سیده افروز حسینی شکرائی، کارشناس تحلیل فرایند شرکت پارس آذرخش و دانش آموخته دوره کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، در گفتگو با لیزنا گفت: در دنیای دیجیتالی طیف وسیع و گوناگونی از اطلاعات دیجیتالی مانند فیلم، تصویر، صوت و متن با فرمتها و بسترهای گوناگون و متنوع با اهداف و کاربردهای متفاوت پدید آمده‌اند. در این راستا متولیان و تولیدکنندگان و همچنین طراحان پایگاهها و سیستمهای اطلاعاتی منابع تلاش دارند تا اطلاعات مورد نیاز را به شکل و قالبی مناسب به منظور استفاده بهینه در اختیار جامعه اطلاعاتی قرار دهند.
شکرایی ادامه داد: از طرفی کتابداران نیز به عنوان پردازش‌کنندگان و خدمت‌رسانان اطلاعات منابع، برآنند محتوای منابع را به گونه‌ای سازماندهی نمایند که بصورت موثر در اختیار مخاطبین خود قرار دهند. بدین منظور الگوهای فراداده‌ای گوناگونی پدید آمده است که از حیث نوع داده‌های توصیفی، سطح توصیف و نوع منابع متفاوت هستند.
وی گفت: به منظور بررسی و مقایسه میزان کاربرد هر یک از الگوهای فراداده‌ای برای اولین بار پژوهشی با موضوع «بررسی الگوهای فراداده‌ای در پایگاه‌های اطلاعاتی منابع دیجیتالی در حوزه علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی» صورت گرفته است.
افروز حسینی شکرایی در خصوص هدف از انتخاب موضوع این پژوهش بیان داشت: به مطالعه و تحقیق در حوزه ذخیره‌سازی اطلاعات بسیار علاقمند هستم. سوالی که همیشه در ذهنم مرور می‌کردم، دلایل تنوع استانداردهای فراداده‌ای و نوع کاربرد واقعی آنها بود.
وی افزود: مقالات و یا راهنماهایی که به منظور تشریح و توصیف اینگونه استانداردها تهیه شده‌اند نیز تاکنون بصورت مستقیم و بطور کافی به بیان تفاوت‌ها و مقایسه آنها در چهارچوب کلیه منابع دیجیتالی و بصورت کاربردی نپرداخته‌اند. بنابراین به منظور پاسخگویی به سوال ذهنی خود این موضوع را انتخاب نمودم. پس از آن با مشاوره اساتید مشاور و راهنما این طرح بیش از پیش پخته شد و آماده کار گردید.
وی گفت: در این پژوهش 12 الگوی فراداده‌ای با استفاده از سه سیاهه وارسی «عناصر داده‌ای براساس مولفه‌های انواع فراداده»، «عناصر داده‌ای هسته برای منابع دیجیتالی» و همچنین «مولفه‌های ذخیره‌سازی منابع دیجیتالی» مورد ارزیابی قرار گرفتند. اين پژوهش با استفاده از روش پيمايشی توصیفی انجام گرفته است.
همچنین جامعه این پژوهش از دو بخش تشکیل شده است. بخش اول شامل 20 پایگاه اطلاعاتی با معیار پرکاربردترین و پربیننده‌ترین و بخش دوم شامل 12 الگوی فراداده‌ای است. این الگوها با انتخاب گروههای منابع دیجیتالی و اجتماع بین الگوهای مرتبط با آنها استخراج گردیده است و با توجه به ماهیت و محیط پژوهش جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها از روش آمار توصیفی بهره گرفته شد.
شکرایی ادامه داد: بخش نخست پژوهش، مطالعه پرکاربردترین و پربیننده‌ترین پایگاه‌های اطلاعاتی جهت استخراج فهرستی از منابع دیجیتالی و تقسیم‌بندی آنها در گروههای منابع است. سپس مطابقت الگوهای فراداده‌ای با مولفه‌های ذخیره‌سازی منابع دیجیتالی از طریق سه سیاهه وارسی مورد بررسی قرار گرفت.
وی خاطر نشان شد: با توجه به اینکه در رابطه با ارزیابی الگوهای فراداده‌ای معیارهای مدونی وجود نداشت و یا به عبارتی پیشینه‌ای در این رابطه در دسترس نبود، بنابراین یافتن معیارها و مولفه‌های لازم مستلزم مراجعه به منابع موجود در این زمینه بود.
