نقدی بر «کتاب­شناسی رفتار اطلاع ­یابی»

       معرّفی اثر

«کتاب­شناسی رفتار اطلاع­ یابی» که با هدف معرّفی آثار منتشر شده در داخل کشور در ارتباط با نیازهای اطلاعاتی و رفتار اطلاع­ یابی تهیه شده، از «مقدمه»، «مقالات فارسی»، «پایان­نامه­ های مقطع کارشناسی ارشد»، «پایان­ نامه‌های مقطع دکتری»، «کتاب­های فارسی (تألیف و ترجمه)»، «طرح­های پژوهشی»، «گزارش­های دولتی»، «مقالات انگلیسی»، «فصلی از یک کتاب»، «مقالات دایره ­المعارفی»، «مقالات همایش­های خارج از کشور»، «معرّفی و نقد کتاب­های انگلیسی» و «معرّفی برخی صاحب­نظران این حوزه در خارج از کشور» تشکیل شده است. در «مقدمه»، اطلاعاتی درباره مبحث رفتار اطلاع ­یابی، ایده شکل ­گیری اثر، و نحوه تهیه اثر آورده شده است. ایده تهیه این کتاب‌شناسی، در کلاس درس مرجع‌­شناسی اختصاصی مقطع کارشناسی ارشد علم اطلاعات و دانش­‌شناسی دانشگاه خوارزمی پس از این­که یکی از جلسات به صورت مختصر در زمینه مدل­ های رفتار اطلاع­ یابی بحث شده، مطرح شده است.

در «کتاب­شناسی رفتار اطلاع ­یابی» فقط اطلاعات کتاب­شناختی مقالات فارسی، پایان­نامه­ های مقطع کارشناسی ارشد، پایان­نامه ­های مقطع دکتری، کتاب­های فارسی (تألیف و ترجمه)، طرح­های پژوهشی، گزارش­های دولتی، مقالات انگلیسی، فصلی از یک کتاب، مقالات دایره ­المعارفی، مقالات همایش­های خارج از کشور، معرفی و نقد کتاب­های انگلیسی مرتبط با حوزه موضوعی رفتار اطلاع ­یابی آورده شده است. هم­چنین، در پایان، صاحب­نظران حوزه رفتار اطلاع ­یابی در خارج از کشور معرّفی شده است. این صاحب­نظران عبارتند از: توماس دانیل ویلسون (T. D. Wilson)، کارن فیشر (Karen Fisher)، مارسیا بیتس (Marcia J. Bates)، دایان نال (Diane Nahl)، دونالد اُ. کیس (Donald O. Case)، پاول هانتینگتون (Paulh Hunington) و دیوید نیکولاس (David Nicholas).

ویژگی‌های این اثر را می‌توان این‌گونه برشمرد:

• در مقالات فارسی، اطلاعات کتاب­شناختی 154 مقاله فارسی آورده شده است.
• در پایان­نامه ­های مقطع کارشناسی ارشد، اطلاعات کتاب­شناختی 93 پایان­نامه مقطع کارشناسی ارشد آورده شده است.
• در پایان­نامه ­های مقطع دکتری، اطلاعات کتاب­شناختی 7 پایان نامه مقطع دکتری آورده شده است.
• در کتاب­های فارسی (تألیف و ترجمه)، اطلاعات کتاب­شناختی 6 کتاب فارسی (تألیف و ترجمه) آورده شده است. گفتنی است، در این بین، 4 اثر تألیفی و 2 اثر ترجمه ­ای است.
• در طرح­های پژوهشی، اطلاعات کتاب­شناختی 5 طرح­ پژوهشی آورده شده است.
• در گزارش­های دولتی، اطلاعات کتاب­شناختی 3 گزارش دولتی آورده شده است.
• در مقالات انگلیسی، اطلاعات کتاب­شناختی 49 مقاله انگلیسی آورده شده است.
• در فصلی از یک کتاب، اطلاعات کتاب­شناختی 1 فصل از کتاب آورده شده است.
• در مقالات دایره ­المعارفی، اطلاعات کتاب­شناختی 2 مقاله دایره ­المعارفی آورده شده است.
• در مقالات همایش­های خارج از کشور، اطلاعات کتاب­شناختی 2 مقاله همایش خارج از کشور آورده شده است.
• در معرّفی و نقد کتاب­های انگلیسی، اطلاعات کتاب­شناختی 8 معرّفی و نقد کتاب انگلیسی آورده شده است.
• در معرّفی برخی صاحب­نظران این حوزه در خارج از کشور، 7 نفر از صاحب­نظران این حوزه در خارج از کشور معرّفی شده است.

در مجموع، در این اثر، اطلاعات کتاب­شناختی 330 اثر مرتبط با حوزه موضوعی «رفتار اطلاع ­یابی» آورده شده است.

اطلاعات کتاب­شناختی حوزه رفتار اطلاع ­یابی در هر بخش به ترتیب الفبایی نام خانوادگی پدیدآور اثر تنظیم شده است.

