کارگاه «وب سنجی و ارزیابی وب سایتها» برگزار شد

به گزارش خبرنگار لیزنا، در دومین روز از افتتاح بیست و چهارمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران، دومین کارگاه سرای اهل قلم ( کارنامه نشر ) با حضور دانشجویان و همکاران رشته کتابداری و اطلاع رسانی در بخش فعالیت های جنبی نمایشگاه ، روز 15 اردیبهشت ماه 1390 برگزار شد.

این کارگاه با موضوع وب سنجی و ارزیابی وب سایتها توسط فرشید دانش، دانشجوی دکتری علوم  كتابداري و اطلاع رساني دانشگاه فردوسي مشهد، در ساعت 10:15 ارائه شد.

دانش، در ابتدای بحث به مقوله کمی بودن پژوهش در زمینه وب سنجی اشاره کرد: " پیشینه وب سنجی ، به کتابسنجی و علم سنجی برمی گردد و از این موارد نشات گرفته و با آنها در ارتباط است و دارای شباهت ها و تفاوت هایی نیز با وب سنجی می باشد. از برجسته ترین این تفاوت ها، عوض شدن محیط است و بستر کار از چاپی به الکترونیکی تغییر پیدا کرده است. از طرفی نیز پویا بودن استنادهای ارائه شده در محیط وب باعث شده است پژوهش های وب سنجی با محدودیت هایی روبرو شوند. ولی در کل مسأله ای که باعث مرسوم شدن نوع پژوهش وب سنجی شده است به دهه 50 و مکتب مذهبی به نام پزیتیویست مربوط می شود که همه پژوهشهای دانشمندان مختلف را به سوی کمی گرایی سوق داده است."

وی گفت: "در عرصه رقابتی میان شرکت ها و سازمان های دولتی برای حضور در محیط تقریبا رایگان وب و تبادل اطلاعات، تلاش می شود تا تمام الگوها و استاندارد هایی که در دنیا مطرح است به سطح جهانی برسانند. از این رو نیاز هست وب سایت راه اندازی شده بعد از مدتی مورد ارزیابی و پالایش قرار بگیرد و لازم است متخصصان این کارها را با روش شناسی درست انجام دهند که اکنون از آنها به عنوان وب سنج یاد می کنند."

لازم به ذکر است از اولین کسانی که به وب سنجی و بحث محیط وب در ایران همت گماشتند، دکتر علیرضا نوروزی و دکتر کیوان کوشا در سال های 81-82 می باشند که با ارائه 3 مقاله، ایران را در زمره 12 كشور در حوزه وب سنجي قرار دادند. از اولین پایان نامه ها در رابطه با وب سنجی در دانشگاه اهواز ارائه شد و سمیناری نیز در سال 86 در دانشگاه پزشکی اصفهان برگزار گردید.

فرشید دانش در ادامه به رابظه وب سنجی با دیگر حوزه های مرتبط پرداخت : "وب سنجی توسط کتابسنجی ، اطلاع سنجی ،علم سنجی و سایبر متریک پوشیده شده است و دارای پیشینه کتابسنجی و اطلاع سنجی است. بررسی هایی که در سایتهای مختلف انجام گرفته است حاکی از آن است که حوزه های پژوهشی وب با توجه به مقالاتی که در این زمینه ارائه شده خیلی محدود بوده و موضوع وب سنجی ، موضوعی نو پا است و حوزه های پژوهشی زیادی برای استفاده در مقالات و پژوهش ها برای دانشجویان وجود دارد. در کل هرگاه صرفا به مطالعه "وب" پرداخته شود، اصطلاح "وب‌سنجي" و در صورتي که مطالعه "کل اينترنت" در نظر باشد اصطلاح "مجازسنجي" یا سایبر متریک به کار گرفته می شود."

