داخلی
»گزارش
اولین پیش‌نشست کتابخانه‌های کودکان برگزار شد
به گزارش لیزنا، اولین پیش‌نشست کتابخانه‌های کودکان روز چهارشنبه، ۲۹ بهمن ۱۳۹۹، از ساعت ۱۶ تا ۱۸ با موضوع «تحول در کتابخانه های کودک در عصر دیجیتال» با حضور دکتر سیامک محبوب ، پژوهشگر مطالعات خواندن، الهام دارابی ، رییس گروه آموزش و ترویج قصه‌های ایرانی، رئیس ادارۀ قصه‌گویی و دبیر انجمن قصه گویی ایران و شهرزاد مقصودی نسب، تسهیل‌گر دوره‌های کتابخوانی، دانشجوی دکتری علم اطلاعات و دانش‌شناسی و با دبیری دکتر مینا ذاکر شهرک، معاون پژوهش ادارۀ کل آموزش و پژوهش کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در فضای ادوب کانکت انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران برگزار شد.
این پیش‌نشست با صحبت‌های دکتر صمیعی، دبیر علمی ششمین کنگره متخصصین علوم اطلاعات آغاز شد که ضمن عرض خیر مقدم و تشکر، مقدمهای در خصوص اهداف برگزاری کنگره متخصصان علوم اطلاعات که هر ساله توسط انجمن علمی کتابداری و اطلاع‌رسانی برگزار میشود و اهمیت کتابخانه‌های کودک ارائه شد.
سپس دکتر مینا ذاکر شهرک، معاون پژوهش ادارۀ کل آموزش و پژوهش کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به تعریف مفهوم «تحول دیجبتال» پرداخت و گفت: منظور از تحول دیجیتال فقط تحول فناوری (بهره‌برداری از منافع فناوری) نیست بلکه تحول دیجیتال یک تغییر بنیادی هست که فکر، رفتار، عملکرد و همه داشته‌های ما را متحول می‌کند و اینکه صرفاً در کتابخانه‌ها از آخرین ورژن‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری استفاده کنیم نیست. بلکه به این معنا است که این تحول، تفکرمان را تغییر بدهد و از طرف دیگر چون در عصر حاضر، در حال گذر از عصر اطلاعاتی به عصر مفهومی (Conceptual Age) هستیم، همچنان‌که «دنیل پینک» در کتاب «ذهن کامل نو»، هم به این مهم پرداخته که ما در حال حاضر از جامعه‌ای که بر مبنای قابلیت‌های منطقی، خطی و کامپیوتری که عصر اطلاعاتی بر آن بنا شده به جامعه‌ای که بر مبنای قابلیت های خلاقانه، همدلانه و عصر مفهومی، در حال گذار هستیم. بنابراین مهم‌ترین سؤال این هست که با توجه به ذائقه کودک و نوجوان امروز که در شرایط حاکم بسیار هم تغییر کرده، تحولات درکتابخانه‌های کودک و نوجوان چگونه باید باشد؟ به عبارت دیگر، کتابخانه کودک در این عصر، باید چه ویژگی‌هایی داشته باشه که بتواند کودک و نوجوان امروز را جذب کند؟
دکتر محبوب پس از معرفی کتاب «استاندارد خدمات کتابخانه عمومی برای کودکان و نوجوانان»، گفت: اگر نگاه تاریخی به کتابخانه‌های کودکان داشته باشیم می‌بینیم که نحوه طراحی این کتابخانه‌های مبتنی بر معنایی بوده است که «کودکی» داشته است که این موضوع به طور مفصل در مقدمه کتاب «استاندارد خدمات کتابخانه عمومی برای کودکان و نوجوانان» شرح داده شده است. به طور مثال کودکان به‌عنوان موجود آزاردهنده‌ای تصور می‌شد که والدین برای مدتی هم که شده باید از شر آن‌ها خلاص می‌شدند و در کتابخانه مطالعه می‌کردند. با این دیدگاه فضاهایی عموماً در زیرزمین کتابخانه‌ها ایجاد می‌شد و کودکان در آنجا نگهداری می‌شدند و فردی مراقب آن‌ها بود.
