حدود یک سال پیش بود که در میان مطالب مختلف چشمم به مطلبی درباره ختنه کردن زنان افتاد، خیلی برایم جالب بود و کلی تعجب کردم که مگر همچین چیزی هم وجود دارد. تا بحال درباره ختنه زنان چیزی نشنیده بودم وقتی مطلب را خواندم به کتابی اشاره کرده بود، که آن کتاب همین کتاب "گل صحرا" بود. تا این که قرار شد برای درس سمینار تحقیق کتابی را نقد کنیم و من به دانشکده ادبیات رفتم تا کتابی که میخواستم نقد کنم را از کتابخانه امانت بگیرم، کتاب را گرفتم موقع برگشت دیدم که در دانشکده نمایشگاه کتاب برگزار شده و طبق معمول که هیچ نمایشگاه کتابی را بدون بازرسی بیخیال نمیشوم، رفتم که یک نگاهی بیندازم که چشمم به این کتاب خورد و بلافاصله بدون فکر کردن کتاب را خریدم و همین که به خوابگاه رسیدم شروع کردم به مطالعه و گفتم این کتاب همان کتابیست که میخواهم نقدش کنم.
درباره نویسندگان
"واریس دیری" در سال 1965 در شهر گالکایو کشور سومالی در خانوادهای پرجمعیت به دنیا آمده است. او یک مانکن زن بینالمللی، نویسنده و سخنگوی حقوق زنان در آفریقاست و به عنوان سفیر سازمان ملل در راه توقف بریدن آلت تناسلی زنان (ختنه زنان) جهان فعالیت میکند.
"کاتلین میلر" (Cathleen Miller) یک مددکار اجتماعی، استاد دانشگاه و نویسنده آمریکایی در زمینه داستانهای رئال است که کتابهایش از پرفروشترینها در سطح جهان است. یکی از کتابهایش در سال 2013 با عنوان "قهرمان انتخابات"، بیوگرافی «نفیس صدیق» مدیر اجرایی سابق صندوق ملل متحد (UNFPA) است. او با دیپلماتها و سران دولت در پنج قاره، با بیمارانِ بیمارستان آدیس آبابا، بازماندگان اردوگاه تجاوز در کوزوو و قابلهها در ایست مونتین «اسم دریاچه و منطقهایست در ایالت ماساچوست امریکا» مصاحبه کرده است. میلر مدرک کارشناسی ارشد خود را در رشته نویسندگی خلاقانه از دانشگاه ایالتی پنسیلوانیا کسب کرد و از سال 2004 در دانشگاه ایالتی سن خوزه تدریس کرده است (1).
درباره کتاب:
کتاب "گل صحرا" ماجرای زندگی پرفراز و نشیب واریس دیری است. واریس دختری است که در یک خانواده پرجمعیت که یک زندگی کوچ نشینی در صحراهای سومالی داشتند به دنیا آمده است. دوران کودکی او با نگهداری و پرورش گوسفندان و بزهایشان گذشته است. زنان در سومالی از همان دوران کودکی زندگی سختی را شروع میکنند و مثل زنهای دیگر سومالی واریس نیز قربانی آداب و رسوم سومالیایی میشود و اتفاقاتی که برای او میافتد کل زندگی او را تغییر میدهد. واریس وقتی به سن سیزده سالگی میرسد پدرش میخواهد در ازای پنج شتر او را به پیرمردی شصت ساله بدهد، اما واریس نمیتواند با این شرایط کنار بیاید و قبل از اینکه کار از کار بگذرد از خانه فرار میکند و پا به صحرا میگذارد و به سمت سرنوشت مبهم خود پیش میرود.
متن کتاب بسیار ساده، روان و سلیس است و از ادبیات سطح بالایی برخوردار نیست و خواندن کتاب طولی نمیکشد. این کتاب تاثیرگذاری روانی فوقالعاده بالایی دارد و از آن دسته داستانهایی است که بیشتر از صد جمله انرژیدهنده و کتابهای موفقیت، تاثیر خود را میگذارد. این کتاب از آن دسته کتابهایی است که اطلاعات بسیار مفیدی درباره یک کشور میدهد و آداب و رسوم و عقاید و فرهنگ سومالی به عنوان یک کشور آفریقایی را به خوبی بیان میکند:
«وقتی دختری میخواهد ازدواج کند، زنان قبیلهاش به صحرا میروند و گل صحرا که رنگ نارنجی مایل به زرد دارد را جمع میکنند. آنها را خشک میکنند و بعد آب به آنها اضافه میکنند تا خمیر درست شود. خمیر را به صورت عروس میمالند تا درخشش زردرنگی به آن بدهند. آنها دست و پای عروس را با کشیدن شکلهای زینتی با حنا میآرایند. دور چشمهایش را سرمه میکشند تا پررنگ و شهوتانگیز به نظر بیاید» ص50.
کتاب شامل هیجده بخش است و هر بخش از کتاب به برهه و ماجرایی از زندگی واریس اشاره میکند. یکی از مهمترین رسومی که در کشورهای آفریقایی شایع میباشد که تمرکز اصلی کتاب هم بر روی آن است رسم ختنه زنان (بخش چهارم کتاب) است. در بیشتر کشورهای آفریقا تمام زنان باید ختنه شوند و دختری که ختنه نشده است را ناپاک میدانند و بدون آن، دخترها به بازار ازدواج راه پیدا نمیکنند. در واقع این عمل نشاندهنده پاکدامنی زن است و زنی که ختنه نکرده باشد در حقیقت باعث شرمندگی خانواده و قبیلهاش است و بعنوان یک زن شهوتی و بدکاره به او نگاه میشود. جالب آنجاست که اعتقاد آن قبایل بر آن است که در قرآن به این مسئله بسیار تاکید شده است! بسیاری از دختران به هنگام ختنه شدن میمیرند و اگر خیلی خوش شانس باشند خانوادههایشان به دادشان میرسند و جسد او را دفن میکنند تا خوراک لاشخورها نشود. چگونگی این رسم در کتاب به تفصیل شرح داده شده که طی آن تمامی اندام جنسی زن بریده شده و جای آن بخیه میشود و این عمل بدون هیچگونه ماده بیهوشی یا بیحسی انجام میشود.