دانش برخی از زمینه های پژوهش در وب سنجی را اینگونه بیان کرد: "از زمینه های پژوهشی در حوزه وب سنجی در کشور ما به مبحث تحلیل پیوند بیشتر اهمیت داده شده است در حالی که کشور های مختلف در فهرست مقالات خود در مجلات علمی به تنوع و جذابیت به بحث در حوزه وب سنجی می پردازند. برخی از زمینه های پژوهشی در وب‌سنجی به شرح زیر می باشد:

  • مطالعات فضاي وب: که به مطالعه رابطه بين شبکه‌هاي اجتماعي و پديده‌هاي اجتماعي بر روي وب مي‌پردازد؛
  • گردآوري اطلاعات وب: اين موضوع از ابتداي شروع وب‌سنجي، هم از نظر ارزيابي کيفي موتورهاي کاوش و هم از نظر چگونگي به کارگيري خزنده‌هاي وبي، شيوه‌هاي نمونه‌گيري مناسب، محدوديت‌هاي تحليل‌هاي وب‌سنجي و غيره از اهميت زيادي برخوردار بوده است؛
  • شاخص‌هاي اندازه‌گيري وب: گروه‌هاي بسياري در سراسر جهان به منظور تقويت کيفي وب به مطالعه بر روي چنين شاخص‌هايي همت گمارده‌اند؛
  • تحليل پيوندهاي وب: مشخصاً در دامنه‌هاي مشخص شده علمي .
  • ارتباطات علمی: به مطالعه پیوندهایی که بر اساس روابط یا علائق علمی بین صفحات یا سایت‌های وبی ایجاد می‌شود می‌پردازد که این محیط با محیط سنتی چاپی کاملا متفاوت است. با این روش دانشگاهها اساتید را موظف کردند تا مقالات و سمینارها و بحث های علمی خود را در وب سایت قرار دهند که علاوه بر افزایش وجهه و درجه علمی اساتید دانشجویان و علاقمندان به این حوزه از علم نیز می توانند از مطالب مورد نیاز برای تحقیق و پایان نامه های خود از آنها استفاده کنند."

 

دانشجوی دکترای کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه فردوسی مشهد، به وب سایتهای هسته و تعیین آنها اشاره کرد:" از دیگر موارد مهمی که در وب سنجی مطرح شده، بحث تعیین وب سایت های هسته می باشد. هرشخص پژوهشگر با توجه به حوزه فعالیت خود نیازمند به شناسایی وب سایت های حوزه مورد مطالعه خود می باشد. کتابداران باید به این موضوع واقف باشند که با توجه به نوع کار کتابداران که اطلاع رسانی است، موظف هستند تا وب سایت های هسته را شناسایی و به محققان و پژوهشگران ارائه داده و همیشه به روزآمد بودن این نوع از وب سایت ها توجه کامل داشته باشند."

بررسي رفتار اطلاع‌يابي و تورق کاربران در محيط وب از دیگر موارد صحبتهای فرشید دانش در این کارگاه بود. وی در این رابطه گفت:" برای این منظور مي‌توان داده‌هايي درباره اينکه چگونه افراد با وب تعامل برقرار مي‌کنند يا چگونه از آن استفاده مي‌کنند را جمع‌آوري کرد. همچنین با شناخت جامعه استفاده کننده، می‌توان نسبت به رفع کاستی‌های احتمالی اقدام کرده و برنامه‌ریزی واقع‌بینانه‌ای انجام داد. یکی از راه‌های جمع آوري اطلاعات در این زمینه، فايل‌هاي گزارش ( پرونده نگاشت log file) سرور وب است در واقع فايل‌هاي گزارش (پرونده نگاشت) سرور وب، درخواست‌هايي را که توسط کاربران يا جستجوگران به سرورهاي وب فرستاده مي‌شوند ضبط مي‌کنند و مي‌توان از آنها، اطلاعاتي درباره اينکه افراد چگونه از وب‌سايت استفاده مي کنند، استخراج کرد. از مهمترین چالشهای کتابداران نیز در حوزه پژوهش همین است که با انجام تحقیق ساده در این محیط ها و ذخیره log fileها  و معنا بخشیدن به کار تحلیل استنادی و ارائه کار به صورت تحلیلی برای استفاده کنندگان در مراکز علمی و دانشگاهی است. لازم است به این نکات هم توجه شود که حتما در ارائه کار مسایل اخلاقی و مجوزهای صادر شده از سوی دانشگاه رعایت شده باشد. یکی دیگر از راه ها، استفاده معمول از فايل‌هاي گزارش سرور وب به منظور تشخيص اينکه کدام صفحات به طور متناوب مورد بازديد قرار مي‌گيرند و نيز براي شناسايي الگوهاي گذر سريع با هدف بهبود بخشيدن به ناوبري سايت صورت می گیرد."

