همایش مهر ماه انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران برگزار شد

 

به گزارش پایگاه خبری کتابداری و اطلاع رسانی ایران (لیزنا)، در این همایش سه تن از فارغ التحصیلان دوره کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع رسانی در خصوص موضوع «آرشیو و اسناد آرشیوی» به ایراد سخنرانی پرداختند. همچنین پانلی با حضور دکتر غلامرضا امیرخانی، عضو هیأت علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران و سید کاظم حافظیان رضوی، کتابدار و عضو هیأت مدیره انجمن کتابداری و اطلاع رسانی تشکیل گردید.

در ابتدا، معصومه عادلی، فارغ التحصیل دوره کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه الزهرا، درخصوص «مروری بر استانداردهای توصیف آرشیوی» صحبت کرد.

عادلی گفت: ایجاد نظام هماهنگ اسنادی، از ضروریات اولیه ای است که کشورها، با هر فرهنگ، دین و سابقه ای، برای حفظ بهینه اطلاعات و پیشینه خود، نیازمند آن هستند. برای دستیابی به این آرمان، نیاز به تحول در وضعیت اطلاع رسانی مواد آرشیوی و حرکت به سوی شرایط بهتر دستیابی، با تأکید بر استانداردسازی فعالیت های آرشیوی بیش ازپیش احساس می شود.

وی افزود: استانداردها ممکن است برای ایجاد هماهنگی در یک سازمان یا در بخشی از سازمان ها، کشورها و یا جهان به وجود آیند. آرشیویست ها نیز از استانداردها بهره برده اند تا  بتوانند هماهنگی لازم را در میان اطلاعاتی که از مجموعه های حوزه نظارت خود استخراج می کنند، برقرار سازند.

معصومه عادلی تأکید کرد: درواقع، استانداردها در طول زمان برای تأمین سیستمی مؤثر و منسجم برای آرشیوها و آرشیویست ها توسعه یافته اند. استانداردهای ملی نیز برای سهولت انسجام در داخل آرشیوها و امکان تبادل اطلاعات یکپارچه در بین مخازن آرشیوی تدوین می شوند. استانداردهای توصیف آرشیوی در مقایسه با استانداردهایی که برای فهرستنویسی کتابها در دنیای کتابداری مورد استفاده قرار می گیرند، جدیدتر هستند. پذیرش این استانداردها از طرف کمیته های حرفه ای ملی و بین المللی و سازمان های مرتبط با استانداردها بیانگر فهم مشترکی از طبیعت و رفتار آرشیویست هاست.

فارغ التحصیل دوره کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه الزهرا در ادامه درخصوص تجربیات آرشیوهای جهان افزود: آرشیوهای آمریکایی در بحث استاندارها از سنت کتابخانه ها و سیستم های کتابشناختی پذیرفته شده، مانند قوانین فهرستنویسی انگلو امریکن برای توصیف و فرمت مارک برای فهرستنویسی ماشین خوان، پیروی کرده اند.

عادلی اظهار داشت: آرشیوهای کانادا و بریتانیا کمتر از ایالات متحده درگیر سیستم های کتابشناختی شده اند و به دلیل ویژگی های مجموعه های آرشیوی خود، روشی بر اساس اصول آرشیوی اتخاذ کرده اند. در سال 1990، قوانین توصیف آرشیوی در کانادا برای اولین بار منتشر شد. قوانین استاندارد ملی بریتانیا در دستنامه توصیف آرشیوی که اولین بار در دهه 1980 منتشر شد، بیان شده است. در سال 1994 ، استاندارد بین المللی توصیف آرشیوی توسط شورای جهانی آرشیو منتشر شد و ویرایش دوم آن با بسیاری از مثال های کاربردی در سال 2000 در اختیار آرشیوها قرار گرفت. هدف این استاندارد ارائه راهنمای کلی برای ساختاربندی توصیف آرشیوی و نیز پیشنهادهایی برای محتوا است. این استاندارد توسط کمیته ای متشکل از طیف وسیعی از کشورها توسعه یافته که  این امر نشان دهنده تجربه و فعالیت مشترک و جمعی است. حتی کشورهایی که به طورکامل عضو شورای جهانی آرشیو یا کمیته مذکور نبودند (مثل ایالات متحده) نیز بسیاری از اصول کلی آن را تأیید می کنند.

