کتاب «علی(ع) از زبان علی(ع)» معرفی و بررسی شد

علیرضا مختارپور در این نشست با اشاره به انواع تاریخ‌نگاری و کتب تاریخی موجود در دنیا گفت: به طور کلی حدود ۱۱ نوع تاریخ‌نگاری در جهان، چه در ممالک اسلامی و سرزمین خودمان ایران و چه در تمدن غربی، نام برده شده؛ از مقاتل، فتوح، زندگی‌نامه، فرهنگنامه‌های تاریخی و غیره که هرکدام از آنها در سبک‌های مختلف روایی، تأکیدی و یا تحلیلی و اشکال مختلف ارائه شده‌اند.

 انواع تاریخ‌نگاری و زندگینامه‌نویسی

علیرضا مختارپور افزود: یکی از انواع کتب تاریخ، کتب زندگینامه نویسی است که خود انواع مختلفی چون خاطرات، زندگینامه خودنوشت، اعترافات، یادداشت‌ها و غیره دارد. زندگینامه نویسی به انواع مختلفی تقسیم می‌شود. زندگینامه‌ها از یک نظر به زندگینامه فردی، گروهی و یا طبقه‌ای تقسیم می‌شود؛ مانند «تذکره‌الاولیاء» عطار که طبقات عرفا و متصوفه را شامل می‌شود و یا آثار دیگری که به طبقات دیگر مانند طبقات شعرا پرداخته‌اند.

وی با اشاره به اینکه زندگینامه‌ها از نظر نوع قلم نویسنده نیز به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند، گفت: اینکه آیا خود فرد، آن زندگینامه را نوشته باشد و یا شخص دیگری آن را نوشته باشد نیز از تقسیم‌بندی‌های این نوع آثار است. گاهی اوقات زندگینامه یک فرد زندگینامه خودش است بدون توجه به حوادث تاریخی سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، و گاهی اوقات این زندگینامه در بستر تمام رویدادهای مقارن با زندگی شخص تدوین می‌شود.

دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور ادامه داد: گاهی برخی از زندگینامه‌ها صرفا یک شرح حال خشک و مشخص است که تنها برخی حوادث زندگی را روایت می‌کند. اما گاهی اوقات در این آثار از یک قلم ادبی و ذوقی استفاده شده و نگارنده حوادث زندگی خود یا فرد دیگر را با یک قلم‌فرسایی زیبا می‌آراید.

وی با اشاره به برخی از آثار شناخته شده در حوزه زندگینامه‌ها، عنوان کرد: از قدیمی‌ترین نمونه‌های زندگینامه نویسی در غرب که نوشتن زندگینامه درباره دیگران است می‌توان به «حیات مردان نامی» از پلوتارک اشاره کرد و از قرون نزدیک‌تر می‌توان از کتاب‌هایی که درباره میکل آنژ یا رومن رولان نوشته شده است  به عنوان آثار برجسته زندگینامه نویسی نام برد.

زندگینامه‌نویسی درباره پیشوایان اسلام

مختارپور درباره زندگینامه‌نویسی درباره پیشوایان دین اسلام نیز گفت: ما در تاریخ اسلام با مسائل مختلفی روبه‌رو هستیم. اسلام به عنوان یک دین و مکتب حیات‌بخش و آخرین دین، اجزای مختلفی چون رهبران دینی، مسئولین، صحابه، شخصیت‌های تأثیرگذار منفی یا مثبت و معارف دارد؛ خود این معارف یک جنبه معرفتی و محتوایی و همچنین یک جنبه تاریخی دارد. جنبه تاریخی عبارت است از سیر تفکراتی که مواردی چون علم کلام، تاریخ فقه، تاریخ رجال، تاریخ درایه، تاریخ روایه، تاریخ علم الحدیث، و به طور کلی تاریخ علوم را بررسی می‌کند.

دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور ادامه داد: قسمت دیگر مربوط به تاریخ حوادث است که از زمان ظهور و بروز این مکتب و دین چه سیری را طی کرده و گسترش آن در مناطق مختلف چگونه بوده است. طبیعتا بخش مهمی از این موضوع به پیشوایان دینی مربوط می‌شود. در مورد زندگی پیامبر اکرم(ص) و همچنین درباره حضرت علی(ع) کتاب‌های مختلفی وجود دارد که هر کدام از این کتاب‌ها انواع مختلفی در بخش تاریخ نویسی و محصولات بازنویسی شده، دارد.

وی درباره انواع کتب موجود از زندگی پیشوایان دینی توضیح داد: یک دسته کتاب‌های تاریخی هستند که صرفا حوادث را شرح داده‌اند؛ ممکن است این حوادث مربوط به زندگی پیشوایان باشد و گاهی ممکن است مربوط به حوادثی باشند که در زندگی آن پیشوایان رخ داده است. مثلا ما در مورد حضرت علی(ع)، در موضوعاتی چون جنگ صفین، جنگ جمل، ماجرای حکمیت و غیره، کتاب‌های مختلفی داریم.

وجود بیانات مفصل‌ از امیرالمومنین در منابع تاریخی

مختارپور افزود: در یک تقسیم‌بندی دیگر برخی از این کتاب‌ها صرفا حوادث را نقل می‌کنند که به آنها کتاب‌های روایی در تاریخ گفته می‌شوند. دسته دیگر دسته‌ای هستند که علاوه بر نقل روایت، روایت‌های مختلفی را می‌آورند و سعی می‌کنند با آن روایت‌های مختلف اتفاق مورد نظر را روایت کنند و دسته دیگر دسته تحلیلی هستند؛ یعنی آنها سعی می‌کنند با بررسی نقل‌های تاریخی به ارزیابی صحت آن بپردازند.

وی یادآور شد: کتاب‌های دیگری هستند که مربوط به اقوال و بیانات پیشوایان هستند. مشهورترین کتابی  که ما درباره حضرت علی(ع) دراختیار داریم، کتاب «نهج‌البلاغه» از سید رضی است که با معیار فصاحت و بلاغت، گزینشی از بعضی از بیانات و کلام حضرت انجام داده اند. به همین دلیل متن کامل همه خطبه‌ها و بیانات در نهج‌البلاغه دیده نمی‌شود. اما از آثاری که از نوشته‌های دیگر نویسندگان، خصوصا در قرون اولیه به دست می‌آید، نشان می‌دهد که از ایشان متن بیانات مفصل‌تری وجود دارد. البته از بیانات حضرت کتاب‌های دیگری هم تولید شده که به صورت کلام‌هایی کوتاه، بیانات را در موضوعات مختلف ارائه داده است.

دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور با اشاره به برخی آثار منتشر شده در سال‌های نزدیک‌تر به دوران حاضر، گفت: درباره زندگی حضرت علی(ع) کتاب‌های متعددی نوشته شده؛ حتی کتاب‌هایی وجود دارد که با یک زبان ادبی و شیرین تدوین شده و در اختیار ما است؛ مانند کتاب «امام علی علیه السلام» از عبدالفتاح عبدالمقصود. کتابی که بسیار خواندنی است و در ایران هم منتشر شده است.

مستند بودن مطالب و ارائه آن از زبان حضرت علی(ع)

علیرضا مختارپور در ادامه درباره ویژگی‌های کتاب «علی(ع) از زبان علی(ع)» نوشته حجت‌الاسلام و المسلمین محمد محمدیان گفت: اولین و مهمترین ویژگی این کتاب «مستند بودن» آن است. یعنی شما هیچ نکته‌ای از این کتاب پیدا نمی‌کنید که در پاورقی چند منبع درباره آن کتاب ذکر نشده باشد. بنابراین مطالبی که در این کتاب آمده، مستند و موثق است.

