال سوالی را با این مضمون مطرح کرد که آیا با توجه به اهمیت دیجیتال سازی منابع خطی می توان در روند دیجیتال سازی سرعت بخشید بدون آن که به کیفیت کار لطمه ای وارد شود؟

دکتر سوسن اصیلی در پاسخ به این سوال گفت: به دلیل اهمیت نسخه های خطی، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران تمام تلاش خود را در زمینه حفظ منبع با اسکن درست نسخه خطی انجام می دهد و خود بنده نیز برای به ثمر رسیدن این هدف نظارت کامل به این امر دارم.

طیرانی، مدیر بخش IT کتابخانه مجلس، به سوال مطرح شده اینگونه پاسخ داد: کتابخانه مجلس، فرایند سرعت و دقت را در طول 9 ماه با نظارت کامل بخش نسخه های خطی ثابت کرد. طیرانی گفت: این فرایند بر پایه 4 محور از پیش تعیین شده انجام می گیرد. اول اینکه هر منبع یکبار اسکن می شود. فرایند بعدی الویت بندی ورودی داده هاست که مربوط به نسخه های خطی یا نشریات و دیگر اقلام منابع می شود همچنین فرایند خروجی داده ها نیز به صورت آرشیو و هم به صورت پردازش داده ها برای ارائه صورت می گیرد.

وی گفت: بحث دیگر مربوط به کیفیت اسکن که همان رنگ و حجم مربوط به نسخه خطی است و فرایند چهارم تعریف یک فرایند نامگذاری برای داده ها در کتابخانه مجلس است. وی در ادامه افزود در این کتابخانه مراجعین می توانند به 7000 نسخه خطی که به صورت اسکن ارائه شده و همچنین دریافت فایل تمام متن این نسخه ها با کمک دانلود و در حجم کم دسترسی داشته باشند.

رضا شهرایی، مدیر کل فناوری سازمان اسناد کتابخانه ملی ایران، نیز گفت: کتابخانه ملی در زمینه اسکن از 2 نوع فرمت استفاده کرده است یکی با فرمت TIF با کیفیت بالا و دیگری با فرمت JPG برای ارائه در وب و کیفیت پایین جهت دانلود که این برنامه در بازه زمانی یک و نیم سال به صورت آزمایشی برای حفظ و نگهداری منابع انجام شده است.

شهرایی بحث اشتراک گذاری نسخه های دیجیتال شده خطی را مطرح کرد و گفت: از دلایلی که بیشتر کتابخانه ها و مراکز حاضر به این کار نیستند اول به دلیل تمایل به حفظ مالکیت و حقوق معنوی منابعشان است و دلیل دیگر سود آوری آن است. از دلایل مهم دیگر انگیزه سازمانی که در صورت رهبریت سازمان دیگر این مسئله کمرنگ تر می شود. و از همه مهمتر عدم تطابق استانداردهای نگهداری دیتاها را می توان از دلایل نفی اشتراک منابع دیجیتالی برشمرد. وی افزود در این زمینه تبیان بحث صاحبان محتوا را مطرح کرده است که محوریتی را به هر یک از صاحبان می دهد به این صورت که یک سهم جداگانه به هر کدام از صاحبان منابع اختصاص می یابد.

گلباز در پایان میزگرد نتیجه گیری کلی کرد و گفت: برای دیجیتال سازی نسخه های خطی علاوه بر حفاظت و ارائه مسئله مهم دیگر بحث ایجاد مرکزیت تحت یک استاندارد و ایجاد یک کار گروه فنی است.

چند تن از حاضران در جلسه هم سوالات خود را در این زمینه مطرح کردند که اعضای میزگرد به آنها پاسخ دادند. یکی از این سوالات در زمینه سیاست های کتابخانه ملی در قبال نسخه های خطی کتابخانه های دیگر بود و رضا شهرایی در پاسخ به سوال ایشان گفت: کتابخانه ملی سه راهکار برای این منظور در نظر گرفته است، یکی از این سیاست ها ارائه فایل دیجیتالی منبع اهدایی توسط افراد و ثبت نام  فرد به عنوان اهدا کننده سند است و دیگری خرید نسخ خطی افراد با مبلغ گذاری روی سند ارائه شده توسط آنهاست. و راهکار سوم دریافت اسناد با ارزش به صورت امانی از افراد برای دیجیتال سازی آنها از دیگر کارهایی ست که جزو سیاست های کتابخانه ملی می باشد.

جلسه با تشکر ناصر گلباز از حضور کتابداران در ساعت 18:30 به پایان رسید.

گزارش از: سمیه مردمی