علیرضا مختارپور، دبیرکل یا وزیر؟

لیزنا؛ مهسا فردحسینی، دکتری علم اطلاعات و دانش شناسی: خرداد ماه سال ۱۳۹۳ علیرضا مختارپور، با حکم علی جنتی وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی (دولت یازدهم)، دبیرکل نهاد کتابخانه های عمومی کشور شد.

انتصابی که با برکناری محمدحسین ملک احمدی که کمتر از سه ماه سکان دار این نهاد فرهنگی بود، همراه گشت. مختارپور در دوران دبیرکلی خود با پیگیری مطالبات و حقوق کتابداران و همچنین جلوگیری از طرح ها و برنامه های بیهوده، جای خود را خیلی زود در بین کتابداران زیر مجموعه نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور باز کرد و پس از گذشت نزدیک به 4 سال از حضور او در سمت دبیر کلی نهاد کتابخانه های عمومی کشور، بار دیگر حکم دبیر کلی وی بر این نهاد فرهنگی به دست سیدعباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی (دولت دوازدهم) تمدید شد.

او در این ۷ سال فعالیت های بسیاری برای استخدام کتابدار، رفع مشکلات معیشتی کتابداران، ایجاد کتابخانه های جدید، حل مشکل بدهی شهرداری ها به کتابخانه‌های عمومی و پیگیری مطالبات کتابدارن از نمایندگان مجلس و سایر برنامه های فرهنگی مانند "نشست کتابخوان" و … انجام داد. در دوران مختارپور هرسال در روز کتابدار مراسمی درخور توجه برای کتابداران برگزار شد و در این مراسم از مقامات مسئول کشور نیز دعوت می‌شد تا از نزدیک با کتابداران در ارتباط باشند و در جریان مشکلات آنها قرارگیرند. حال در دولت سیزدهم به وی پیشنهاد وزارت شد تا مختارپور به مدت‌ چهارسال وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی کشور شود، اما او نپذیرفت. 

وی دبیرکل فعلی نهاد کتابخانه‌های عمومی کل کشور است، که تقریباً از ابتدای دولت حسن روحانی در این سمت قرار دارد. همچنین معاون امور مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت نهم، عضویت در هیأت امنای مجمع ناشران انقلاب اسلامی، مدیریت انتشارات اهل قلم، مدیریت اداره کتاب وزارت ارشاد، مدیریت گروه انتشارات امیرکبیر و مدیر انتشارات انقلاب اسلامی وابسته به دفتر حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب از دیگر سوابق وی است.

اگر مختارپور وزیر می‌شد

اگر مختارپور وزیر فرهنگ و‌ارشاد اسلامی می‌شد آیا فرهنگ کشور به سمت پیشرفت حرکت می‌کرد یا درجا میزد و یا عقب می‌رفت؟

از آنجایی که وی تجربه مدیریت انتشارات و همچنین مدیریت اداره کتاب را داشته است شاید اگر خودش سیاستگزار می‌بود، در چاپ و نشر وضعیت مان بهترمی‌شد البته بحث گرانی کاغذ و قاچاق کاغذ را باید حل می‌کرد.

او برای اینکه کتابفروشی ها تعطیل نشوند راهکارها و ایده هایی نوین ارائه می‌کرد راهکارهایی که کتابفروشی ها فلافل فروشی نشوند، بلکه فلافلی ها کتابفروشی شوند و چقدر زیبا بود، به عینیت رسیدن این خیال.

 با توجه به اینکه مختارپور ۷ سال دبیرکل کتابخانه های عمومی کشور بوده است شاید با نگاهی همه‌جانبه نگر، کتاب و کتابخوانی و کتابخانه ها در دوران وزارت وی از رونق بیشتری برخوردار می شدند.

و شاید موقعیت کتابداران، با توجه به برخورد نزدیک وی با چندهزار کتابدار و مسایل آنها می توانست بهتر شود، و کتابداران از کتابخانه ملی گرفته تا کوچکترین کتابخانه ها در مساجد، بیشتر و بهتر دیده می شدند.