وی ارائه تمام مطالب کتاب از زبان حضرت علی(ع) را ویژگی دوم این کتاب عنوان کرد و گفت: این نکته ویژگی خاص و عجیب این کتاب است. گویی که حضرت خودشان زندگی خودشان را برای ما تعریف می‌کند. بر این اساس محقق در این کتاب بخش‌هایی که مستند مستقیم به کلام حضرت بوده با رنگ مشخص‌تر  و پررنگ‌تری درج کرده، اما قسمت‌هایی که از زبان حضرت، اما مستقیما از زبان ایشان ذکر نشده، بصورت کم‌رنگ‌تر درج کرده است؛ اما به طور کلی تمام این مطالب مستند هستند. به عبارتی همه واقعیت دقیقا جزء به جزء، از زبان آن حضرت نوشته شده است.

بیان زوایای پنهان خطبه‌ها و شیوایی در بیان روایت

دبیرکل نهاد ادامه داد: ویژگی سوم که ویژگی کم نظیری است این است که این کتاب از زوایایی که در سایر کتاب‌های با موضوع مشابه پنهان مانده، پرده بر می‌دارد. به عنوان مثال شما با مطالعه نهج‌البلاغه متوجه دلایل برخی بیانات، نامه‌نگاری‌ها و لحن بکار گرفته شده در آن نمی‌شوید؛ چرا که نامه قبلی که این نامه در جواب آن نگاشته شده، ارائه نشده است؛ اینکه طرف مقابل چه جوابی به نام حضرت داده که ایشان لحن‌شان این گونه است یا اینکه آن چه نکته‌ای بوده که حضرت این نکات را در جواب آن گفته‌اند.

وی افزود: شما معمولا آن طرف ماجرا را در کتاب‌های معمول دیگر پیدا نمی‌کنید، اما در این کتاب ارزشمند شما این‌ موارد را می‌بینید و وقتی آن را می‌بینید به شما یک بصیرت فوق‌العاده‌ای دست می‌دهد که از یک طرف اهمیت کار حضرت، سختی کار حضرت، مظلومیت حضرت را واز سوی دیگر حیله‌گری و پیچیدگی کار دشمنان و منافقان که در مقابل حضرت بودند مشخص می‌شود و تازه آن زمان است که متوجه می‌شویم چه اتفاقاتی در آن زمان افتاده است.

مختارپور قلم زیبا، شیوا و روان  آقای محمدیان را ویژگی بعدی این کتاب دانست و گفت: آقای محمدیان در مقدمه این کتاب توضیح داده‌ است که بیانات ارائه شده از حضرت(ع) که ترجمه‌ای از کتاب‌های دیگر است ممکن است برای جوانان نسل امروز دشوار باشد، به این منظور این بیانات را مجددا با زبانی شیوا ترجمه کرده است و افرادی که ترجمه‌های مختلفی از نهج‌البلاغه را خوانده‌اند تأیید می‌کنند که این متن بسیار شیوا و روان است.

جایگاه ویژه نگارنده اثر در اعتباردهی به مطالب ارائه شده

وی در ادامه با اشاره به جایگاه علمی نگارنده کتاب «علی(ع) از زبان علی(ع)» گفت: من به جنبه‌های سیاسی، اجتماعی و فعالیت‌های دیگر ایشان اشاره نمی‌کنم،   چرا که هرکسی که علاقه‌مند باشد می‌تواند با یک بررسی مختصر به سوابق فعالیت‌های درخشان ایشان در عرصه‌های مختلف دست پیدا کند. این کتاب محصولی از کتاب دیگری است که حیات امیرالمومنین علی (ع) از زبان خودشان بوده که آقای محمدیان سال‌ها قبل آن را در هفت جلد به زبان عربی تهیه کرده‌است. این کتاب در واقع محصول بعدی آن اثر است.

دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور افزود: من این افتخار را داشته‌ام که کتاب را قبل از انتشار بخوانم و البته بعد از انتشار هم آن را خوانده‌ام و فکر می‌کنم که این اثر می‌تواند اثر مطلوبی در افزایش معرفت و بصیرت جامعه ما داشته باشد. ایشان همچنین مجموعه دیگری دارند که البته هنوز تمام نشده است و یک فهرست موضوعی از آیات قرآنی به زبان عربی است که تا کنون سه جلد آن منتشر شده است. ایشان همچنین در اثری دیگر با استناد به منابع بسیار متعدد گزارشی بسیار دقیق و بدون تحریف از کربلا ارائه داده‌است که دو جلد آن از سوی انتشارات امیرکبیر منتشر شده است.