به همین خاطر، به منظور مقایسه الگوهای فراداده‌ای، از طریق مطالعات مفصل متون و منابع، سیاهه‌های وارسی دربرگیرنده عناصر داده‌ای هسته برای منابع دیجیتالی، عناصر داده‌ای براساس انواع فراداده و همچنین مولفه‌های ذخیره‌سازی منابع دیجیتالی تهیه گردید. جهت استخراج مقادیر سیاهه وارسی از مطالعه سندی استفاده گردید. در نهایت الگوهای فراداده‌ای براساس سیاهه‌های وارسی تهیه شده مورد ارزیابی قرار گرفت و بدین ترتیب الگو یا الگوهای فراداده‌ای مناسب برای انواع منابع دیجیتالی مشخص شد.
شکرایی نتایج حاصل از بررسی الگوهای فراداده‌ای به طور کلی را این گونه بیان کرد:
استاندارد انتقال و رمزگذاری فراداده (METS) و فراداده برای نگهداری اشیاء دیجیتالی(PREMIS) بیشترین میزان تطابق را با مولفه‌های تعیین شده برای انواع منابع دیجیتالی دارند اما به منظور پوشش کامل استاندارد، نمی‌توانند به تنهایی و مستقل از سایر الگوهای فراداده‌ای مرتبط با فراداده توصیفی و فنی مورد استفاده قرار گیرند.
همچنین یافته‌ها نشان می‌دهد که الگوی فراداده‌ای واحدی برای تمامی انواع منابع دیجیتالی جهت برآورده نمودن تمامی ویژگی‌های تخصصی منابع وجود ندارد. اما می‌توان از الگوی فراداده‌ای مارک(MARC)، الگوی فراداده‌ای هسته دوبلین(Dublin Core) و الگوی فراداده‌ای توصیف شیء(MODS) بصورت عمومی و از فراداده رادیویی عمومی برای رسانه(PB Core) و از انجمن منبع دیداری هسته(VRA Core) برای آثار هنری تصویری استفاده نمود.
وی افزود: جهت ذخیره‌سازی فراداده فنی برای منابع تصویری از فراداده برای تصاویر در بستر XML(MIX)، برای منابع صوتی از الگوی فراداده فنی برای منابع صوتی(Audio-MD)، برای منابع ویدئویی از الگوی فراداده فنی برای منابع ویدئویی(Video-MD) و برای منابع متنی از الگوی فراداده فنی برای متن(Text-MD) استفاده نمود.
کارشناس تحلیل فرایند شرکت پارس آذرخش، در ادامه افزود: موارد پژوهشی داخلی صرفا بصورت مقاله و در قالب توصیفی به این امر پرداخته‌اند و می‌توان ادعا نمود این پژوهش اولین تجربه بررسی و مقایسه الگوهای فراداده‌ای است.
وی بطور کلی مشکلات و معضلات در راه انجام این پژوهش را کمبود مراجع فارسی در رابطه با کاربرد استانداردها یا الگوهای فراداده‌ای و نبود مولفه‌های ذخیره‌سازی منابع دیجیتالی برشمرد.
دانش آموخته کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، در پایان موراد زیر را به عنوان پیشنهاداتی جهت انجام پژوهش‌های مشابه در این زمینه موضوعی بیان کرد:
1- انجام پژوهش‌های گسترده و عمیق در زمینه الگوهای فراداده‌ای و مقایسه ساختار و ویژگی‌های هر یک از آنها
2- بررسی الگوهای فراداده‌ای حوزه‌های آرشیو و موزه
3- بررسی نیازهای پایگاه‌های اطلاعاتی منابع دیجیتالی در ایران به منظور انتخاب و یا بومی‌سازی الگوهای فراداده‌ای
4- پژوهش در زمینه نحوه پیاده‌سازی الگوهای فراداده‌ای در پایگاه‌های اطلاعاتی منابع دیجیتال
5- بررسی علل استفاده نکردن از الگوهای فراداده‌ای در پایگاه‌های اطلاعاتی منابع دیجیتال در ایران
سیده افروز حسینی شکرایی از پژوهش خود بهمن ماه سال گذشته با عنوان «بررسی الگوهای فراداده‌ای منابع دیجیتال و انتخاب الگوی مناسب» به راهنمایی دکتر نجلا حریری و مشاوره دکتر فاطمه نوشین فرد، در سالن همایش دانشکده علوم انسانی دانشگاه علوم و تحقیقات تهران، با درجه عالی دفاع کرد.
شایان ذکر است شکرائی کارشناسی خود را در رشته کتابداری در دانشگاه علامه طباطبایی به پایان رسانده است. شرکت در دو همایش وابسته به شرکت پارس آذرخش و ارائه مقاله و الگوی استانداردهای حوزه کتابداری و اطلاع‌رسانی در این همایشها با همکاری امیرمهدی عنبری جزء فعالیتهای پژوهشی او می‌باشد.