از سوی دیگر به این مساله باید توجه کرد که در دوران مختارپور ساختار‌شکنی جدی در نظام اداره کتابخانه‌های عمومی صورت نگرفت، و به هر دلیل تمرکز خیلی بالایی، به ویژه در خدمات وجود دارد که کتابخانه‌های عمومی را از خلاقیتهای فردی کتابداران محروم می‌کند. نیک می‌دانیم که اغلب کتابداران نه خلاقیت فردی بکار می‌گیرند و نه دارند و نه حوصله‌اش را دارند و مثل همه نهادهای دولتی کشور نشستن بی سر و صدا را ترجیح می دهند، چون مشکلات برای کسانی پیش می‌آید که کاری می‌کنند، و کسی که کار نکند، هیچکس به پر و پای او نمی‌پیچد.  .... ولی نداشتن استقلال کتابداران در فعالیت های کتابخانه و نیز بروکراسی اداری که قبل از حضور وی در نهاد کتابخانه ها وجود داشت هرچند بهتر شد ولی به کلی از بین نرفت. بدون استقلال، فعالیتهای فردی و نوآورانه رشد نمی‌کند ولی اگر شروع شد، قدرت واگیر بالایی دارد و به همه کتابخانه‌ها سرایت می‌کند. حال اگر مختارپور وزیر می‌شد در اصلاحات  فرهنگی، اداری و سازمانی که در وزارتخانه و نهاد ریشه دوانده و برای متحول شدن و پیشرفت فرهنگ کشور نیاز به ساختارشکنی جدی و اساسی دارد، می‌توانست موفق عمل کند؟

استقلال فردی کتابداران برای خلاقیت و نوآوری یک سوی سکه است و تنوع منابع و مجموعه سوی دیگر سکه است. اگر مختارپور وزیر می‌شد، در مجموعه‌های کتابخانه‌های عمومی چه تحولی ممکن بود رخ نماید، آیا ممکن بود در مجموعه سازی دست‌ها بازتر شود، تا سلیقه‌های مختلف بتوانند به چیزی که می‌خواهند برسند، یا باید همان را بروند و از جای دیگری بگیرند. حتما خوب می‌داند، که همه به همه چیز در کشور عزیزمان دسترسی دارند، فقط محدود کردن خود در چارچوبهای از پیش تعیین شده، نرخ کار را بیشتر می‌کند و بازار سیاه کتابهای بغل پیاده‌روهای خیابان انقلاب را رونق می‌بخشد.

 مورد دیگر نرم افزار کتابخانه‌های عمومی است که این قابلیت را ندارد که منابع دیجیتال را ذخیره و بازیابی کند آن هم در این دوران که اکثر جوانان ‌و نوجوانان به دنبال منابع دیجیتال هستند یا کتابخانه هایی که نسخ خطی نگهداری می‌کنند نیاز به چنین ابزاری دارند ولی در این مدت سامان "به‌سامان نشد" و نیاز قشری از مخاطبان همچنان نیاز باقی ماند. اگر مختارپور وزیر می شد چگونه می توانست به همه مخاطبان کتابخانه‌ها و وسیعتر از آن به همه مخاطبان مسایل فرهنگی کشور خوراک فرهنگی بدهد؟ البته همه این موارد به شخص وزیر یا دبیرکل بر نمی‌گردد آن نظام و فرهنگ سازمانی باعث می‌شود برخی مشکلات حل نشده باقی بماند که نیاز به ساختارشکنی دارد.

اما فرهنگ فقط کتاب و کتابخانه نیست، فرهنگ سینما، موسیقی، تئاتر، مطبوعات را هم شامل می شود. در حوزه موسیقی چون موسیقی را می شناسد، شاید برای ارتقاء فرهنگ موسیقایی مردم، به ویژه جوانان تلاشی ویژه می‌‌کرد و همانطور که خود آموزش یا خودآموزی کرده تا شنیدن موسیقی وزین‌تری را فرا بگیرد، به آموزش شنیداری مردم کمک می‌کرد تا موسیقی خوب را بشناسند و گوشهایشان به شنیدن موسیقی‌های بهتر عادت کند و هر ایرانی به عنوان کسی که گوشه و کنار مملکتش پر است از آواها و نواهای زیبای اصیل و گوناگون،‌ در شنیدن موسیقی، مردم شریف ایران را از هر جا که هستند، یک قدم به جلو ببرد، و طرحهایی ارائه می کرد تا فرهنگ موسیقی زنده شود. نسل جوان ما، کودکان و نوجوانان ما باید موسیقی بدانند تا روحشان پالایش یابد و ذهنشان درگیر زیبائیهای فراوان موسیقیهای خوب شود. این مشکل را مختارپور می داند، ولی آیا اگر وزیر می‌شد، می‌توانست در برابر اراده‌های دیگر مقاومت کند، و موسیقی را در کشور به جایگاه واقعی آن برساند.  

