هشتمین جلسه دورهمی علمی کتابداران استان قم برگزار شد

به گزارش لیزنا، هشتمین جلسه از کارگاه "پژوهش در محیط وب" با حضور همراهان جدیدی از دانشجویان و اعضای هیات علمی دانشگاه‌های مختلف کشور به صورت مجازی در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ۹۹ در قالب دورهمی علمی کتابداران برگزار شد.

در ابتدای جلسه دکتر طاهری مدرس کارگاه به مرور مباحث جلسه پیشین پرداخته، و ضمن یادآوری نکات مهم جلسه پیشین گفت: برخی از متخصصان و صاحبنظران حوزه پژوهش، همچون دکتر دلاور، دکتر بازرگان و نظیر ایشان، در منابع خود، گام‌های پژوهشی را به صورت‌های گوناگونی تقسیم‌بندی کرده‌اند. برخی این گام‌ها را ۴ گانه، عده ای ۷ گانه و  بعضی آنها را ۱۲ گانه معرفی نموده‌اند که تمامی این نظرات صحیح است، فقط در جزئیات و چگونگی دسته‌بندی با یکدیگر تفاوت دارند.

وی در ادامه افزود: چنان که می‌دانیم، نخستین گام هر پژوهش یافتن موضوع است و موضوع هر پژوهشی همواره بر اساس مسئله است که در جلسه گذشته درباره انواع مسئله و‌ چگونگی یافتن موضوع به طور مفصل صحبت شد و نکته‌ای که در این جلسه یادآوری آن لازم به نظر می‌رسد، یافتن موضوع‌های پژوهشی نو و به روزِ دنیا در علوم مختلف، با طراحی راهبردهای جستجوی صحیح و کارآمد است، و حتماً در طراحی راهبردهای مرتبط باید به دسته‌بندی آنها توسط عملگر پرانتز () توجه کافی صورت گیرد، تا نتیجه مطلوب حاصل گردد.

عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی در راستای توصیه‌های نشست پیشین در خصوص استفاده از عملگرها برای یافتن موضوع مناسب گفت: باید به این نکته توجه ویژه داشت که در طراحی راهبردهای جستجو در زبان انگلیسی برای گام نخست پژوهش، تا جای ممکن، در راهبرد نخست، از عملگر (:site) و محدود کردن به وب‌سایت‌های دانشگاهی استفاده نگردد تا فقط نتایج جستجو از وب‌سایت‌های دانشگاهی بازیابی نشود. چرا که ممکن است سازمان‌های پژوهشی دیگری بجز دانشگاهها وجود داشته باشند که تحت نظر اساتید دانشگاه و متخصصین قوی در حوزه های مختلف دانش بشری به صورت خصوصی کار می‌کنند، و ارائه موضوع‌های پژوهشی مناسبی پیشنهاد می دهند. چنان چه از عملگر  (:site) استفاده شود، صفحات مربوط به سازمان‌های خصوص با وجود مفید بودن از نتایج جستجو خارج شده، و این به جامعیت بازیابی وارد نموده، و آن را کاهش می دهد.

وی افزود: با استفاده از عملگر (:inurl) می‌توان فقط صفحات مربوط به پایان نامه‌ها/رساله‌ها را بازیابی کرد:

 (inurl:thesis OR inurl:theses OR inurl:dissertation …) “subject”  به این صورت، بر مانعیت بازیابی افزوده شده و دقت جستجو را افزایش می‌دهد. اما بدیهی است، جامعیت بازیابی کاهش می‌یابد، و دیگر انواع گزارش‌های پژوهشی (Research reports) بازیابی نمی‌شوند.

استاد دانشگاه علامه طباطبایی تصریح کرد: با توجه به این که موتورهای کاوش قابلیت کوتاه‌سازی (Truncation) واژه‌های کلیدی مورد جستجو را دارند، اگر واژه‌ای را جستجو کنیم، تمام شکل‌های جمع، صفت، نام و ... آن را نیز بازیابی می‌کنند. ولی بهتر است به عنوان یک پژوهشگر حرفه‌ای برای افزایش دقت بازیابی، از عملگر (*) استفاده کنیم تا تمام اشکال یک واژه برای ما بازیابی گردد. مانند: *library (به جای library و libraries). بدین شکل تمام شکل‌های واژه library بازیابی می‌شوند.

رئیس ‌کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه علامه طباطبایی گفت: پس از یافتن موضوع با راهبردها و نکات گفته شده، وارد گام دوم پژوهش می شویم که آن یافتن پژوهش‌های پیشتر انجام شده است.

وی افزود: از آنجایی که پژوهش‌های یک حوزه موضوعی خاص مانند حلقه‌های یک زنجیر به یکدیگر مرتبط هستند، مسئله‌های آن حوزه یا بافت موضوعی را حل می‌نمایند، و دانش هر حوزه از ارتباط بین این پژوهش‌ها بازنمون می‌شود، و دانش ایزوله کارآیی ندارد و‌ کاربردی نیست، پس باید جایگاه پژوهش خود را در این زنجیره بزرگ پیدا و تعیین کنیم، و با این کار بتوانیم خلأهای پژوهشی موجود را پر کرده، و توجیه مناسبی برای کار پژوهشی خود داشته باشیم.

