لیزنا، داریوش علیمحمدی، عضو هیأت علمی گروه مطالعات کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه تربیت معلم تهران: برنامه جدید کارشناسی علوم کتابداری و اطلاع رسانی در جلسه 721 شورای برنامه ریزی آموزش عالی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مورخ 31/03/88 تصویب و ابلاغ شد. بر اساس این مصوبه برنامه مذکور برای کلیه دانشگاه های دولتی و آزاد لازم الاجرا است. دانشجو در چارچوب این برنامه باید مجموعاً 132 واحد را بگذراند. از این تعداد 21 واحد دروس عمومی، 41 واحد دروس پایه، 60 واحد تخصصی اجباری و 20 واحد تخصصی اختیاری (10 واحد آن الزامی می باشد) است.

اجرای این برنامه از نیمسال جاری در تعدادی از دانشگاه ها آغاز شده است. هر چند در جلسات مختلف در مورد همین برنامه هم اشکالات منطقی و مسموعی طرح شده است، از همین حالا که هنوز فارغ التحصیلان آن بیرون نیامده اند گله و شکایت دانشجویانی که با برنامه قدیم آموزش می بینند به گوش می رسد.

البته طبیعی است که با ایجاد هر تغییری در یک برنامه آموزشی برخی از فراگیران متضرر خواهند شد. اگر گذراندن دروس جدید را نوعی امتیاز به حساب آوریم گروهی که اکنون دانشجوی سال دوم به بالا هستند احساس غبن خواهند کرد؛ و چون فاصله زمانی زیادی میان آنها با دانش آموختگان برنامه جدید وجود ندارد در آینده نزدیک فارغ التحصیلان قدیم برای به دست آوردن موقعیت های شغلی و حرفه ای چه در مرحله آزمون کتبی و چه در گام مصاحبه شفاهی باید با کسانی رقابت کنند که لااقل روی کاغذ بهتر و بیشتر آموزش تخصصی دیده اند.

دروس برنامه جدید هم از بابت عنوان و هم از لحاظ محتوا جذاب به نظر می رسند. برای مثال، در میان دروس پایه که سنتاً با بی میلی دانشجویان مواجه می شدند زبانشناسی، روابط عمومی، ویراستاری، نشر، اخلاق حرفه ای و زبان تخصصی رنگ و لعاب بهتری به این برنامه داده اند. در میان واحدهای تخصصی هم تغییرات، چشمگیر و قابل توجه بوده است. فناوری اطلاعات، نرم افزارهای کتابخانه ای، سازماندهی رایانه ای، مدیریت نشریات ادواری، نمایه سازی کتاب، سواد اطلاعاتی، مدیریت دانش، کتابخانه و توسعه پایدار، طراحی وب سایت و علم سنجی از جمله عناوین جدیدی هستند که در مجموعه دروس اجباری گنجانده شده اند. علاوه بر این، اختصاص واحدهای مستقل به انواع گوناگون کتابخانه ها در مجموعه دروس اختیاری نشان دهنده توجه ویژه برنامه ریزان به روش های مستقل برای توسعه هر کتابخانه بوده است. در مجموع برنامه جدید کارشناسی جذاب تر و مشکل گشاتر می نمایاند. اگر فرض را بر این بگذرایم که در گروه های آموزشی نیروی انسانی کارآزموده و متبحر برای تدریس این برنامه وجود دارد آنگاه دانش آموختگان برنامه جدید در سال های آتی و در عرصه کاریابی گوی سبقت را از جاماندگان این برنامه خواهند ربود. بر این اساس، نگاه عادلانه به دانشجویان این است که ضعف گروه اول که در یکی دو سال آینده با مدرکی دال بر گذراندن برنامه قدیم از دانشگاه بیرون می روند جبران و دانش آنها در زمینه های مورد نیازشان به روز شود.

مدعای این یادداشت ارتباطی نقش ویژه انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران در این زمینه است. قدری ساده لوحانه خواهد بود اگر از دانشجوی برنامه قدیم بخواهیم از طریق خودآموزی ضعف خود را جبران نماید. اولاً خودآموزی همیشه روش مناسبی برای رفع کمبود نیست. در برخی دروس، فراگیر ناگزیر از همنشینی با معلم است. برای مثال، از الف تا یای علم ریاضی را نمی توان راساً آموخت؛ یا آزمایش های علوم پایه را نمی توان بدون نظارت استاد انجام داد. ثانیاً خودآموزی مناسب شرایطی است که فراگیر با دشواری حل ناشدنی ای روبرو نشود. در غیر این صورت، آموزش باید همراه با تعامل (فیزیکی یا مجازی) و در چارچوب برنامه ای از پیش تنطیم شده رخ دهد.

