به گزارش خبرنگار لیزنا، این گردهمائی که در تالار همایش های دانشگاه هنر اصفهان  واقع در خیابان استانداری  شکل گرفت رأس ساعت 8:30 با تلاوت آیاتی از قرآن کریم و  پخش سرود جمهوری اسلامی ایران آغاز شد  و در ادامه  دکتر احمد امین پور ، عضو هیأت علمی این دانشگاه، ضمن خوش آمدگویی به میهمانان این مراسم، به صورت مختصر به بیان تاریخچه تشکیل دانشگاه هنر اصفهان و دانشکده های مختلف آن پرداخت.

سپس، دکتر مظفر چشمه سهرابی، رئیس کتابخانه مرکزی و عضو هیأت علمی دانشگاه اصفهان، ضمن سپاسگزاری از حضور همه مدیران محترم کتابخانه ها و خصوصا اساتید ارجمند جناب آقای دکتر عباس حری، جناب آقای دکتر سعید رضائی شریف آبادی و جناب آقای دکتر حسن کیانی بر اهمیت تشکیل این هم اندیشی تأکید نمود.

وی اذعان کرد: "کوچکترین مسائل کتابخانه های دانشگاهی از قبیل؛ جایگاه و ساختارکتابخانه ها، مدیریت، خدمات، سیاست گذاری، تأمین بودجه، و مجموعه سازی کتابخانه های دانشگاهی زمینه هایی هستند که در این هم اندیشی  مورد بررسی قرار خواهد گرفت."

چشمه سهرابی گفت: "نظرات، پیشنهادات و جمع بندی های هر پانل به همراه تجربیات مدیران در کتابخانه های دانشگاهی، نقطه آغازی در تداوم گردهمائی های مرتبط  با این زمینه در آینده خواهد بود. "

پس از آن، به دعوت دکتر چشمه سهرابی، دکتر عباس حری، استاد پیشکسوت گروه کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه تهران، در جایگاه سخنرانی قرار گرفت.

با کمال تأسف فقط سوته دلان گرد هم می آیند و آن کسانی که باید سیاست گذاری کنند، نمی آیند

وی  ضمن تشکر از مجریان این گردهمائی بیانات خود را اینگونه آغاز کرد: " با کمال تأسف فقط سوته دلان گرد هم می آیند و آن کسانی که باید سیاست گذاری کنند، نمی آیند...... گویا تقدیر چنین است."

دکتر حری، در ادامه ضمن اشاره کوتاهی بر حذف پست کتابدار در آموزش و پرورش بیان کرد: "گرچه این اتفاق دردناک بود، ولی مسأله خارق العاده ای اتفاق نیفتاده چراکه تأسف بر این موضوع زمانی جایز است که نظام آموزشی کتابخانه مدار باشد. "

دانشگاه وضعیت متفاوتی نسبت به آموزش و پرورش دارد و کتابخانه در دانشگاه نهادینه شده است.

وی ادامه داد: "البته دانشگاه وضعیت متفاوتی نسبت به آموزش و پرورش دارد و کتابخانه در دانشگاه نهادینه شده است. چنانچه بخواهیم نگرش سیستمی به کتابخانه ها داشته باشیم، ابتدا باید بدانیم که سیستم یا نظام مجموعه ای از عناصر است که با هم در تعامل هستند که این نعاملات در یک محیط صورت می گیرد. کتابخانه در دانشگاه به لحاظ سنتی و بدون آنکه شرایط جدیدی در آن ایجاد شود سیستمی ساده است و سیستم ساده ضمن آنکه با محیط در تعامل است کارش را انجام می دهد. به تعبیری دیگر، کتابخانه ها سالیان سال به اعضای خود شامل اساتید، کارکنان و دانشجویان خدمت رسانی می کند و از واکنش آنها به خدمات خود در ادامه وظایف خود استفاده می کند. لذا، کتابخانه بر این اساس ساختار بندی شده و اکنون از کتابخانه چیز متفاوتی درخواست می شود که قبلا نبوده است و در نتیجه کتابخانه از یک سیتم ساده به سیستم پیچیده تبدیل می شود. "

حری تأکید کرد: زمانی که یک اکولوژی تغییر می کند مستلزم آن است که تغییرات لازم در آن ایجاد شود تا آن نظام بتواند پاسخگو باشد. برنامه ریزی باید منطبق بر شرایط باشد و نه تنها نیروی انسانی بلکه امکانات فناورانه هم باید به درستی فراهم شود."