او بسیار خبر می خواند، تمام روزنامه ها و پایگاههای خبری بخصوص در حوزه فرهنگ را دنبال می‌کند. اگر وزیر می‌شد شاید معاون مطبوعاتی لایق و کاردانی را بر می‌گزید تا مطبوعات آسیب نبینند و قطعا از مشاورانی در این زمینه کمک می‌گرفت تا راه فساد و تقلب در این حوزه را ببندد. مطبوعات در همه جای دنیا به شدت از سوی دولتها حمایت می‌شوند، البته با کمترین دخالت در امور آنها. آیا مختارپور قدرت این را داشت که این حمایتها را بدون دخالت در کار آنها ارائه دهد و اجازه دهد فضای گفتگو در کشور بازتر و بازتر شود؟ و آیا اجازه می‌یافت؟

سینما یکی از بخش های مهم فرهنگ است، مختارپور دغدغه اش فرهنگ است و بارها در این زمینه صحبت کرده و خود نشان داده که به نیازهای جامعه تا حدودی واقف است، چه می کرد تا فرهنگ در این کشور کهنسال که رمقی از فرهنگش بیشتر نمانده یک بار دیگر از جای برخیزد و نشان دهد که مردم ما از فرهنگ دور نیستند و فقط باید فضا را برایشان آماده کرد. سینما با مخاطبان بسیارش و تئاتر با همه زیباییهایش می‌تواند در نهادینه کردن فرهنگی سالم  در خدمت جامعه قرار گیرد. مختارپور در این حوزه کارها و اقدامات موثری می‌توانست انجام دهد، چرا که سینما جزئی جدای ناپذیر از فرهنگ است. شاید دهه‌های اولیه پس از انقلاب یادش می‌آمد که ایران ما سینمای کودک موفقی داشت، و امکاناتی برای حرکت این نوع سینما ایجاد می‌کرد. البته اگر وزیر می‌شد. مختار‌پور در سمت فعلی خود به کتابخانه های کودکان تا جایی که امکاناتش جواب می‌داد، بها داد و توسعه این کتابخانه ها از دغدغه‌های وی است و قطعا به سینمای کودک بها میداد. شاید در همین پست فعلی هم بتواند بر سینمای کودک تاثیر بگذارد که حتما بودجه خوب و مشاورین خوب لازم دارد، تا پایه‌ای برای رشد آینده سینمای کودک باشد. هر کتابخانه عمومی می‌تواند پایگاهی برای آموزش سینمای جوان باشد.

 امیدواریم هر کس که در این سمت بسیار مهم از مجلس رای اعتماد می‌گیرد و در این جایگاه خطیر تکیه به صندلی وزارت می زنددل سوز فرهنگ این آب و خاک باشد. نه تنها برای حفظ آن بکوشد بلکه بتواند فرهنگ این مرز و بوم را گامهایی نه چندان کم به جلو ببرد نه اینکه عقب‌گرد فرهنگی کنیم. وزیر فرهنگ ما باید بتواند بودجه های فرهنگی را افزایش دهد ‌‌و درست و به جا از آن بهره جوید.

مختارپور نمی خواهد وزیر ‌شود ولی امیدواریم در این دولت جدید نیز در سمت خود، دبیر کل کتابخانه های کشور باقی بماند و کتابخانه ها و کتابداران پرچم نیمه افراشته فرهنگ را افراشته نگاه دارند و نیز در این دولت سیزدهم با درایت و رایزنی دبیر کل نهاد کتابخانه ها امکانی فراهم شود تا کتابداران  جدید برای کتابخانه های جدید استخدام شوند.

باشد که فرهنگ این مرز و بوم از رخوتی که بدان دست داده خلاص شود، و یک بار دیگر شاهد طراوت و شکوفایی فرهنگ در کشور عزیزمان ایران باشیم.

فردحسینی، مهسا. « علیرضا مختارپور، دبیرکل یا وزیر؟». سخن هفته لیزنا، شماره 550،  18مرداد ۱۴۰۰.