یکی بود، عکسی بود، قصه ای بود

شبیه عکس‌های قدیمی آلبوم‌های خانوادگی است. دخترک با آن چشم‌های سبزآبی، انگشت سبابه‌اش را زیر چانه زده و مات به دوربین نگاه می‌کند. یعنی چه حرفی برای گفتن دارد؟

او «اول شخص مفرد» است؛ دخترکی از یک آلبوم قدیمی انگار و در واقع عکسی متعلق به «میلا یووُویچ»؛ بازیگر سینما در 4 سالگی.

او اول شخص است، راوی قصه‌ها هم اول شخص است. کتاب هم به همین نام است؛ «اول شخص مفرد».

«اول شخص مفرد»؛ تازه‌ترین کتاب «یوریک کریم مسیحی» است. کتابی شبیه به آثاری که با موضوع عکس منتشر کرده. کریم مسیحی در کتاب خود، عکس‌ها را دستمایه داستان قرار داده. اما عکس‌ها دستمایه داستان‌ها هستند، یا نویسنده برای داستان‌ها عکس انتخاب کرده؟ نمی‌توان مطمئن بود که پاسخ صحیح کدام است، بیشتر به نظر می‌آید که داستان‌ها برای عکس‌ها گفته شده باشند. «همسایه من» یکی از همین داستان‌ها است. عکسی که در کنار داستان استفاده شده، عناصر «ماشین اسقاط»، «زمین خالی بدون استفاده» و «لباس‌های آویزان بر بند رخت» را دارد؛ این سه عنصر، داستان را پیش می‌برند و مخاطب را به یک نتیجه‌گیری قطعی می‌رسانند:«داستان‌ها درباره عکس‌ها است.»

«آن تابستان من» اما از آن دست داستان‌هایی است که مخاطب می‌تواند در نظریه خود شک کند و این گمان را داشته باشد که عکس فقط بهانه‌ای برای داستان است، نه دستمایه خلق داستان.

در این کتاب، «اول شخص مفرد»، ویژگی مشترک همه داستان‌ها به شمار می‌رود؛ همه داستان‌ها توسط اول شخص مفرد روایت می‌شود، عنوان‌ها هم متعلقات همین اول شخص مفرد است؛ «بابا بزرگ شیرین من»، «دختر عموی من»، «ابداعات مامان بزرگ من»، «روز تولد من»، «لحظه قطعی من» و ... داستان‌هایی کوتاه که می‌توانند بخش‌هایی از یک داستان بلند را تشکیل بدهند. هر داستان مانند همه داستان‌های کوتاه به خوانشی دقیق نیاز دارد و پس از پایان، مخاطب را به فکر وا می‌دارد؛ تأملی که ویژگی داستان‌های کوتاه است.

داستان‌های این کتاب ساده‌اند، اما علی‌رغم این سادگی، عنصر «غافلگیری» هم دارند مثل داستان «دایی من» که یکی از دو برادر موقع بازی‌های کودکانه به خاطر شیطنت برادر دیگر، قطع نخاع می‌شود. برادر دوم هم سال‌ها به خاطر غم این اتفاق در آسایشگاه روانی بستری است. داستان‌ها اما تلخ نیستند، گاهی طنزی ظریف دارند درست مثل داستان «خود من»؛ داستانی درباره مردی که به خاطر انتظارات خانواده همسرش مجبور می‌شود تا عمل های جراحی زیبایی انجام دهد. طنز ماجرا در پایان آن است: «گفتند چانه و گوش‌هات؛ و بعد از آن دو تا دندانِ آسیات را باید بکشی که لُپ‌هات مثل لپ‌های زنت بِرِه تو و بیشتر شکل ما بشی؛ گفتم بعدش؟ گفتند باید یک وجب قَدت بلندتر بشه، مردهای خانواده ما همه یک وجب قدشون از زن‌هاشون بلندتره، نه حتا نیم‌وجب؛ گفتم بعدش؟ گفتند سه کیلو، سه کیلو و نیم هم اضافه‌وزن داری که باید آبِش کنی؛ گفتم بعدش؟ دردسرتان ندم. حالا که به عکس دو نفرۀ خودم و زنم نگاه می‌کنم نمی‌فهمم کدام منم، کدام زنمه.»

کریم مسیحی در برخی از داستان‌های کتابش به فیلم، نمایشنامه یا کتابی ارجاع داده؛ در دفتر خاطرات من به نمایشنامه «آخرین نوار کراپ» اثر «ساموئل بکت»، در قصه نگفته مادر من به قطعه پنجم فیلم «کائوس» اثر برادران تاویانی، در داستان دست‌های مدیر مدرسه من به فیلم «تنهایی دونده دوی استقامت» اثر «تونی ریچاردسون» و ...

او همچنین در برخی از داستان‌ها با جملاتی کوتاه، به مخاطبش تلنگر می‌زند: «آدم گاهی یک کاری می‌کنه حتا نمی‌تونه طرف را پیدا کنه بگه ببخشید!» (در داستان آن تابستان من) یا «این خیلی دردناک است که هیچ کس آدم را دوست نداشته باشد و دلش بخواهد بمیرد، اما مرگ نیاید سراغش». (در داستان دفتر خاطرات من)

یکی از مزیت‌های کتاب هم بخش پایانی آن است؛ بخشی با عنوان «عکس‌ها/عکاسان/شرح عکس‌ها» که در آن عکس‌های به کار رفته در هر داستان در اندازه‌های کوچک‌تر و با نام عکاسی که آن‌ها را ثبت کرده، منتشر شده که هم مزیتی است برای مخاطب علاقه‌مند به عکاسی و هم ادای دین نویسنده به عکس‌ها و عکاسان.

«اول شخص مفرد»؛ 99 داستان و 99 عکس دارد. داستان‌ها همه زاییده تخیل «یوریک کریم مسیحی» است. عکس‌ها اما توسط عکاسانی مانند «رالف گیبسون»، «هیون تان»، «فان هو» و حتی عکاسان معروف‌تری مانند «ایروین پِن» و «اِد کاشی» به ثبت رسیده اند.

نویسنده این کتاب، از عکس‌ها استفاده کرده تا داستان‌های خودش را روایت کند. این کتاب، «اول شخص مفرد» نام گرفته؛ اما داستان‌ها، اتفاقاتی اجتماعی و همه‌گیر هستند که گاهی چاشنی طنز می‌گیرند تا از تلخی واقعیت کم کنند.

اگر علاقه‌مند به عکاسی هستید، می‌توانید کتاب‌های «در جهت عکس» و «شب سپیده می‌زند» به قلم «یوریک کریم مسیحی» را هم مطالعه کنید. «در جهت عکس»، شامل 39 عکس و 39 جستار است. «شب سپیده می‌زند» دربرگیرنده 46 عکس فیلم 46 جستار بود. این کتاب در سال 1393 توسط نشر بیدگل و با عنوان «شب سپیده می‌زند، باری دیگر»، با 55 عکس فیلم و 48 جستار منتشر شد.

مشخصات اثر:

یوریک کریم مسیحی. «اول شخص مفرد: 99 عکس/ 99 قصه». تهران: حرفه هنرمند، 1394. 224صفحه.