دکتر حری، در پایان سخنان خود بر موارد ذیل تأکید نمود:

• در برنامه ریزی های مربوط به کتابخانه حداقل لازم است که مدیران و معاونان آنها شرکت داشته باشند؛
• جایگاه کتابخانه در نظام آموزشی باید کاملا پررنگ باشد؛( توجه به این نکته که در خارج از کشور اکثر مقالات کتابداری را کتابداران نوشته اند/ کتابخانه ها هم رشد می دهند، هم رشد می کنند)
• باید کتابخانه ها  با اساتید در تعامل باشند تا بدانند در چه حوزه ای منبع تهیه کنند و سیاست گذاری موفق تری داشته باشند؛
• «علم سنجی» مقوله ای است که در تمام دنیا توسط کتابداران صورت می گیرد. اکنون در کشور مرکز منطقه ای این کار را انجام می دهد ولی این مسأله نفی وظیفه از کتابداران دانشکده ها نیست؛
• کتابخانه های دانشگاهی جزء بافت نظام آموزشی و پژوهشی هستند.

در ادامه مهندس صباغ زاده از شرکت پیام مشرق به معرفی و ارائه سیستم های اطلاع رسانی پرداخت.

رأس ساعت 10:10 در اولین پانل، موضوع «جایگاه و ساختار درونی کتابخانه های دانشگاهی ایران» با مدیریت دکتر ابراهیم افشارزنجانی، رئیس کتابخانه دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی و عضو هیأت علمی دانشگاه اصفهان،  مورد بررسی قرار گرفت.

دکتر افشار اذعان کرد: "دغدغه این گردهمائی نه «آخرین پیشرفت ها» بلکه مبرم ترین مسائل کتابخانه های دانشگاهی خودمان است."

وی در ادامه به ساختار و جایگاه فعلی کتابخانه در دانشگاه اشاره و این سئوال را مطرح کرد که آیا جایگاه کتابخانه ها در ساختار مدیریتی دانشگاهی ما مناسب است یا نه.

دکتر افشار در قالب یک چارت مدعی شد ساختاری که در دانشگاه های ما کتابخانه ها را احاطه کرده است، دچار پیچیدگی غیر لازم است و در آن اصل وحدت فرماندهی نقض شده است از این رو آشفته است زیرا مدیران کتابخانه های دانشکده ای زیر اقتدار رئیس دانشکده مربوطه، و پردیس کتابخانه مرکزی، و دستگاه اداری و مالی قرار دارند.

رئیس کتابخانه دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی و عضو هیأت علمی دانشگاه اصفهان پیشنهاد کرد: "تمامی واحدهای خدمات کتابخانه ای در دانشگاه ها به صورت یک مجموعه به هم پیوسته زیر کنترل مدیر خدمات کتابخانه ای دانشگاه در نقش خدمت دهنده و دانشکده ها در جایگاه خدمت گیرنده تجدید ساختار شوند."

به علاوه وی از تکثیر واحد های خدمات کتابخانه ای در پردیس های واحد انتقاد کرد و آن را موجب خرد شدن نیروی انسانی و  مصرف بیش ار حد فضا و منابع مالی دانست که در نهایت به کاهش توان کتابخانه ها در خدمت رسانی منجر شده است.

لازم است که قدرت طلبی ها و منیت های سازمانی کنار گذاشته شود تا کتابخانه ها در جایگاه خود قرار گیرند

دکنر حری در پاسخ به این سوال بیان کرد: "همه این موارد نیازمند یک نگاه تشکیلاتی است و لازم است که قدرت طلبی ها و منیت های سازمانی کنار گذاشته شود تا کتابخانه ها در جایگاه خود قرار گیرند."

وی افزود: "باید بدانیم رسالت کتابخانه مرکزی چیست؟ سیاست گذاری متمرکز در باب خرید، نحوه سازماندهی و مسائلی از این قبیل و ارائه آن به کتابخانه های دانشکده ای اهمیت دارند. "

اکنون، کتابخانه دانشگاهی جزء ارکان دانشگاه نیست و جایگاهی ندارد.