قرآن ناطق از معجزات پیامبر اسلام

حجت‌الاسلام و المسلمین محمد محمدیان در این مراسم با ابراز خرسندی از حضور در این نشست گفت: شاید هیچ گوهری در عالم آفرینش به قیمت محبت امیرالمومنین علی(ع) نشود و خوش به حال  ‌دل‌هایی که خداوند آنها را لایق این محبت دانسته و آن را به این دل‌ها عنایت فرموده است.

این پژوهشگر دینی درباره جایگاه حضرت علی(ع) در دین اسلام گفت: وقتی می‌گوییم معجزه پیامبر، ذهن همه ما به سمت قرآن می‌رود و این درست است؛ معجزه یعنی نشان دهد این پیامبر با خدا مرتبط است و آن مدعی رسالت، با خدا ارتباط دارد و قرآن چنین معجزه‌ای است که پس از ۱۴۴۰ سال هنوز کسی نتوانسته یک سوره مانند آن بیاورد. اما قرآن ناطقی هم وجود دارد که می‌توان آن را معجزه دیگر پیامبر دانست؛ انسانی که تربیت شده پیامبر ما است. اگر ما حضرت علی(ع) را هرجای دنیا به درستی معرفی کنیم، حقانیت پیامبر (ص) را اثبات کرده‌ایم.

وی درباره نگارش این کتاب عنوان کرد: ما هرچقدر بخواهیم زیبایی یک گل و یا محبت یک انسان را در قالب کلمات درست و زیبا بیان کنیم، باز هم حس می‌کنیم که آن حق مطلب ادا نشده است. صحبت کردن درباره امیرالمومنین هم به همین صورت است و هرچه درباره ایشان بگوییم خیلی کم است؛ اینجا بود که به این نتیجه رسیدم که شاید کلمات خود حضرت علی(ع) درباره خودشان، بتواند این مشکل را حل کند.

دلایل پنهان ماندن فضایل حضرت علی(ع)

حجت‌الاسلام و المسلمین محمد محمدیان گفت: امیرالمومنین به دلایلی ناچار بود درمورد خودش حرف بزند. این موضوع دلایل تاریخی بسیاری دارد. خیلی‌ها در آن زمان نمی‌توانستند با پیامبر(ص) مبارزه کنند، بنابر این با علی(ع) مبارزه کردند؛ شرایط به گونه‌ای بود که نمی‌توانستند به پیامبر(ص) حمله کنند و لازم بود به علی (ع) حمله کنند؛ لذا هرچه انتقام داشتند از ایشان گرفتند.

نویسنده کتاب «علی(ع) از زبان علی(ع)» ادامه داد: یکی از نویسندگان اهل سنت این مطلب را نوشته که هم دوست و هم دشمن تلاش کردند فضائل علی(ع) مخفی بماند. دوست از ترس جانش و دشمن از بغض و کینه‌اش. در طول تاریخ خیلی‌ها به دلیل اینکه نام‌شان علی بود جان‌شان را از دست دادند. این موضوع نه تنها در گذشته، بلکه این موضوع در این ایام در جنایات داعش هم ادامه پیدا کرده بود.

وی درباره بیانات و خطبه‌های به جا مانده از حضرت علی(ع) گفت: باتوجه به اینکه بسیاری از مطالب درباره حضرت علی(ع) در آتش‌سوزی کتابخانه‌ها و حوادث دیگر از بین رفته، آنچه که از امیرالمومنین امروز در کتاب‌ها وجود دارد، چیزی حدود ۵ برابر مطالبی است که در نهج‌البلاغه آمده؛ چرا که سیدرضی تنها به دنبال آن کلمات فوق‌العاده ادبی آن حضرت بود. با اینکه ایشان کار بزرگی انجام داده‌اند، اما طبیعتا این کتاب حاوی تمام مطالب و خطبه‌های امیرالمومنین نیست.