وی افزود: به مرور که معنای کودکی تغییر کرد و ادبیات کودک توسعه پیدا کرد، خدمات کتابخانه‌ها به کودکان نیز دستخوش تغییر شد و هم فضاهای مناسب‌تری برای آن‌ها پیش‌بینی شد و هم نقش کتابدار از مراقب به راهنما و سپس به تسهیل‌گر تغییر پیدا کرد. بنابراین این پرسش در ارتباط با موضوع این نشست قابل طرح است که «معنای کودکی تحت تأثیر تحول دیجیتال چگونه تغییر کرده است/می‌کند؟» یا به عبارتی دیگر «کودکی دیجیتال چه نوع کودکی است؟» نحوۀ پاسخ ما به این پرسش می‌تواند تعیین‌کنندۀ نحوۀ بازطراحی کتابخانه‌های کودکان باشد. عموماً کودک توصیف شده در جهان دیجیتال تحت تأثیر ترس از آسیب‌های این فضا معنا شده است. برای مثال بسیار می‌شنویم که: کودکان به‌واسطه حضور دائمی در این فضا ارتباطات نامحدودی پیدا می‌کنند و این ارتباط‌ها می‌تواند منشأ سوءاستفاده آزارگران قرار گیرد. همچنین ادعا میشود که تمرکز کودکان در ارتباط با دنیای دیجیتال کم میشود و امکان تفکر عمیق از کودک سلب میشود. خواب کودکان دچار اختلال میشود. سلامت جسمی کودکان به خطر می‌افتد. این جملات و نظایر آن‌ها ناشی از آن هراس اخلاقی است که فناوری‌های نو با خودشان می‌آورند. به نظر می‌رسد این نوع تفکر سلبی در تعیین ماهیت کودکی دیجیتال بسیار تعیین‌کننده است اما بهتر است پیش از نتیجه‌گیری نهایی سویه‌های مثبت فناوری‌های دیجیتال را نیز در نظر بگیریم.
وی گفت:واقعیت فناوری در کشور ما سویه‌های دیگری نیز دارد. به عنوان مثال در خانواده‌ای کودکی به آخرین ابزارها و فناوری‌ها دسترسی دارد، کودکانی دیگر برای ساده‌ترین استفاده‌ها که در دوران کرونا بیش‌تر خودش را نشان داد، ابزار کارآمدی در دسترس ندارد. این یعنی ما با یک شکاف دسترسی به فناوری‌های دیجیتال روبه‌رو هستیم که کتابخانه‌های کودکان می‌توانند در پر کردن این بخش از شکاف را در دستور کار خود قرار دهند. شکاف یا فاصله دیگری که مهم است، فاصله کودکان و والدین است که عملاً آن‌ها را به دو گونه موجود متفاوت تبدیل کرده است که زبان یکدیگر را نمی‌فهمند نشانه آن هم این جمله پرتکرار است که «کودک چندساله من با گوشی و تبلت کارهایی می‌کند که من سر درنمی‌آورم.» کاستن از این فاصله نیز می‌تواند بخشی از وظایف کتابخانه‌های کودکان باشد. غیر از این با نگاه به جنبه مثبت فناوری، کتابخانه‌های کودکان می‌توانند با پر رنگ کردن کار ویژۀ آفرینش، زمینۀ نوآوری از طریق ابزارهای دیجیتال را برای کودکان فراهم کنند.