وی در پایان گفت: استاندارد بین المللی توصیف آرشیوی مانند بسیاری از استانداردهای بین المللی، سندی راهبردی محسوب می شود که شامل راهنماهای ویژه ای است و از اعضا می خواهد تا آنرا به همراه استانداردهای ملی به کار برند. همچنین برای مخازن آرشیوی که ممکن است راهنماهایی برای آرشیوهای داخلی خود داشته باشند نیز می تواند در سطوح مختلف مفید باشد. چنین استانداردهایی به ارائه ویژگی های اسناد آرشیوی، بویژه زمینه و ارتباط آنها با یکدیگر، کمک می کنند. 

سپس در ادامه این همایش، ساناز باغستانی، فارغ التحصیل دوره کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه شهید بهشتی، درباره «میزان همخوانی عناصرکاربرگه هاي توصيف اسناد آرشيوي با استاندارد بین المللی توصيف آرشیوی(ایساد) در آرشیو ملي ایران» اطلاعاتی ارائه کرد.

باغستانی گفت: هدف پژوهش انجام شده، بررسی میزان همخوانی عناصر توصیف کاربرگه های توصیف اسناد آرشیوی با استاندارد بین المللی توصیف آرشیوی (ایساد) در آرشیو ملی ایران است.

وی افزود: جامعه آماری مورد بررسی این پژوهش، 20789 پرونده توصیف شده در کاربرگه هایی که بر اساس استاندارد بین المللی توصیف آرشیوی (ایساد) تدوین شده اند، است. 377 پرونده با استفاده از جدول مورگان و روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای درصدی به عنوان نمونه انتخاب شد.

باغستانی در ادامه به تبیین یافته های پژوهش خود پرداخت و تأکید کرد: در شیوه توصیف اسناد آرشیوی استاندارد در این سازمان، عناصر شماره بازیابی، عنوان، سطح توصیف، تعداد/ حجم، دامنه و محتوا، ویژگی های ظاهری و نیازهای فنی، و یادداشت در کاربرگه های کاغذی و عناصر عنوان، سطح توصیف، تعداد/ حجم، دامنه و محتوا، زبان/ خط اسناد، ویژگی های ظاهری و نیازهای فنی، یادداشت، یادداشت آرشیویست و تاریخ توصیف در کاربرگه های الکترونیکی به طور کامل رعایت شده اند. همچنین عنصر «نام پدیدآور» در این کاربرگه ها  نسبت به دیگر عناصرمورد بی توجهی قرار گرفته است.

دیگر سخنران این نشست آرشیوی، ایوب نازی، فارغ التحصیل دوره کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه شهید بهشتی درباره «بررسی وضعیت فهرست نویسی نسخ خطی در ایران و ارائه الگوی مناسب» صحبت کرد.

وی در ابتدا گفت: کتابهای خطی گنجینه ارزشمند میراث ملی اند و از دیرباز گردآوری و مجموعه سازی این آثار در بین ملل مرسوم بوده است. برای شناساندن، دسترسی  و استفاده از مجموعه های گردآوری شده نسخ خطی همواره سعی بر آن بوده که با ارائه اطلاعات کتابشناختی و فهرستنگاری به معرفی این آثار بپردازند.

ایوب نازی تأکید کرد: فهرست نگاران در اکثر دوره ها جدای از رعایت سبک کلی فهرستنویسی، سلیقه شخصی را در فهرست خود اعمال کرده اند. بر این اساس شیوه های  مختلفی از فهرست نویسی نسخ خطی در ایران پدید آمده است. در دوران معاصر تلاشهایی در جهت یکدست کردن این شیوه ها انجام شده است.