این پژوهشگر دینی با اشاره به کتاب «علی(ع) از زبان علی(ع)» ادامه داد: به همین تناسب در این کتاب هم خیلی از معارف حضرت علی(ع) آورده نشده و آنچه که جنبه تاریخی و اجتماعی داشت ذکر شده است. چراکه بنای ما این نبود که تمام ابعاد و جوانب در این کتاب بیاید و قصد ما این بود که زندگی تاریخی ایشان را ارائه کنیم. بر این اساس بیش از ۹۰ درصد این کتاب عین جملات حضرت است و ۱۰ درصد مطالبی است که راویان از قول ایشان مطرح کرده‌اند که در این کتاب از زبان حضرت نوشته شده است.

«مطالعه» یکی از راه‌های افزایش معرفت و جامعه بهتر

مختارپور در بخش دیگری از این نشست با خوانش بخش‌هایی از کتاب «علی(ع) از زبان علی(ع)» گفت: این کتاب نشان می‌دهد که حرمت سخن، حکمت و استدلال حضرت علی(ع) به قدری بالا است که وقتی شما در کتابی تمام مطالب معارض، مخالف یا دشمن را هم ذکر کنید، می‌توانید به حقانیت آن حضرت پی ببرید و از دشواری‌های و سختی‌های مطلب نیز آگاه شوید.

وی با اشاره به کم اقبالی به مطالعه در کشور و بیان نظرت مختلف درباره دلایل آن، گفت: در میان تمام این نظرات یک موضوع مشخص است و آن این مطلب است که بدون مطالعه مفید و فهم و آگاهی ماجامعه بهتری نخواهیم داشت و در این هیچ شکی نیست که اگر نسل جوان و مردم ما از مطالعه فاصله بگیرند و جوانان به خصوص کودکان و نوجوانان عادت به مطالعه پیدا نکنند، ما واقعا آینده مناسبی به لحاظ مسائل فرهنگی، اجتماعی و همچنین سیاسی نخواهیم داشت.

دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور تأکید کرد: جامعه‌ای که اهل مطالعه و کتابخوانی باشد حتما جامعه‌ای است که به الگوی مصرف توجه می‌کند، حتما جامعه‌ای است که در منابع سوخت خود اسراف نمی‌کند، محیط زیست خود را به بهترین شکل حفظ می‌کند، آداب و اخلاق اجتماعی را رعایت می‌کند، گسست اجتماعی در خانواده‌هایش پیش نمی‌آید، آمار طلاق بالا نمی‌رود، فاصله بین نسلی در خانواده‌ها پیش نمی‌آید. در مجموع ما نیازمند این هستیم که معرفت را در جامعه ارتقاء دهیم که البته یکی از راه‌های افزایش معرفت، کتابخوانی و مطالعه است.

پرداختن به معارف علوی راهکار غلبه بر مشکلات فرهنگی و اجتماعی

حجت‌الاسلام و المسلمین محمد محمدیان نیز در سخنان کوتاهی گفت: امروز نیاز ما به امیرالمومنین بیش از زمانی است که ایشان در میان مردم زندگی می‌کردند. ما و فرزندان ما امروز نیاز به امیرالمومنین دارند. مشکلات فرهنگی و اجتماعی ما با توجه به زندگی امیرالمومنین برطرف می‌شود و روابط اجتماعی ما نیز با محبت امیرالمومنین بسیار صمیمانه‌تر می‌شود. محبت امیرالمومنین می‌تواند حلقه اتصال میان ما باشد. چرا که محبت ایشان دل‌ها را ذوب می‌کند و وقتی دل‌ها در هم ذوب شوند، یکی می‌شوند.

پایان این مراسم به پرسش حاضران در نشست از نویسنده کتاب اختصاص داشت.