شهرزاد مقصودی نسب در ادامه گفت: خدمات کتابخانه ارزشمند و ماندگار هستند. اگر ارزش خدمات کتابخانه را نادیده بگیریم، کارکرد کتابخانه را کم‌اهمیت کرده‌ایم. جوامع به کتابخانه نیاز دارند و در دشواری‌ها و بحران‌ها، کتابخانه بیش از هر زمان دیگری مورد نیاز است. کتابخانه فضای مطمئن و قابل اعتماد برای جوامع فراهم می‌کند و اعضای کتابخانه می‌توانند منابع مورد نیازشان را امانت بگیرند. در عصر دیجیتال، کتابخانه‌ها تغییراتی خواهند کرد. تغییرات پرشتاب هستند و چالش‌های بسیاری بر چگونگی شکل‌گیری و ارائه خدمات کتابخانه تأثیر می‌گذارند. کودکان و نوجوانان نیز به عنوان بخشی از مخاطبان کتابخانه‌های: عمومی، کودک و مدارس با کودکان و نوجوانان نسل‌های قبل متفاوت هستند و ضروری است تا بدانیم: آن‌ها چه چیزی می‌خوانند؟ چطور می‌خوانند؟ چطور به اطلاعات دسترسی پیدا می‌کنند؟ چطور از کتابخانه و خدمات آن استفاده می‌کنند. برای پاسخگویی به بخشی از پرسش‌های فوق از گروهی از دانش‌آموزان عضو یک گروه کتابخوانی پرسیدم: آیا عضو کتابخانه‌ای هستید؟ چه چیزی را در آن کتابخانه دوست دارید و چه چیزی را دوست ندارید؟ پرسش دیگر درباره ویژگی‌های کتابخانه ایده‌آل از نظر این دانش‌آموزان بود. پاسخ‌های دانش‌آموزان طیف وسیعی از خدمات و ویژگی‌های کتابخانه را در بر گرفت: مجموعه‌سازی مناسب، سازماندهی مناسب، تجهیزات و امکانات خوب و کافی، ایجاد فضاهای ارتباطی، دسترس‌پذیری کتابخانه و خدمات آن و...رنکین (Carolynn Rankin ) (2012) بهره‌گیری از گروه مشاوران نوجوان را در طراحی کتابخانه توصیه می‌کند، همچنین نمونه‌هایی از بهره‌گیری از مشاوران نوجوان در طراحی کتابخانه‌های دنیا وجود دارد. یادگیری از اهداف کتابخانه عمومی دنور (Denver) است. در اوایل طراحی این کتابخانه، گروهی کانونی از کودکان محلی دنور و والدین آن‌ها تشکیل شد.
وی افزود: براساس نتایج به دست آمده از این گروه دو نوع فضا طراحی شد: فضای خواندن انفرادی و فضایی برای فعالیت‌های گروهی پر سر و صدا. در کتابخانه عمومی فونیکس (Phoenix) نیز، گروه مشاوران نوجوان نیازهای خود را با معماران مطرح کردند. درخواست‌های آن‌ها عبارت بودند از: فضاهایی برای خوردن غذا، وجود کامپیوترهای زیاد، سیستم صوتی خوب، نمایش فیلم، مرکز گردهمایی نوجوان‌ها با امکانات کار گروهی، اتاق مطالعه گروهی و خصوصی، طولانی بودن ساعات کار کتابخانه در روز یکشنبه و حضور کمتر کتابداران در فضاهای مربوط به نوجوانان. فعالیت‌های کتابخانه بهار در روستای رمین (Ramin) نیز با مشارکت کودکان و نوجوانان شکل می‌گیرد و در زمان شیوع کرونا کتابخانه امکان دیدارهای مجازی نویسندگان با اعضای کتابخانه را فراهم کرده است. بهره‌مندی از مشارکت و مشورت کودکان و نوجوانان نیازمند آگاهی از چند مسئله است: چه زمانی از مشورت آن‌ها استفاده کنیم؟ چطور مشورت بگیریم؟ تعادل میان انتظارات و درخواست‌ها با محدودیت‌های مختلف را چگونه برقرار کنیم؟
