به گزارش خبرنگار لیزنا، نشست «اشاعه و دسترس پذيري نسخ خطي در كتابخانه هاي بزرگ ايران: تهيه طرح پيشنهادي بين كتابخانه اي» روز شنبه مورخ 17 اردیبهشت 1390 از ساعت 16 و با حضور دكتر فريبا افكاري، فهرست نگار كتابخانه مركزي دانشگاه تهران، دكتر حبيب الله عظيمي معاون سازمان اسناد و كتابخانه ملي ايران،  سهراب يكه زارع، مدير بخش نسخ خطي كتابخانه موزه و مركز اسناد مجلس شوراي اسلامي آغاز شد.

در ابتدای اين نشست دكتر افكاري درباره اشاعه و دسترس پذيري نسخه هاي خطي و مسائل مربوط به آن اطلاعاتی را ارائه کرد.

وی گفت: به سبب هويت متفاوت نسخه هاي خطي با ساير چاپها، شرايط استفاده از آن نيز متفاوت است.

افکاری بیان کرد: يكي از دغدغه هاي استفاده كنندگان از نسخه هاي خطي محدوديت دسترسی است، اين محدوديت شامل جنبه هاي مختلفي مانند «محدوديت استفاده و رويت»، «تهيه و سفارش و يافتن منابع خطي»، «اطلاع رساني به موقع برای جستجو كنندگان به منظور دسترسی به اطلاعات در كمترين زمان» می شود.

وی در ادامه به طرح پرسش «بخش خطي كتابخانه ملي چه تلاش هاي جديدي را در اشاعه و دسترس پذير كردن هرچه بيشتر نسخه هاي خطي انجام داده است؟ محدوديت ها در چه نوعي است و آيا تلاش براي از بين بردن محدوديت ها صورت پذيرفته است؟» پرداخت.

دكتر حبیب الله عظيمي در پاسخ گفت: "افتراق بخش خطي با ديگر بخش ها عامل ايجاد تعريف سطوح دسترسي است. افتراق ها شامل:حفاظت و نگهداري ،فهرستنويسي، دسترسي و نحوه ارائه خدمات است. چون نسخه هاي خطي ارزش تاريخي و فرهنگي دارد اطلاع رساني و دسترس پذيري نيز داراي محدوديت است (هم محتوا و هم فيزيك غالبا محدوديت ايجاد مي كند)، از طرفی نیز بحث فراهم آوري در اطلاع رساني سبب ايجاد تعارض مي شود.

سپس افکاری در پرسشی دیگر درخصوص ارائه خدمات در بخش نسخ خطی کتابخانه مجلس بیان کرد: «با توجه به اينكه اكثر نسخه هاي خطي ديجيتال شده است آيا كتابخانه مجلس طرحي براي ارائه اطلاعات نسخه هاي ديجيتال خود بر روي اينترنت دارد؟ آيا محدوديت ها اعمال خواهد شد؟»

سهراب یکه زارع در پاسخ اظهار داشت: اطلاعات فهرست هاي نسخ خطي کتابخانه مجلس به دو شكل چاپي و الکترونیکی در دسترس است و اطلاعات 18 هزار جلد از نسخه هاي خطي قابليت رويت تصوير نسخه اصلي است که در كتابخانه رسان مجلس موجود است.

سپس دكتر عظيمي در پاسخ به پرسش مطرح شده افكاري درباره فاصله استانداردهاي دسترس پذيري نسخه هاي خطي در كتابخانه هاي دنيا در مقايسه با كتابخانه هاي ايران گفت: در نحوه ارائه خدمات و تصاوير نسخه هاي خطي پيشرفت هاي خوبي داشتيم . اما در حوزه مديريت و سياست گذاري پيشرفت هاي لازم وجود ندارد.

وي با اشاره به پژوهش انجام شده در دانشگاه الزهرا توسط خانم يزدان پور افزود: 50 كتابخانه در ایران بیش از 200 عنوان نسخه خطي داشته اند كه از اين تعداد فقط 5 كتابخانه «ملي»، «آستان قدس رضوي»، «ملك» و «مركزي تبريز» آيين نامه مدون اطلاع رساني داشتند.

یکه زارع در ادامه اظهار داشت: آذر ماه 1387 آيين نامه كتابخانه مجلس برمبنای آيين نامه كتابخانه ملي تدوين شد اما با تغيیر مديريت جديد اين آيين نامه تغيیر پيدا كرد و در حال حاضر دسترسي به اصل نسخه محدودتر شده است.

دكتر عظيمي گفت: از آنجا که بخش هاي خطي کتابخانه ها سنتي بوده و به سنتی هم مدیریت می شوند لذا اگر اطلاع رساني نسخه هاي خطي هم سنتي باشد برابر با عدم دسترسي به منابع خواهد بود. درحال حاضر هم می بینیم که بسیاری از كتابخانه ها در زمينه اطلاع رساني سنتي عمل مي نمايند.

عظیمی افزود: در پژوهش مذکور مشخص گردید که آیین نامه بخش خطی کتابخانه ملی دارای آیتم های «مقدمه»، «شرايط و مشخصات استفاده كننده»، «محدوديت ها، ممنوعيت ها»، «محتوا و فيزيك»، «مالكيت منابع»، «هزينه ها»، «حفظ و حراست»، «خدمات به مراجعين»، «شرايط واگذاري تصاوير و نسخه هاي ديجيتال» است.

دكتر افكاري در ادامه بر ضرورت ایجاد آيين نامه مشترك در خصوص نسخ خطی از درهمكرد سياست هاي كتابخانه ها توسط یک هیأت علمی و سپس اطلاع رسانی آن در سراسر کشور تأکید کرد.

دكتر عظيمي از مواردی همچون «رسالت و اهداف كتابخانه ها برحسب نوع كتابخانه»، «نوع و فهرست منابع»، «تعيين سطح دسترسي»، «حفاظت منابع»، «محتواي منابع»، «ترس از دست دادن مالكيت منابع»، «تكنولوژي» و «منابع مالی» به عنوان عوامل موثر بر تدوين خط مشي اطلاع رساني در نسخ هاي خطي یادکرد.

در ادامه افكاري یادآور شد: گاهی مديريت نگاه سليقه اي بوجود می آورد كه باعث ایجاد دسترسي محدود يا گسترده شود به همین سبب بايد سياست ها مدون باشد و به وحدت رويه برسد و يك آيين نامه مدون ایجاد شود.

دكتر عظيمي نیز اظهار داشت: آيين نامه اي متناسب با شرايط و موقعیت  ايرانيان كه درتوليد و  فهرستنويسي و عمدتا در دانش نسخ خطی سرآمد هستند، در سطح ملي مورد نياز است.

در ادامه این نشست متخصصان حاضر، بر اهمیت آموزش مراجعين در استفاده از نسخه هاي خطي و برگزاری کارگاههای آموزشی تأکید کردند.

در پايان این نشست مجددا بر لزوم ایجاد آیین نامه مشترک برای استفاده مراجعين از نسخه هاي خطي و رفع موانع دستيابي آنها به این منابع، بررسي استانداردهاي جهاني دسترسی به نسخ خطی توسط مسئولین محترم كتابخانه ملي تأکید کرد.

نشست مذکور در سالن كارنامه نشر سراي اهل قلم بيست و چهارمين نمايشگاه بين المللي كتاب تهران برگزار شد.

خبرنگار: فاطمه محمدمرادی