در ادامه دکتر سعید رضائی شریف آبادی گفت: "چنین ساختاری پیچیده و دست و پاگیر است و کل نظام دانشگاهی باید خواهان چنین تغییری در ساختار باشد، آنچه اهمیت دارد آن است که ما باید زمینه ها را فراهم کنیم. اکنون، کتابخانه دانشگاهی جزء ارکان دانشگاه نیست و جایگاهی ندارد، بنابراین تصمیماتی به آن ابلاغ می شود بدون آنکه بودجه ای به آن اختصاص یابد. از طرفی دیگر اگر به عنوان مثال ساعات کاری کتابخانه تعدیل شود، دانشجویان اعتراض نخواهند کرد و این نشان می دهد که کتابخانه جایگاه اصلی خودش را هنوز پیدا نکرده است. خلاصه آنکه، برای ایجاد ساختار جدید لازم است که نیاز از طرف همه احساس شود."

وی در پایان در پاسخ به سخن جناب دکتر حری در ارتباط با گردهمائی سوته دلان  اظهار کرد که این هم اندیشی قطعا از سوته دلی خارج خواهد شد و در تصمیم گیری دیگران تأثیرگذار خواهد بود.

زهرا کریمی از دیگر اعضای این پانل بیان کرد: "لازم است راه کارهای اساسی ارائه شود. در صورتیکه ما به عنوان مدیر تصمیم گیری عاقلانه داشته باشیم و راه کارهای بهتری ارائه دهیم می توانیم دانشجویان را به جایگاه کتابخانه و اهمیت آن علاقه مند کنیم."

به عنوان پایان این بخش برخی از میهمانان این گردهمائی به بیان نظرات خود در ارتباط با سوال دکتر افشار پرداختند. که در ادامه خلاصه ای از این نظرات آورده شده است؛

• چنانچه نیروی انسانی بیشتری در اختیار داشته باشم با این ساختار موافقم.
• مدیر کتابخانه چنانچه هنر داشته باشد می تواند این پیچیدگی و تعارض را به تعامل تبدیل کند. لذا، ساختار تعدیل می خواهد ولی تصمیم گیرنده همچنان مسئولان مافوق داشگاه باشد.
• تجربه دانشگاهی ما تا 5 سال پیش به شکل همین ساختار بوده است ولی اکنون یک کتابخانه مرکزی وجود دارد و به هر دانشکده تنها یک سالن مطالعه اختصاص داده شده است. بنابراین ساختار را محدود کردیم و منتظر عمل وزارتخانه نشدیم. معتقدم که در هر دانشگاه کافی است رئیس دانشگاه را متقاعد کنیم.
• معتقد هستم که ساختار پیشنهادی خود را مبنی بر تعدیل کردن سلسله مراتب ساختاری در اختیار کتابخانه های دانشگاهی  قرار دهیم .
• لابی گری و اعمال نفوذ راه حل مناسبی نیست، ما باید آکادمیک پیش برویم و فلوچارت داشته باشیم.
• ما نمی توانیم نسخه واحد برای همه دانشگاه ها داشته باشیم، حتی دانشکده هایی که در یک پردیس هستند نمی توانند لزوما از این ساختار پیشنهادی پیروی کنند. تغییر باید مبنای عقلی و علمی داشته باشد.
• مشکلات به صورت زیر بنایی وجود دارد لازم است که شورای سیاست گذاری تشکیل شود.
• مشکل این نیست که در یک پردیس یک کتابخانه واحد وجود داشته باشد مهم آن است که کتابخانه ها از الگوی ثابت تبعیت کنند. لازم است که به این مسأله به صورت سیستمی نگاه شود.

رأس ساعت 2 بعد ازظهر  پانل دوم با موضوع «مدیر و نیروی انسانی در کتابخانه های دانشگاهی ایران»  به مدیریت دکتر عباس حری مورد بحث قرار گرفت. این بخش با سخنرانی خانم صراف تهرانی  - دانشجوی کارشناسی ارشد کتابداری – در ارتباط با نتایج حاصل از پایان نامه وی با عنوان «عوامل مؤثر در ایفای نقش مدیریتی مدیران  کتابخانه های دانشگاهی ایران» آغاز شد. دو سوالی که در پایان سخنان وی از سوی اعضای پانل مطرح شد، موضوع بحث و مناظره شرکت کنندگان در این بخش از گردهمائی شد.

