اف. آر. بی. آر. محصول تغییر پارادایم از رویکرد نظام مدار به رویکرد کاربر مدار است

محسن حاجي زين‌العابديني در گفتگو با لیزنا، در رابطه با ضرورت مطرح شدن مدل اف. آر.بی. آر. در دنیای سازماندهی اطلاعات، گفت:"در گذشته، رویکرد کتابداری و اطلاع رسانی رویکردی نظام مدار بود که در آن اصل و اساس نظام کتابخانه بود و می بایست همه چیز در این راستا حرکت کند. به همین دلیل در آن دوره ما شاهد کتابخانه های عظیم با مجموعه های بزرگ و به زنجیر کشیده شده، فهرستهای منطبق با خواست کتابداران، اصول مرجع حافظ نظام کتابخانه بودیم. اما به مرور زمان و رشد جوامع بشری و تغییر خواست و نیاز استفاده کنندگان از کتابخانه، رویکرد کاربرمدار حاکم شد. به این معنا که اصل و اساس کتابخانه و کتابداری بر پاشنه کاربر می چرخد. اوست که تعیین می کند ما چه کنیم و چگونه قدم برداریم. بر همین اساس، و با توجه به خواست و نیازهای جدید کاربران، می بایست شیوه عمل فهرستهای کتابخانه ای نیز به سمت و سوی جدید سوق پیدا می کرد و اف.آر.بی.آر. محصول این پارادایم شیف است."

وی افزود: "مشکلات فهرستهای موجود برای بازیابی و دسته بندی منابع اطلاعاتی و بازنمایی روابط بین اجزای کتابشناختی از مهمترین دلایل اندیشه تغییر روشهای موجود سازماندهی اطلاعات بود. اگر تاریخچه سازماندهی اطلاعات را به صورت مختصر مرور کنیم متوجه می شویم که قواعد و روشهای موجود اغلب مربوط به دهه های 40 و 50 میلادی هستند. طبیعی است که روشها بر اساس نوع منابع و نیازهای کاربران آن زمان تهیه و تدارک دیده شده باشد. اما وقتی در دهه اول قرن 21 زندگی می کنیم، باید این روشها بر اساس منابع و نیازهای جدید کاربران طراحی شوند و اف.آر.بی.آر. پاسخی به این نیاز بوده است."

سرپرست گروه «اشاعه اطلاعات در مركز اطلاعات و مدارك علمي كشاورزي» گفت: "با تغییر محیط، منابع و روشهای سازماندهی اطلاعات، ضروری است که روشها و مطالب نوین شناسایی شده و مورد بررسی قرار گرفته و کتابداران ضمن آشنایی با این موارد، بتوانند خود را با محیط جدید منطبق سازند."

وی خاطر نشان کرد: " قطعا، همایش اخیر انجمن در حوزه اف. آر. بی. آر.، می تواند نگرش و شیوه عمل کتابداران را متفاوت کند. به این معنا که اگر تا کنون تصور بر این بوده است که با روشهای موجود –که متعلق به گذشته هستند- می توان منابع جدید را برای محیطهای دیجیتالی و شبکه ای جدید مهیا کرد، متوجه باشند که دیگر روشهای موجود کارایی کامل را نخواهند داشت وکتابداران ناگزیر از تغییر محیط و روشهای خود هستند."

وی در خصوص لزوم تشکیل کارگروه ویژه ای برای بررسی مدل اف. آر. بی. آر. در کشور، توضیح داد: " قطعا برای هماهنگی و یکدست سازی روشهای نوین و تصمیم گیری برای بومی سازی مسائل مرتبط با این الگو وجود کارگروه یا نهادی ویژه می توان بسیار راهگشا باشد. اگر این کارگروه در کتابخانه ملی یا انجمن کتابداری ایران شکل بگیرد، قطعا اثرگذاری بیشتری خواهد داشت."

دانشجوی دوره دکتری دانشگاه شهید چمران اهواز، معتقد است برای حرکت به سوی تحقیقات عملیاتی در حوزه سازماندهی اطلاعات، "باید اساتید و گروه های کتابداری دانشگاه ها با مطالعه و شناخت این حوزه، در جهت هدایت و تعیین مسیر مناسب برای پژوهش های حوزه سازماندهی اطلاعات تلاش کنند. نهادهای هماهنگ کننده همانند آنچه در بالا به آن اشاره شد نیز می تواند مسیردهی بهتری به وجود آورد. از سوی دیگر، دانشجویان و پژوهشگران هم باید با مطالعه و شناخت کارهای علمی گذشته سعی کنند به سوی عملیاتی سازی این حوزه حرکت کنند."