امتیاز­های اثر

در مورد امتیازهای اثر می ­توان به موارد زیر اشاره کرد:

• «کتاب­شناسی رفتار اطلاع ­یابی»، دسترسی پژوهشگران، استادان، دانشجویان و علاقه ­مندان را به حوزه موضوعی «رفتار اطلاع ­یابی» تسهیل کرده است.
• استفاده از این اثر مي‌تواند به افزايش پيشينه اطلاعاتي پژوهش­های پژوهشگران، استادان، و دانشجويان كمك كند.
• اطلاعات آورده شده در اين اثر، به تولید پژوهش‌هاي كارشناسي‌شده در حوزه رفتار اطلاع­ یابی منجر و از موازي­كاري‌ها جلوگيري می­کند.
• با توجّه به این­که گردآورندگان اثر از دانش­ آموختگان علم اطلاعات و دانش ­شناسی هستند، به‌خوبی توانسته‌اند به گردآوری اطلاعات کتاب­شناختی حوزه موضوعی «رفتار اطلاع­ یابی» اقدام کنند.
• گردآورندگان با مراجعه به پایگاه­های اطلاعاتی نظیر مگیران، جهاد دانشگاهی، پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، و نرم ­افزارهای کتابخانه ­ای به تهیه کتاب­شناسی رفتار اطلا ع­یابی اقدام نموده اند.
• این اثر، نخستین اثر جامع، به ­روز و کارآمد در باب کتاب­شناسی رفتار اطلاع ­یابی است.
• در این اثر، فقط به آوردن اطلاعات کتاب­شناختی کتاب­های حوزه رفتار اطلاع یابی اکتفا نشده است و اطلاعات کتاب­شناختی سایر منابع اطلاعاتی نظیر مقالات فارسی و انگلیسی، پایان­ نامه­ ها، طرح­های پژوهشی، گزارش­های دولتی، فصلی از یک کتاب، مقالات دایره ­المعارفی، مقالات همایش­های خارج از کشور، معرّفی و نقد کتاب­های انگلیسی و هم­چنین معرّفی برخی از صاحب­نظران حوزه رفتار اطلاع یابی آورده شده است. در واقع، می­توان بیان داشت که در این اثر سعی شده جامعیت اثر رعایت شود.
• هدف از تهیه کتاب­شناسی رفتار اطلاع­ یابی به روشنی در عنوان کتاب­شناسی پیداست و در مقدمه آن نیز به خوبی تعریف شده است.
• برخي از صاحب­نظران حوزه رفتار اطلاع‌يايي براي آشنایی بیشتر پژوهشگران، استادان و دانشجویان معرّفی شده است.
• اطلاعات کتاب­شناختی آثار معرّفی شده واضح و اطلاع­ دهنده است.
• ارایه اطلاعات کتاب­شناختی اثر، یک­دست است.
• صفحه ­آرایی کتاب خوب تنظیم شده است.
• نوع و اندازه قلم کتاب مناسب است و به خوانایی و استفاده بیش­تر از اثر کمک می­کند.
• قیمت کتاب (2500 تومان) با توجّه به اهمیت، و زحمت تهیه اثر، بسیار مناسب است.

کاستی­های اثر

در مورد کاستی­های اثر می­توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بهتر بود که گردآورندگان اثر برای درک بهتر استفاده ­کننده از کتاب­شناسی رفتار اطلاع ­یابی، به تعریف، توصیف، و اهمیت اصطلاح «کتاب­شناسی» در مقدمه کتاب می­ پرداختند.
• در مقدمه، تعریف کامل و مناسبی از رفتار اطلاع ­یابی برای آشنایی خوانندگان با این مفهوم ارائه نشده است.
• بهتر بود که در مقدمه، به محدوده زمانی یا سالی اطلاعات کتاب­شناختی گردآوری شده اشاره می شد.
• بهتر بود که در پایان مقدمه، نام پدیدآور (ان) اثر آورده می­ شد و با این اقدام، اثر امضا می­ شد. علاوه بر این، خواننده اثر از این­که چه کسی یا چه کسانی مقدمه را نوشته­ اند، آگاهی می­ یافت.
• با توجّه به این­که در مقدمه، از اساتید و دانشجویان محترم کتابداری و اطلاع ­رسانی (= علم اطلاعات و دانش‌شناسی) و کتابداران گرامی تقاضا شده موشکافانه به بررسی کتاب بپردازند و گردآورندگان را از نظرها و پیشنهادهای خود جهت اصلاح آن محروم نکنند، بهتر بود که برای این منظور، ایمیل پدیدآورندگان در مقدمه در کنار نام امضا شده پدیدآورندگان آورده می­شد.
• نحوه استفاده از کتاب­شناسی رفتار اطلاع­ یابی برای استفاده­ کننده تشریح نشده است.
• با توجه به اين‌كه كتاب، قالبِ كتاب‌شناسي دارد می­ بایست در چاپ بعدي به‌روزرساني شود.
• بهتر است که در چاپ بعدی اثر، علاوه بر معرّفی اطلاعات کتاب­شناختی آثار موضوعی رفتار اطلاع­ یابی، به توصیف اثر در چند سطر نیز پرداخته شود تا استفاده­ کننده از اثر مورد نظر، شناخت بیشتری به­ دست بیاورد.
• تصاویر مربوط به صاحب­نظران حوزه رفتار اطلاع ­یابی از کیفیت پایینی برخوردار است.
• نام و نام خانوادگیِ پاول هانتینگتون در پانویس صفحه 84 آورده نشده است.
• کتاب فاقد نمایه است. تهیه نمایه­ های الفبایی پدیدآورندگان، عنوان، و موضوعی می­ توانست بر ارزش این اثر بیفزاید.
• بهتر بود برای آشنایی استفاده­ کننده با محتوای کتاب، اطلاعات کوتاهی از اثر در پشت جلد کتاب آورده می‌شد.

مشخصات اثر:

شهبازتبار، پریا؛ نصراله­ زاده، شهرزاد؛ اصنافی، امیررضا. کتاب­شناسی رفتار اطلاع­ یابی. تهران: چاپار، 1391، 85 ص. شابک: 9-015-276-600-978.