«دختران با اندامهای جنسی دستنخورده، برای ازدواج نامناسب تشخیص داده میشوند. زن هرزه کثیفی به حساب میآیند که هیچ مردی او را برای همسری انتخاب نمیکند. بنابراین، زن کولی که برخی به این نام میخوانندش، شخص مهم اجتماع ماست. اما من او را به خاطر همه دخترانی که زیر دستهایش کشته شدهاند، "قاتله زن" مینامم» (ص 55).
واریس زمانی که تنها پنج سال داشت ختنه میشود. قسمتی از کتاب در مورد زمانی که نویسنده در پنج سالگی ختنه میشود: «دیدم که زن کولی، زنی که دهاتی بود برای این کار آماده میشود او با روسری رنگارنگی که دور سرش بسته بود و لباس روشن کتانی، شبیه دیگر زنان پیر سومالیایی بود به استثنای این که لبخندی بر لبش نبود و با خشکی و خشونت به من نگاه کرد، نگاهی مرده در چشمهایش بود. بعد کیفی قدیمی را که مثل فرش بافته شده بود، زیر و رو کرد. چشمهایم رویش دوخته شده بود، چون میخواستم بدانم به چه وسیلهای مرا خواهد برید. انتظار کاردی بزرگ را داشتم، اما به جای آن کیسه کتانی کوچکی از درون کیفش درآورد. با انگشتان درازش ته کیسه را جستجو کرد و تیغی شکسته از آن بیرون آورد. پشت و روی آن را آزمایش کرد. حالا خورشید اندکی بالا آمده بود. نور به قدر کافی وجود داشت، و میشد رنگها و نه جزئیات را تشخیص داد. با این حال خون خشک شده را روی لبه دندانهدار تیغ میدیدم . زن به آن تف کرد و بعد با لباسش پاکش کرد. وقتی او تیغ را تمیز میکرد، دنیا در برابرم تاریک شد، زیرا مادرم شالی را به عنوان چشمبند روی چشمهایم بست. چیزی که بعدا حس کردم این بود که گوشتم، اندامهای جنسیام بریده میشدند. در اینجا واریس میگوید: وقتی که گذشته را به یاد میآورم واقعا نمیتوانم باور کنم چنین اتفاقی برایم افتاده باشد. مثل این است که درباره آدم دیگری حرف میزنم به هیچ وجه نمیتوانم تشریح کنم که چه بر سر من گذشته است.»
او در این باره میگوید" مانند این است که کسی گوشت رانتان را ورقه ورقه کند یا بازویتان را ببرد. فقط فرقش آن است که این قسمت حساسترین بخش بدن شماست (ص58 و59).
سخن پایانی
بزرگترین مزیت این کتاب میتواند این باشد که این یک زندگینامه است و وقتی خواننده این کتاب را میخواند میداند که تمام اتفاقات و ماجراهای این کتاب از قوه تخیل نویسنده برخاسته نشده است و برعکس تمامی آنها عین حقیقت است. واریس دیری زنی فوقالعاده است. روح او مانند زیباییاش نفس را در سینه حبس میکند. او شخصیت بسیار جسور و شجاع، قاطع و استواری دارد و در مواقع بحرانی میداند که چه تصمیمی باید بگیرد و همین خصوصیات او باعث شد که او اکنون بر همه دنیا شناخته شده است و کارهای بزرگی برای کشورش و تمام این دنیا انجام میدهد. کارهایی که واریس برای رسیدن به زندگی بهتر انجام میدهد شاید خیلی از ماها با وجود تمام امکانات انجام نمیدهیم و واقعا شرایط سخت از آدمها، انسانهای بزرگی میسازد.
فیلم "گل صحرا" (Desert Flower) از روی همین کتاب ساخته شده است اما به اندازه کتابش موفق نبوده است.
منابع
1.Wikipedia, Cathleen Miller
Link: https://en.wikipedia.org/wiki/Cathleen_Miller
مشخصات اثر
واریس دیری و کاتلین میلر. «گل صحرا: سفر شگفتانگیز دختری کوچنشین». ترجمه شهلا فیلسوفی و خورشید نجفی. تهران: نشر چشمه، 1382. 290 صفحه.
درباره نویسنده این متن
سمیرا نصیرزاده هستم. 25 ساله از شهرستان پارسآباد مغان. دانشجوی ترم سه کارشناسی ارشد رشته علم اطلاعات و دانش شناسی گرایش مدیریت اطلاعات در دانشگاه شهید بهشتی هستم. از زمانی که کتابخانه را شناختم به کتاب علاقه داشتم و شاید هم از زمانیکه کتاب را شناختم به کتابخانه علاقهمند شدم و با وجود علاقه شدیدی که به کتاب دارم بسیار به رشتهام علاقه دارم و ازش لذت میبرم. خواندن کتاب درسی را در مدرسه و توسط معلمهای عزیزم یاد گرفتم ولی خواندن کتاب غیردرسی را از هیچ کسی یاد نگرفتم، خودم یاد گرفتم، خودم علاقهمند شدم ولی با افتخار میگویم که به خیلیها یاد دادم، شما هم یاد بگیرید و یاد دهید.