1.       آیا مدیر کتابخانه باید متخصص و عضو هیأت علمی باشد؟

برخی پاسخ های شرکت کنندگان به این سؤال به شرح زیر اعلام شد:

• اساسا کسی که در یک حوزه متخصص نیست و قرار باشد درآن حوزه عمل کند در بیشتر موارد اعتماد به نفس خودش را از دست می دهد. از طرف دیگر، اگر در محیط دانشگاه غیر از اعضای هیأت علمی مدیریت کنند، همکاران فکر می کنند که او هم هم سطح ماست و چه لزومی دارد که از او حرف شنوی داشته باشیم. لذا، مدیر کتابخانه باید هم متخصص وهم عضو هیأت علمی باشد.
• رسالت آموزشی، فعالیت پژوهشی و مدیریت سه مقوله ای هستند که در کنار هم موفقیتی ندارند لذا مدیر کتابخانه نباید عضو هیأت علمی باشد.
• باید 2 نوع مدیریت تعریف شود؛ مدیریت اجرائی که می تواند کتابدار و متخصص باشد، و مدیر راهبری که باید حتما عضو هیأت علمی باشد.  اما اینکه عضو هیأت علمی باشد از اهمیت بیشتری برخوردار است.
• مدیر کتابخانه باید در درجه اول کتابدار باشد، تجربه 27 ساله من در کتابداری نشان داده است که متخصص کتابداری از یک عضو هیأت علمی غیر متخصص مدیریت بهتری ارائه خواهد داد.
• باید بدانیم که وظیفه یک مدیر چیست؟ باید بدانیم که مدیریت کتابخانه امری است کاملا تمام وقت و اگر رئیس کتابخانه عضو هیأت علمی هم باشد باز باید بر این موضوع اشراف داشته باشد.
• مهم این نیست که رئیس کتابخانه کتابدار باشد مهم آن است که یک مدیر تمام وقت باشد.
• با استناد به سخنان دکتر حری مبنی بر آنکه – علوم آنقدر تخصصی شده اند که کمتر کسی می تواند در حیطه دیگری وارد شود- معتقدم مدیران غیر کتابدار تصمیم گیری درستی نخواهند داشت و مدیر کتابخانه باید فقط و فقط کتابدار باشد.
• مدیر کتابخانه باید عضوهیأت علمی باشد تا ضمانت اجرائی بودن کارهای کتابخانه باشد. ضمنا اگر خود متخصص کتابداری نیست حتما معاونش از متخصصین کتابداری باشد. وجود متخصص کتابداری چه در نقش رئیس و چه در نقش معاون از ارائه گزارش های غلط جلوگیری می کند.
• مدیر کتابخانه  باید متخصص کتابداری، غیر عضو هیأت علمی و تمام وقت باشد.

2.       آیا جذب نیروی انسانی در کتابخانه ها به روش درستی انجام می شود؟

دکتر سعید رضائی شریف آبادی، پاسخ این سؤال را با یک شعار شروع کرد " کتابدار مرجع باید عاشق باشد".

وی شاخص این علاقه مندی را سلامت روانی کتابداران و نه تنها تخصص و مدرک کتابداران بیان کرد.

دکتر حسن کیانی، عضو هیأت علمی دانشگاه الزهرا، در پاسخ به این سؤال بیان کرد: آنچه باید فکری برای آن شود منزلت شغلی کتابداران است.

علاوه بر این، علاقه مندی کتابداران، خصوصیات فیزیکی آنها با توجه به پرتحرک بودن این رشته، اخلاق کتابداری و اصلاح نظام پرداخت ها را از مواردی دانست که باید در استخدام کتابداران به آن توجه داشت.

