انتشار کتاب فهرست کاتبان نسخه‌های خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران

به گزارش لیزنا به نقل از روابط عمومی مرکز پژوهشی میراث مکتوب، فهرست‌نویسی نسخه‌های خطّی سالیانی پیش از این عمدتاً با هدف شناسایی نسخه‌های موجود از متون گوناگون و بیشتر با دیدگاه متن‌شناسانه انجام می‌گرفت. این دیدگاه در روزگار خود و با توجّه به امکانات آن روزگار کاملاً توجیه‌پذیر است، چرا که نگارش و چاپ کردن فهرست با شیوه‌ها و امکانات آن روزگار بسیار دشوار بود و لذا فهرست‌نویسان تلاش می‌کردند تا با توجّه به امکانات روزگار خود به مهم‌ترین آگاهی‌های نسخه‌ها بپردازند. از این روی برخی اطّلاعات سودمند نسخه‌ها یا در فهرست‌های پیشین ثبت نشده و یا بصورت یکجا در بخش نسخه‌شناسی درج شده و لذا تدارک دیدن نمایه برای آگاهی‌هایی چون نام کاتبان، مهرها، نگاره‌ها و مواردی از این دست در فهرست‌های قدیمی نمود، چندانی ندارد.

امّا ضرورت پرداختن به اینگونه آگاهی‌ها و بویژه فراهم آوردن منابعی که پاسخگوی نیازهای تخصّصی فهرست‌نویسان باشد موجب شد تا رفته‌رفته پژوهش‌هایی در این زمینه‌ها آغاز شده و نتایج آن‌ها در کالبد کتاب‌ها و مقاله‌های گوناگون منتشر شود.

شاید شاخص‌ترین کار در این زمینه که بتوان نام "فهرست کاتبان" را بر آن اطلاق کرد، نمایه‌ای از نام کاتبان نسخه‌های خطّی موجود در کتابخانه ملّی ملک است که در آغاز جلد سیزدهم مجموعه فهارس آن کتابخانه منتشر شده است (تهران ، 1380 خ ، صص 11 - 103) . این فهرست در دو بخش 1. فهرست الفبایی نام کاتبان بر اساس نام زادگانی آن‌ها و 2. فهرست الفبایی نام کاتبان بر پایه نسبت یا شهرت آن‌ها تنظیم شده است. با این وجود ساختار آن بیشتر در قالب یک نمایه است و پرداختن به زندگی و شناسایی آثار کاتبان در آن مدّ نظر نبوده است.

پس از آن نیز باید از نمایه"کاتبان دستنوشت‌های ایران" یاد کرد که بعنوان مجلّد دوازدهم از فهرستواره دستنوشت‌های ایران منتشر شد (تهران ، 1389 خ ، در حدود 1141 ص). این فهرست از دیدگاه گستردگی و فراگیری کامل‌ترین فهرستی است که تاکنون در زمینه گردآوری نام کاتبان فراهم آمده و بسیار سودمند است. با اینحال می‌توان گفت که این فهرست نیز ساختار نمایه‌ای دارد و شرح حال کاتبان در آن درج نشده است؛ ضمن اینکه برای دست‌یابی به آگاهی‌های بیشتر درباره نسخه‌های کتابت شده بر دست هر کاتب می‌بایست به صفحات گوناگونی از مجلّدات ده‌گانه فهرست مراجعه کرد.

پس از فهرست‌های یاد شده باید از فهرست کاتبان نسخه‌های خطّی کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران یاد کرد که از آخرین منابع منتشر شده در این زمینه است. فهرست مورد گفتگو چنانکه از نامش پیداست برای شناسایی کاتبان نسخه‌های کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران (10050 نسخه) و همچنین نسخه‌های دانشکده‌های وابسته به آن کتابخانه فراهم آمده است. نسخه‌های این مجموعه‌ها پیش از این توسّط استادانی چون دکتر علینقی منزوی، استاد محمّدتقی دانش‌پژوه، حسن ره‌آورد و دکتر محمّدباقر حجّتی فهرست‌نویسی شده، امّا در فهارس منتشر شده، نمایه‌ای مستقلّ از نام کاتبان تدارک دیده نشده بود و کار خانم کرم‌رضایی درواقع نمایه‌ای تحقیقی درباره کاتبان آن فهارس است؛ نمایه‌ای که در آن جز ثبت نام کاتبان به آگاهی‌های سودمند دیگری نیز پرداخته شده است.

این فهرست با همکاری کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران و کتابخانه مجلس منتشر شده و نشانه‌ای نیک از همکاری دو کتابخانه بزرگ ایران است. گفتنی دیگر اینکه در آغازِ کتاب، یادداشتی از استاد زنده‌یاد ایرج افشار با عنوان«آفرین‌نامه» درج شده که ایشان در ضمنِ شناساندن ویژگی‌های اثر مورد گفتگو، به ستایش و تأیید کار مؤلّف پرداخته‌اند.