زین العابدینی در خصوص نامگذاری سال 2010 با عنوان سال پژوهش در حوزه سازماندهی اطلاعات، گفت: " سالها پیش که وب به وجود آمد، خیلی ها تصور می کردند یا نگران بودند که کتابداری و اطلاع رسانی به طور کلی و سازماندهی اطلاعات به صورت خاص، دیگر کم رنگ شده و جایگاهی نخواهد داشت. در حالی که اکنون پس از نزدیک به دو دهه از عمر این اتفاق شاهد این هستیم که جهان چگونه به سازماندهی اطلاعات اقبال نشان می دهد. این دستاورد کمی نیست و کتابداران کشور ما هم باید این اتفاق را نشانه ای از یک تحول بزرگ بشمارند و به سوی استفاده از فرصتها و موقعیتهای آن حرکت کنند. اکنون تقریبا برای همه روشن شده است که بدون سازماندهی اطلاعات، هر فعالیت اطلاع رسانی و کتابداری ابتر و بی نتیجه خواهد بود. ضروری است که در کشور ما، کتابداران ضمن شناسایی حوزه های جدید سازماندهی اطلاعات، دانش و عمل خود را با روشهای جهانی همسو سازند."

وی در ادامه در مورد قوانین جدید در حوزه سازماندهی اطلاعات،RDA، توضیح داد: " آر. دی. اِی. که سرنام  Resource Description and Access به معنای "توصیف و دسترسی به منبع" است، عنوان قواعد جدیدی است که قرار است جایگزین قواعد موجود فهرستنویسی یعنی قواعد انگوامریکن شود. بازهم همانندFRBR  این قواعد از نیاز به تغییر در روشها و عملکردهای حوزه سازماندهی اطلاعات در عصر حاضر بر می خیزد. وقتی ما الگوی داده-رابطه ای و مفهومی اف آر.بی.آر را داریم، قاعدتا باید در کنار قواعد فهرستنویسی مناسب و هماهنگی داشته باشیم که قادر به حل مشکلات سازماندهی اطلاعات باشد."

سرپرست گروه اشاعه اطلاعات در مركز اطلاعات و مدارك علمي كشاورزي، در خصوص لزوم آشنایی کتابداران با این قوانین، گفت: " کتابداران و کتابخانه ها نیز مانند سایر موجودات هستی در معرض تغییر و تحول مداوم هستند. تغییر و تحولی که حاکی از نیاز به نو شدن و منطبق شدن با خواست و شرایط جامعه جهانی و جهت حرکتی آن است. بنابراین، کتابداران ابتدا باید تغییرات و ضرورت آن را کاملا درک کرده و با پذیرش این وضعیت به سمت دریافت و استفاده از قابلیتهای شرایط جدید حرکت کنند. تنها در این صورت است که می توان امیدوار بود قواعد آر.دی.ای. و مشابهات آن امکان ایجاد تحولات جدید در حوزه های عمل خود را دارند."

دبير كميته آموزش انجمن كتابداري و اطلاع‌رساني ايران، ادامه داد: " انجمن از طریق برگزاری همایشها و نشستها، کارگاه های آموزشی، انتشار مطالب می تواند به آشنایی کتابداران با این قوانین جدید حوزه سازماندهی اطلاعات، کمک شایانی نماید. کما اینکه، موضوع  FRBRو RDA در اولین همایش ملی و سالانه انجمن که در روزهای 16 و 17 اسفندماه 1385 برگزار شد در قالب مقاله و پوستر ارائه شده و از آن زمان تا کنون مطالعه و بررسی در خصوص آنها ادامه دارد."

وی در خصوص میزان افزایش دسترسی به منابع اطلاعاتی با به کارگیری مدل های اف. آر. بی. آر. و فراد برای پیشینه های کتابشناختی و مستند؛ معتقد است: "این الگوها مبتنی بر نیازهای کاربران و ساماندهی جزء جزء پیشینه های کتابشناختی و روابط حاکم بر این اجزا به وجود آمده اند. کار مطالعاتی اولیه و کارهای پژوهشی بعدی نیز حاکی از جدی بودن این موضوع و عمیق بودن آن دارد. با توجه به اینکه این الگوها بر اساس تفکیک عناصر و ترکیب مجدد عناصر با رویکرد بهینه سازی ایجاد شده اند، انتظار می رود که هدف اصلی فهرستها –یعنی بازیابی دقیق و سریع- را پاسخگو باشند."

عضو هيات علمي مركز اطلاعات و مدارك علمي كشاورزي، درباره تحقیقات در حال انجام در حوزه RDA در کشور گفت:  "خوشبختانه علیرغم نو بودن موضوع، بسیار مورد توجه قرار گرفته و مطالعاتی صورت گرفته که برخی از نتایج آن به صورت مقالات مروری منتشر شده و برخی هم در حال کار جدی است. تا جایی که بنده اطلاع داشته و با دانشجویان و دانشگاه در ارتباط هستم، یک پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته کتابداری و اطلاع رسانی در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه پیام نور مشهد در حال انجام است. این پایان نامه با استفاده از اصول مطرح شده در نسخه سال 2008 آر.دی.اِی. در پی امکان سنجی تطبیق پیشینه های فهرستنویسی ایران با RDA است. قطعا در آینده شاهد مطالعات بیشتری به خصوص مطالعات بومی در این زمینه خواهیم بود."