سپس دبیر نشست با معرفی کتابخانه‌های بین‌المللی دیجیتالی مریلند، کتابخانه بین‌المللی ژاپن و کتابخانه بین المللی مونیخ و اهمیت الگو گرفتن از کتابخانه‌های موفق در دنیا، چیستی و عملکرد کتابخانه بین‌المللی کودک را مطرح کرد که شامل موارد زیر است: ارائه منابع به صورت الکترونیکی (دارا بودن کتابخانه دیجیتالی)، ارائه سیستم آنلاین برای خواندن، امکان استفاده از پایگاه‌ها و اینترنت، مهیا نمودن اتاق‌های پژوهشی، تهیه فهرستگان ادبیات کودکان که اطلاعات سازمان‌های داخلی مرتبط را دربردارد، تعامل و ارتباط با دیگر کتابخانه‌های کودک و نوجوان در سطح کشور، انجام تحقیقات گروهی، پذیرش محققان داخلی و خارجی در دوره‌های معین، همکاری با سازمان‌های مختلف مرتبط و متخصصان خارجی جهت برنامه‌ریزی و پیاده‌سازی برنامه‌های تحقیقاتی در زمینه‌های ترویج فعالیت‌های خواندن کودکان و نوجوانان، ایجاد شبکه‌ای به همراه خانواده در ارتباط با خواندن کودکان و نوجوانان، حمایت از توسعه منابع انسانی و برنامه‌ریزی در خصوص آموزش کارکنان ارائه خدمات به کودکان و نوجوانان، برگزاری نشست‌هایی جهت کسب دانش مورد نیاز کارکنان کتابخانه، حمایت از کتابخانه‌های مدارس از طریق امانت کتاب و منابع به کتابخانه‌های مدارس، همکاری با کتابخانه‌های عمومی، ارائه اطلاعات مربوط به کتابشناختی به کتابخانه‌های مدارس جهت هماهنگی در فهرست‌نویسی کتاب‌ها.
در پایان الهام دارابی بدلیل مشکلات اینترنتی موفق نشد که در فضای مجازی ادوب کانکت متصل شوند ولی رئوس مطالب وی بدین شرح است: مأموریت‌های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، فعالیت‌های فرهنگی و هنری کانون، معرفی مراکز فرهنگی و هنری (کتابخانه‌ها) کانون، مراکز فرهنگی سیار روستایی و شهری، مراکز فرهنگی پستی، جشنواره‌ها، نمایشگاه‌ها و برنامه‌های کانون از جمله جشنواره بین‌المللی قصه‌گویی و معرفی انجمن‌های تخصصی کانون: انجمن سرود، انجمن شاعران، انجمن عکاسان، انجمن قصه‌گویی(پادکست و قصه‌های ۹۰ ثانیه‌ای)، انجمن هنرهای نمایشی.
در پایان این جلسه، دبیر نشست ضمن جمعبندی موارد مطرح شده، به سوالات مخاطبان پاسخ داد. فیلم کامل این نشست در آدرس قابل دسترسی علاقمندان است.
گزارش: دکتر مینا ذاکر شهرک ، دبیر پنل کتابخانه‌های کودکان
۱. از توهین به افراد، قومیت‌ها و نژاد‌ها خودداری کرده و از تمسخر دیگران بپرهیزید و از اتهام‌زنی به دیگران خودداری نمائید.
۲.از آنجا که پیام‌ها با نام شما منتشر خواهد شد، بهتر است با ارسال نام واقعی و ایمیل خود لیزنا را در شکل دهی بهتر بحث یاری نمایید.
۳. از به کار بردن نام افراد (حقیقی یا حقوقی)، سازمان‌ها، نهادهای عمومی و خصوصی خودداری فرمائید.
۴. از ارسال پیام های تکراری که دیگر مخاطبان آن را ارسال کرده اند خودداری نمائید.
۵. حتی الامکان از ارسال مطالب با زبانی غیر از فارسی خودداری نمائید.