استاد گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه علامه در ادامه تصریح کرد: بدین ترتیب پیشینه پژوهش از اهمیت بالایی برخودار است و در تمام مراحل اجرای پژوهش و تهیه گزارش‌های آن (مقاله، پایان نامه و نظیر آن) مورد نیاز پژوهشگر خواهند بود. مرور پیشینه‌های پژوهش به ما کمک می‌کند تا روش‌شناسی پژوهش خود را به درستی انتخاب نماییم و با پژوهش‌هایی که قبلاً در این زمینه انجام گرفته تطبیق دهیم. به عبارت دیگر، با استفاده از روش‌شناسی پژوهش‌های پیشین اجرا شده در یک حوزه موضوعی خاص، روش‌شناسی مناسبی برای پژوهش خود بر گزینیم. سپس باید یافته‌های پژوهش خود را با یافته‌های پژوهش‌های پیشین مقایسه نموده، تا جایگاه پژوهش خود را در میان پژوهش‌های مشخص نماییم. و مشخص کنیم، دقیقاً کدام خلا را پر کرده‌ایم، و با پیوند یافته‌های پژوهش خود به پژوهش‌های پیشین به حل بیشتر مسایل پژوهشی حوزه خود کمک کرده، دانش آن جدیدی را بازنمایی کنیم.

وی افزود: حال چگونه این پیشینه‌ها را جستجو کنیم تا تمام موارد کارشده در این زمینه بازیابی شوند؟ بدین ترتیب:

)inurl:handle OR inurl:dspace OR inurl:etd* OR inurl:theses OR inurl:thesis OR inurl:dissertation OR inurl:research OR inurl:article) "Knowledge management"

دکتر طاهری گفت: بیشتر کتابخانه‌های دیجیتالی، مراکز داده‌های پژوهشی (Research data centers) و انباره‌های داده‌ای (Data repositories) در نشانی صفحات خود از واژه‌های handle، dspace و نظیر آنها استفاده می‌کنند که باید حتماً در راهبرد جستجو برای دستیابی به جامعیت بازیابی، از آنها با بهره‌گیری از عملگر inurl: استفاده کنیم. با این جستجو می توان مطمئن بود تمام پیشینه‌های نتایج بازیابی شده، پژوهشی و‌ معتبر هستند، و منابعی مفید و کاربردی برای مرور پیشینه‌ها در اختیار ما قرار می‌دهند.

وی افزود: باید برای بازیابی گزارش‌های پژوهشی معتبر از شناسگر شیء دیجیتالی (DOI or Digital Object Identifier) استفاده کرد. چرا که یکی از معیارهای تعیین اعتبار گزارش‌های پژوهشی این شناسگرها هستند (شناساگر شیء دیجیتالی با تفاوت‌هایی چند، همانند شابک (ISBN) کتاب‌ است و برای اشیای دیجیتالی به کار می‌رود). به این ترتیب می‌توانیم به مقالات معتبر دست پیدا کنیم. ولی اشکالی آن روش آن است که برخی از پایان‌نامه‌ها و رساله‌های فاقد شناسگر شیء دیجیتالی هستند و ممکن است در بازیابی آنها را از دست بدهیم.

دکتر طاهری در پاسخ به پرسش یکی از پژوهشگران که چطور به پیشینه‌های پژوهشی به زبان فارسی دست پیدا کنیم، بیان کرد: به چند روش می‌توان این کار را انجام داد: نخست، یافتن بیشتر پایان‌نامه‌های/رساله‌های فارسی مربوط به مراکز آموزشی و پژوهش وابسته به وزارت عتف، از طریق وب‌سایت ایرانداک و سامانه گنج، اما مشکلی که وجود دارد آن است که تمامی پایان‌نامه‌ها/رساله‌های فارسی در این سامانه ایرانداک نمایه نشده‌‌اند، نظیر پایان نامه‌های دانشگاه‌های آزاد (http://sika.iau.ir/portal/)، دانشگاه‌های علوم پزشکی (http://thesis.research.ac.ir/faces/home.jspx) و جز آن که باید از سامانه‌های مرتبط آنها بهره برد. همچنین پایان‌نامه‌ها/رساله‌های فارسی هستند که تاریخ دفاع آنها پیش از پیروزی انقلاب اسلامی بوده، و در برخی از این سامانه‌ها موجود نیستند. بنابراین استفاده از راهبرد جستجوی موثر و مناسب ذیل برای یافتن پیشینه‌های پژوهشی داخلی توصیه می‌شود:

)inurl:thesis OR inurl:theses OR inurl:dissertation OR inurl:”پایان نامه” OR inurl:research OR inurl:library) (site:.ac.ir OR site:iau.ir OR site:.org) “موضوع”

پایان نشست، به پاسخ به پرسش‌های شرکت‌کنندگان اختصاص داشت.