از این گذشته، غیرمنطقی خواهد بود اگر آموزش غیررسمی دروس جدید به عهده گروه های مجری دوره کارشناسی گذاشته شود. اولاً این گروه ها اگر از بابت نیروی انسانی مشکلی نداشتند همان برنامه قدیم را درست اجرا می کردند و این همه اعتراض شفاهی و کتبی در محافل ارائه نمی شد. ثانیاً نیروی انسانی موجود در بخش آموزش رشته حتی در صورتی که عالم به مباحث جدید هم باشند آن اندازه گرفتار تدریس موظف خود هستند که دیگر مجالی برای کار اضافه نداشته باشند.

پس راه چاره چیست؟ چگونه می توان توقع اخلاقاً منطقی دانشجویان فعلی برنامه قدیم را برآورده کرد؟ نهادی بیرون از چارچوب دانشگاه ها وجود دارد که تا کنون به طور نسبی توانسته است برخی از توقعات اهل حرفه را برآورده سازد؛ انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران.

اگر چه انتقادهای فراوانی پیرامون این انجمن در جریان بوده و هست. این نهاد اگر نتوانسته باشد برای احقاق حقوق صنفی کتابداران گامی عملیاتی بردارد، یا اگر نتوانسته باشد پژوهشی جدی را به اتمام برساند، یا اگر نتوانسته باشد ارتباط مناسبی با بدنه حرفه برقرار سازد لااقل توانسته در چند همایش علمی توجهات بخش های آموزشی و پژوهشی رشته را به مسائل نو جلب نماید.

همچنین، بنا به اذعان مخاطبان، این انجمن در اجرای دوره ها و کارگاه های آموزشی موفقیت نسبی داشته است. همین بخش از فعالیت انجمن است که آنرا مناسب ترین نهاد برای برطرف کردن این خلاء نشان می دهد.

اکنون زمان آن فرا رسیده است تا کمیته آموزش انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران اجرای برنامه های متنوع و تقریباً فاقد پیوستگی موضوعی را دست کم موقتاً به کناری نهاده و وارد گودی شود که در آن تعداد قابل توجهی دانشجوی تشنه منتظر سیراب شدن هستند.

این کمیته باید با تدوین یک تقویم مناسب اقدام به برپایی دوره هایی نماید که در دو سطح مقدماتی و پیشرفته مهارت های نوین گنجانده شده در قالب برنامه جدید کارشناسی همچون کار با نرم افزارهای کتابخانه ای، سازماندهی رایانه ای منابع، نمایه سازی کتاب، مدیریت دانش، طراحی وب سایت و علم سنجی را پوشش دهد. حتی می توان شرط کرد که اولویت ورود به دوره با دانشجویان برنامه قدیم است.

از این طریق در مرحله اول ناخرسندی ناشی از تأخیر در تصویب و ابلاغ برنامه جدیدی که برای چند سال وعده آن داده می شده و در نهایت هم نصیب این گروه نشده برطرف خواهد شد. پس از آن، می توان امیدوار بود این گروه از دانشجویان با اعتماد به نفس بیشتری آینده شغلی خود را جستجو کنند. اگر یکی از رسالت های انجمن کتابداری و اطلاع رسانی را ارتقاء دانش تخصصی اهل حرفه (ماده 2 اساسنامه انجمن) بدانیم، اکنون زمان آن فرا رسیده تا با انجام یکی از مأموریت های اصلی، اثربخشی این نهاد به جامعه حرفه ای نشان داده شود. این نیاز امروز کتابداران ایران است و فردا قطعاً دیر خواهد بود؛ هم برای انجمن، هم برای کتابداران.

علیمحمدی، داریوش. « برنامه جدید کارشناسی کتابداری و جاماندگان: رسالت انجمن چیست؟». پایگاه خبری کتابداری و اطلاع رسانی ایران (لیزنا). سخن هفته شماره 6. 22 آذر 1389.