وی در ادامه به ارزیابی عملکرد موتورهای کاوش اشاره کرد:" مطالعات انجام شده نشان می‌دهد که بیشتر کاربران اینترنت برای دستیابی به اطلاعات مورد نیاز خود از موتورهای کاوش استفاده می‌کنند و تقریبا همه ابزارهای کاوش را "بهترین، کارآمدترین و قدرتمندترین" معرفی می‌کنند. این در حالی است که تجربه کار با این ابزارها نشان از کاستی‌هایی در عملکرد آنها دارد. از سوی دیگر، پژوهشگران حوزه وب‌سنجی، به منظور انجام مطالعات بر روي وب نيازمند جمع‌آوري داده‌ها هستند. در این شاخه تخصصیِ وب‌سنجی، موتورهای کاوش از نظر بازیافت، دقت، قابلیت‌ها و امکانات جستجو، ریزش کاذب، زمان جستجو و بسیاری موارد دیگر مورد برررسی قرار می‌گیرند."

فرشید دانش، link motivations و انگیزه ایجاد پیوند در محیط وب را در چند مورد بیان کرد: " از راهکارهای لازم بررسی ارتباط بین استنادهای مختلف با تعداد پیوندهای حوزه مورد نظر یا نوع فایل های پیوندی است که معمولا با استفاده از فرمولی که فایلهای PDF,WORDو POWER POINT به شخص پژوهشگر می دهد بدست می آید. در برخی موارد برگزاری مصاحبه و پرسشنامه با دانشمندان و بررسی استنادهای آنها و سپس انجام مصاحبه حضوری باعث بهتر شدن کار از لحاظ کمی و کیفی و ارائه راهکارهایی برای پژوهش های آینده خواهد بود."

از موارد دیگر مورد توجه فرشید دانش در کارگاه وب سنجی تحلیل شبکه اجتماعی بود. وی بر این عقیده است که سنجش ارتباط علمی همیشه از طریق پایگاه های استناد علمی صورت می گیرد که می توان به راحتی چهار مساله مهم کشورها، حوزه ها ، افراد و رشته ها را بررسی کرد.

وی تاکید کرد:" در واقع تحلیل شبکه اجتماعی (social network analysis)، رویکرد پژوهشی است که به الگوهای روابط بین افراد، گروه‌ها و سازمان‌ها می‌پردازد و ابتدا در جامعه‌شناسی، روانشناسی اجتماعی و علوم ارتباطات شکل گرفت. دانشمندان حوزه وب‌سنجی از این رویکرد در مطالعات حوزه وب استفاده کرده‌اند و به تحلیل شبکه‌های اجتماعی محیط پیوسته پرداخته‌اند. آنها معتقدند، شبکه‌های رایانه‌ای نیز به دلیل اینکه می‌توانند  افراد و سازمان‌ها را با هم مرتبط کنند، امکان این را دارند که بر اساس تحلیل‌های شبکه اجتماعی مورد مطالعه قرار بگیرند."

فرشید دانش در ادامه گفت:" مهمترين مبحث مطرح در مطالعات وب‌سنجي، مطالعه بر روي پيوندها یا تحلیل پیوند (link analysis) است. پيوندها به عنوان پل‌هاي ارتباطي بين سايت‌هاي وبي، تعيين‌کننده وضعيت وب‌سايت‌ها از نظر محتوا، ارتباطات موضوعي و اهميت هستند. اهمیت پیوندها در محیط وب به حدی است که حوزه‌های تخصصی ویژه‌ای برای مطالعات پیوندی در این محیط چون مطالعه انگیزه‌های پیوند، مطالعات کمی بر روی پیوندها و بررسی نقش پیوندها در ارتباطات علمی به وجود آمده است و وب سایتی که با سایت های دیگر لینک شده و پیوند ایجاد می کند همیشه قابل بازیابی و پویا خواهد بود."