برخی از چالش هایی که در این خصوص توسط شرکت کنندگان مطرح شد، عبارتند از؛

• با توجه به مسائل اقتصادی، کتابدار علاقه مند تا کی؟
• مشکل کجاست که مراجعه کنندگان به سراغ کتابدارها نمی آیند، آیا مشکل خود کتابدارها نیستند؟
• ابعاد دیگر اجتماعی تا چه حد در گزینش کتابداران می تواند متأثر باشد؟
• معمولا کتابداران تحصیل کرده به انجام کارهای فنی کتابخانه اشتغال دارند و کمتر در بخش امانت حضور پیدا می کنند. آیا این مسأله، علت گریز مراجعه کننده نیست؟

در پایان این بخش هدیه ای به رسم یادبود از طرف انجمن کتابداری پزشکی و مجریان این گردهمائی به  دکتر عباس حری  تقدیم شد. بعد از آن نماینده ای از طرف شرکت خدمات نور رایانه سپهر به معرفی مرکز تحقیقات اسلامی نور پرداخت.

رأس ساعت 14:45 بعدازظهر آخرین پانل با موضوع «خدمات در کتابخانه های دانشگاهی ایران» و با مدیریت دکتر سعید رضائی شریف آبادی مورد بحث قرار گرفت. وی در آغاز کلام از کلیه شرکت کنندگان خواست تا با تصور اینکه هر چه بخواهند در اختیار خواهند داشت، بگویند چه کتابخانه ای خواهند ساخت و کتابخانه های آنها چه خدماتی ارائه خواهد داد؟

در پاسخ به این سؤال، شرکت کنندگان  منابع، نیروی انسانی، فضا، تجهیزات  و امکانات، فناوری های نوین را هدف اصلی خود در کتابخانه های آرمانی اعلام کردند. اعضای پانل  نیز خدمات مشاوره ای، خدمات پژوهشی، خدمات اطلاع سانی منابع، خدمات آموزشی و خدمات جنبی و کمکی را از جمله خدمات کتابخانه های آرمانی خود دانستند.

بعد از ارائه این نظرات، دکتر رضائی شرکت کنندگان را به دیدن یک کلیپ کوتاه ویدئوئی مربوط به کتابخانه دانشگاهی مونتانا (Montana State University Library) دعوت کرد.  در این کلیپ به معرفی بخش های مختلف کتابخانه پرداخته شده بود: بخش امانت، بخش اطلاع رسانی، بخش بازیابی اطلاعات با سیستم های رایانه ای فراوان، کتابدار مرجع و نقش آن، بوفه کتابخانه، میزهای بزرگ برای انجام پروژه های گروهی، میز مطالعه انفرادی، محلی برای گذراندن وقت، اتاق های بحث گروهی، محل مطالعه روزنامه، بخش میکروفرم ها، بخش رسانه های تصویری، آزمایشگاه هایی که کتابداران در آن می توانند طریقه استفاده از کتابخانه را به مراجعه کنندگان آموزش دهند.

آنچه در این ویدئو جذاب بود وجود امکانات ساده ای بود که  در ارائه خدمات کتابخانه می تواند تغییرات بزرگی ایجاد کند، مثلا هارمونی رنگ ها یا استفاده از موسیقی آرام وملایم در محیط کتابخانه، ظاهر کتابداران، رفتار مناسب با کاربران، استفاده از کتابخانه به عنوان محل یادگیری با ایجاد اتاق های بحث 4 تا 5 نفره و در نتیجه مشارکت در فضای تفکر انتقادی. و در نهایت اینکه در کتابخانه ها  گرچه می توان به کمک یک مدیریت خوب و به کمک IT  خدمات خوبی ارائه داد ولی فراموش نشود که با یک لبخند ساده هم می توان  خدمات مطلوبی ارائه داد.

اولین روز نخستین گردهمائی مدیران کتابخانه های دانشگاهی در ساعت 6:15 بعدازظهر پایان یافت.

این گردهمائی امروز، پنج شنبه مورخ 19 خرداد نیز ادامه خواهد داشت و محورهای بحث در آن عبارت خواهد بود از:سیاست گذاری و برنامه ریزی در کتابخانه های دانشگاهی ایران، مسائل تأمین بودجه در کتابخانه های دانشگاهی ایران و مجموعه سازی و کنسرسیوم های تأمین منابع در کتابخانه های دانشگاهی ایران و در نهایت، جمع بندی پانل های قبلی و قرائت بیانیه نهائی، همچنین درباره ایده تشکیل دفتر گسترش همکاری کتابخانه های دانشگاهی ایران انجام تبادل نظر خواهد شد.

خبرنگار: فائزه مصری نژاد