وی افزود: در این پژوهش، به بررسی وضعیت و تفاوت های موجود در فهرستنویسی و تلاش های قرن اخیر در ایران با  تاکید بر پنج کتابخانه بزرگ: ملی، مرعشی نجفی، آستان قدس رضوی، مجلس شورای اسلامی و مرکزی دانشگاه تهران، که دارای مجموعه های غنی نسخ خطی اند پرداخته شده است.

با استفاده از روش پژوهش پیمایش توصیفی و روش نمونه گیری طبقه ای جامعه ای به حجم 393 فهرست از بین فهرست های 5 کتابخانه انتخاب شد و داده های مورد نیاز پژوهش با استفاده از سیاهه وارسی از نمونه انتخابی گردآوری شد. داده های جمع آوری شده بر اساس روش های آماری توصیفی و استنباطی بر اساس سوالات پژوهش تحلیل شد.

فارغ التحصیل دوره کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه شهید بهشتی درباره نتایج بدست آمده گفت: فهرستنویسی موجود در ایران به سه دوره 1. سنتی، 2. میانه و 3. مدرن، قابل تقسیم است، که هر دوره آن دارای شاخصه های بارز خود است. همچنین مشخص شد فهرست های موجود کتابخانه ملی، کتابخانه های مرعشی، و آستان قدس بیش از پنجاه درصد؛ همچنین مجلس شورای اسلامی 45.41 درصد و مرکزی دانشگاه تهران با 38.73 درصد، دارای بیشترین تا کمترین میزان مطابقت با عناصر موجود در سیاهه وارسی و بالتبع قواعد جهانی بودند و میانگین مطابقت کلیه کتابخانه ها با سیاهه وارسی و قواعد جهانی  نیز برابر 48.43 درصد بدست آمد.

وی در ادامه گفت: از میان 38 معیار موجود، بین10 معیار درفهرست های پنج کتابخانه بررسی شده اختلاف معناداری وجود ندارد ولی بین 28 معیار دیگر اختلاف معنادار است. همچنین مشخص گردید که در فهرستنویسی نسخ خطی در ایران به غیر از ساختار کلی فهرست ها در جزئیات فهرست نگاری و فهرست ها الگویی واحد وجود ندارد.

ایوب نازی در پایان اظهار داشت: بر این مبنا بر اساس پیشینه و ویژگی های فهرستنویسی ایرانی و قواعد موجود درجهان و همچنین ساختار جدید فهرستنویسی نسخ خطی در کتابخانه ملی الگویی به همراه موارد و مقدمات لازم به عنوان مبنای ایجاد الگوی یکسان ملی و بالتبع آن ایجاد استاندارد ملی فهرستنویسی نسخ خطی پیشنهاد شد.

در ادامه دکتر غلامرضا امیرخانی گفت: دامنه كار آرشيو بسيار گسترده است و امروزه ميزان توجه به حوزه آرشيو بسیار افزایش یافته است.

وی افزود: در حوزه كتاب «موضوع» محور استانداردهاست ولي در حوزه آرشيو عملكرد يك سند آرشيوي محوريت دارد. در مورد آرشيو حوزه فهرست نويسي بسيار اهميت دارد. زيرا اگر ما به درستي يك سند آرشیوي را فهرست نكنيم آن سند براي هميشه از بين رفته است. به دلیل توجه به استاندار مهم است ولي گستردگي بستگي به سياست كتابخانه و خود سند است.

وی تأکید کرد: در حوزه آرشيو اگر يك سند به درستی فهرست نشود آن سند كاملا معدوم شده است. همچنين عدم اختصاص يك كليدواژه مناسب، خيانت بزرگي به آن سند محسوب می شود.

همایش مهر ماه انجمن در ساعت 18به کار خود پایان داد. 

گزارش از: فاطمه محمدمرادی