یک نمونه از پیوند ها در موتورهای کاوش قابل رویت است که فرشید دانش در این مورد گفت:" اهمیت فراپیوندها از آنجا آشکارتر می‌شود که امروزه اکثر موتورهای کاوش عمومی وب از نظام نمایه‌سازی پیوندی (link indexing) به منظور روزآمدسازی پایگاه‌های اطلاعاتی خود بهره می گیرند. همچنین برای دستیابی به سایت‌های جدید و رتبه بندی نتایج از آنها استفاده می‌کنند. به عبارت دیگر، موتورهای کاوش از یک طرف پیوندهای بیرونی موجود در یک سایت را برای نمایه‌سازی سایت های جدید به کار می گیرند و از طرف دیگر، پیوندهای دریافتی یک سایت را در رتبه‌بندی نتایج بازیابی شده مرتبط با آن سایت ارزیابی می‌کنند و مدنظر قرار می‌دهند. در حال حاضر بهترین موتورهای کاوش برای محاسبه پیوندها، یاهو و آلتاویستا (البته این موتور نیز توسط یاهو مدیریت می شود) و در درجه بعدی، گوگل است."

از مهمترین بحثهای مطرح در کشورهای مختلف مبحث ضریب تأثيرگذار وب Web impact factor (WIF) است. دانش، در ادامه این بحث افزود:" ضریب تاثیرگذار (نفوذ) وب، سعي دارد تا با شمارش پيوندهاي برقرارشده به يک منبع وبي، ميزان تاثير آن اثر در محیط وب را تعيين کند. ضریب تاثیرگذار وب همانند مطالعات استنادي از مطالعات پيوندي استفاده می کند. اگرچه ضریب تاثیرگذاری وب از ضریب تاثیرگذاری مجلات چاپی اقتباس شده است اما دقیقا مشابه آن نمی باشد. از شاخص های اصلی WIF  این است که با استفاده از فرمول می توان به ضریب تاثیرگذاری وب دسترسی یافت. سه نوع ضریب تاثیرگذار در وب WFI وجود دارد که هر کدام دارای فرمول خاصی هستند.

ضریب تاثیرگذار خارجی: عامل تاثیرگذار خارجی in link WIF (Web impact factor) که با عنوان عامل تاثیرگذار تجدیدنظر شده یا خالص نیز از آن یاد می‌شود، به بررسی پیوندهایی که از خارج به وب‌سایت مورد نظر برقرار می‌شوند می‌پردازد. برای محاسبه عامل تاثیرگذاری تجدید نظر شده وب‌سایت‌ها از فرمول زیر استفاده می‌شود:

تعداد پیوندهای دریافتی وب سایت تقسیم بر تعداد صفحات وب سایت.

ضریب تاثیرگذار داخلی: عامل تاثيرگذار داخلي self-link WIF (Web impact factor)، براساس نسبت تعداد پيوندهاي صورت گرفته در درون سايت نسبت به کل صفحات نمایه‌سازی شده سایت در موتور کاوش مورد استفاده به دست مي‌آيد.

ضریب تاثیرگذار کلی: با ضریب تاثیرگذاری کلی overall (total) WIF (Web impact factor)، به محاسبه تمامی پیوندهایی که ممکن است وب سایت دریافت کرده باشد پرداخته می‌شود تا مشخص شود که وضعیت سایت از نظر پیوندی به طور کلی چگونه است و چه جایگاهی دارد. برای محاسبه ضریب تاثیرگذار کلی سایت، تمامی پیوندهای دریافتی و خودپیوندی‌ها را بر تمامی صفحات وب‌سایت که در موتور کاوش مورد استفاده نمایه شده است، تقسیم می‌کنند.

همچنین فرشید دانش ضمن اشاره به محاسبه وب سایت های هسته، به  محدودیت های وب سنجی و کاربرد نظری کتابداری در وب سنجی اشاره کرد: "اشکالات وارد بر پیوند و استناد، ناپايداري صفحات  وب، مسائل زباني، مسائل موتورهاي کاوش به عنوان ابزارهاي گردآوري اطلاعات، عدم شناسايي پيوندهاي موجود در صفحاتی است که با استفاده از زبان برنامه‌نويسي جاوا طراحی شده­اند Java Script ، عدم دسترسی به اطلاعاتی که در پایگاه های اطلاعاتی درج شده و نیاز به رمز عبور دارند، و وب نامرئي از جمله محدودیت های حوزه وب سنجی می باشند".

اشاره به قوانین شبیه سازی رانگاناتان در حوزه وب سنجی و برخی نمونه های فعالیتهای علمی در این حوزه از جمله مباحث پایانی مطرح در این کارگاه آموزشی بود.

کارگاه وب سنجی در ساعت 12:45 با معرفی چند نمونه از لینک مقالات فارسی منتشر شده در حوزه وب سنجی  به کار خود پایان داد.

خبرنگار: سمیه مردمی