دیوان ازرقی هروی منتشر شد

به گزارش لیزنا،  این دیوان حاوی 2158 بیت، مشتمل بر قصاید، قصاید کوتاه و قطعه‌ها، و رباعیات ازرقی است. مصححان کوشیده‌اند تا با بررسی قدیم‌ترین دستنویس‌های این دیوان، همچنین بررسی جنگ‌ها و سفینه‌ها، صورت منقحی از اشعار این شاعر غریب‌اسلوب در اختیار پژوهندگان ادبیات کهن فارسی قرار دهند. همچنین، با به‌ دست دادن تمامی نسخه‌بدل‌ها، راه را برای ژرفکاوی پژوهشگران در صورت‌های مختلف ابیات و بررسی صحت و سقم تصحیح خود هموار سازند. 

اساس نسبی این تصحیح مجموعۀ بی‌تاریخ کتابخانۀ حکیم اوغلو علی پاشا، به شمارۀ 669 است (همان دستنویسی که اساس تصحیح محمد مهیار از دیوان مسعود سعد سلمان بوده‌است). دیگر دستنویس‌های محل مراجعۀ مصححان از این قرارند:

ـ     مجموعۀ چهار دیوان، محفوظ در بریتیش میوزیم، به شمارۀ OR. 3713 ، مورَّخ 692ق، کتابتِ محمدشاه بن علی بن محمود اصفهانی؛

ـ     مجموعۀ ده دیوان، محفوظ در کتابخانۀ چستربیتی ایرلند، به شمارۀ 103، مورَّخ 699ق، کتابتِ محمدشاه بن علی بن محمود بن شادبخت اصفهانی؛

ـ     جنگ مونس‌الاحرار، تألیف محمد بن بدر جاجرمی، عکس محفوظ در کتابخانۀ مجلس به شماره‌های 11273 و 11274، مورَّخ 741ق، کتابت احتمالاً به‌دست مؤلف؛

ـ     گزیدۀ اشعار هفده شاعر، محفوظ در کتابخانۀ مجلس به شمارۀ 14017، مورَّخ 695ق (؟)، کتابت منصور بن کمال‌الدین حسینی (؟)؛

ـ     مجموعۀ 8 دیوان، محفوظ در کتابخانۀ مجلس به شمارۀ 4841 ، مورَّخ 996ق، کتابت هدایة الله قمی؛

ـ     دستنویس 4829 کتابخانۀ ملی ملک، بدون تاریخ کتابت؛

ـ     دستنویس خلاصة‌الاشعار، محفوظ در کتابخانۀ مجلس به شمارۀ 272-فیروز، مورَّخ 1007ق، بدون نام کاتب، با نظارت تقی‌الدین کاشی؛ 

در تصحیح این دیوان از یک دستنویس فرعی نیز بهره برده شده‌ و سه دستنویس دیگر نیز بررسی شده‌است. همچنین سفینۀ روضة الناظر، جنگ یحیی توفیق و سفینۀ ترمد در این تصحیح پیش چشم داشته شده‌اند.

مصحّحان در مقدمۀ خود پس از ذکر برخی نکات تازه درباب احوال و آثار ازرقی، به معرفی دستنویس‌ها، شرح روش تصحیح، توضیح دربارۀ تعلیقات و پس از آن به توضیح دربارۀ رسم‌الخط دیوان مصحَّح خود پرداخته‌اند. از نکات قابل تأمل در این دیوان شیوۀ حروف‌چینی ابیات است. آنگونه که مصححان در مقدمه توضیح داده‌اند، در حروف‌چینی ابیات از کشش حروف استفاده نشده‌است و از این روی کلمات قدری بیش از حد معمول از یکدیگر فاصله دارند. مصححان از این راه کوشیده‌اند تا ارتباطات میان کلمات را روشن سازند و شیوۀ خوانش خود را به خوانندگان منتقل کنند و برای این منظور از زیبایی ظاهری ابیات تا حدودی چشم پوشیده‌اند.

بخش سپسین مقدمه عنوان «دربارۀ ضبط برخی کلمات» دارد و مصححان در آن به توضیح دربارۀ ضبط کلمات «لولو»، «افکندن، آکندن، پراکندن»، «پدید/ پدیدار، پدرام، پدرود، پگاه، پنهان» پرداخته‌اند. در این بخش مصححان با بررسی تعدادی از دستنویس‌های دارای نقطه‌گذاری دقیق یا نسبتاً دقیق، همچنین با بهره‌گیری از برخی قراین زبانی و متنی، نشان داده‌اند که صورت قدیم کلمات گروه اخیر، در ادوار قدیم، در غالب مناطق قلمرو زبان فارسی، «بدید/ بدیدار، بدرام، بدرود، بگاه» بوده، اما در غالب مناطق «پنهان» به همین صورت امروزی رواج داشته‌است. 

تعلیقات این دیوان، که نزدیک به 70 صفحه با قلم ریز را در بر گرفته‌است، شامل بحث در ضبط ابیات، توضیح دربارۀ واژگان و مسائل دستوری، بررسی برخی تحولات واژگانی و دستوری، توضیح دربارۀ تصویرسازی‌های ازرقی و مسائلی از این قبیل است. مصححان در مقدمۀ خود توضیح داده‌اند که در این تعلیقات از پرداختن به هر مسأله‌ای که پیش از این روشن بوده‌است پرهیز کرده‌اند و تنها به مسائلی پرداخته‌اند که پژوهشگران در جای دیگر راه حلی برای آنها نخواهند یافت.

نمایه‌هایی که برای این دیوان تهیه شده‌است از این قرار است: 1. کسان؛ 2. جای‌ها و جای‌نسبت‌ها؛ 3. کتاب‌ها؛ 4. گیاهان؛ 5. جانوران؛ 6. اقوام و فرق و ایام؛ 7. جواهر، کانی‌ها، فلزّات، سنگ‌ها و...؛ 8. اطعمه، اشربه و ادویه؛ 9. مدنیّات (ابزار، سلاح‌ها، پوشش‌ها، پارچه‌ها، عطرها و...)؛ 10. سیّارگان، ستارگان و اصطلاحات نجومی؛ 11. اصطلاحات موسیقایی؛ 12. راهنمای تعلیقات. 

این کتاب در قطع وزیری توسط انتشارات کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی به چاپ رسیده و به قیمت 60000 تومان عرضه می‌شود.