نگاهی به برنامه زاویه

لیزنا (گاهی دور/گاهی نزدیک: 26)، دکتر فریبرز خسروی، معاون پیشین سازمان اسناد و كتابخانه ملي ایران:

جناب آقای دکتر صلاحی

ریاست محترم سازمان اسناد و کتابخانه ملی

جناب آقای دکتر رضایی

ریاست محترم انجمن کتابداری

سلام

در برنامه زاویه هفته گذشته شاهد مباحثه شما بودم. در آن برنامه قرار بود که من هم حضور یابم که به علت عدم حضور در تهران و دلائل دیگر این فیض را از دست دادم. اکنون فرضت را مغتنم شمرده سوالات و ابهاماتی را که  اگر حضور داشتم قطعا مطرح می کردم در اینجا مطرح می کنم و منتظر پاسخ می مانم  امید است به مدد رسانه های نوین بتوانیم گامی برای توضیح این موارد برداریم :

1- یکی از محورهای اصلی مباحثه بومی سازی رده بندی هایی بود که فعلا در کتابخانه ها به کار گرفته می شود. دکتر صلاحی نگران کاربرد این دو رده ده بندی بوده و فرمودند که اینها "متناسب با مبانی اعتقادی ما نیست " و مژده آغاز فعالیت برای بومی سازی و اسلامی کردن آن دادند. دکتر رضایی هم در مورد یکی از فعالیت های انجام شده در مورد تدوین رده بندی های جدید بیان داشتند که ""باید این پیشنهاد را مورد توجه قرار داد و این قدمی را که برداشته شده است را ارج نهاد."

اولا: ممکن است کار دستیابی به طبقه بندی جدید در حوزه فلسفه علم کار مبارک و ارزنده ای باشد اما با صراحت عرض می کنم که رده بندی در حوزه علم اطلاعات  و در شکل سنتی  آن به لحاظ کاربردی در حال رنگ باختن و مردن است! بنابراین  صرف هزینه و زمان آن هم از بودجه عمومی  برای ابزاری که کم کم بلا استفاده خواهد ماند کار مدبرانه ای نیست.

استفاده از ابزارهای نوین در ذخیره و بازیابی اطلاعات حتی استفاده از اصطلاحنامه ها را هم دگرگون کرده و با پدید آمدن هستی نگاری ها (Ontology) و رده بندی های مردمی (Folksonomy) نگاه به اطلاعات و سازماندهی دانش متحول شده است. این روزها شاهد آنیم که موتورهای جستجو قادرند برای هر فردی رده بندی اختصاصی ایجاد و در بازیابی اطلاعات آن را به کار گیرند. اصلاحنامه های ارزشمندی که در حوزه های فرهنگ، علوم اسلامی و فناوری تدوین شده اند آغاز مبارک و سنجیده ای  برای به کار گرفتن شیوه های نوین اطلاع رسانی هستند و اگر قرار است فعالیتی صورت گیرد باید در ادامه این کار باشد. پرداختن به رده بندی هائی که بیش از یک قرن است از ابداع آنها می گذرد صرفا عملی شعاری خواهد بود.

ثانیا : سوال من این است که برداشت شما  از رده بندی چیست که این اندازه نگران نامتناسب بودن آن با مبانی اعتقادی هستید؟ بگذارید یک مورد کاملا آشنا را مثال بزنم. در مجموعه کتابخانه ملی رده بندی چه جایگاه و تاثیری در روند اطلاع رسانی دارد که باید به آن پرداخته شود؟  از مجموعه منابع موجود در کتابخانه ملی قطعا  کمتر از 15 درصد آنها با استفاده از رده بندی چیده شده است. در مجموعه عظیم کتابخانه صرفا در مخازن همجوار سالن ها و مجموعه ایران شناسی و اسلام شناسی و کتابخانه عمومی از رده بندی ال سی استفاده شده است. همین اندازه استفاده از رده بندی هم  تاثیر چندانی را در بازیابی اطلاعات ندارد و مراجعان از آنها استفاده نمی کنند بلکه بازیابی با استفاده از نام اشخاص، عنوان، اثر، و موضوع صورت می گیرد

ثالثا: بومی سازی رده های مرتبط با ایران و اسلام، شامل رده های تاریخ، جغرافیا، زبان و ادبیات فارسی و عربی، و دین اسلام برای هر دو نظام رده بندی کنگره و دهدهی دیوئی از چند دهه  پیش به دست صاحبنظران برجسته صورت گرفته و مورد تأیید و استقبال کتابخانه کنگره قرار گرفته است!. بومی سازی برای اسلام را  دكتر احمد طاهري عراقي يكي از برجسته ترين ادبا و اسلامشناسان ايران و از مولفان دانشنامه جهان اسلام در اوایل دهه 1360 انجام داد.از این گسترش ها به نحو گسترده ای در کتابخانه های کشور استفاده شده است.

2- دکتر صلاحی در قسمتی دیگری از نشست گفته اند:

"طبقه بندی بر اساس کنگره امریکا یا LC، تیراژ کتاب است؛ هرچه تیراژ کتاب بیشتر باشد کتاب در رده بالاتر قرار می گیرد. حال سوال اینجاست که در جامعه ایی مثل امریکا چه کتابهایی می تواند در صدر قرار بگیرد؟ قطعا کتابهای مذهبی نخواهد بود. پس بنابراین ناچاریم در جامعه کارهایی را انجام دهیم که با کدهای فرعی کتابهای مذهبی و اسلامی را طبقه بندی کنیم."

اولا :به نظر می رسد مشاوران محترم درست مطلب را منتقل نکرده اند. رده بندی کنگره بر اساس تیراژ(شمارگان) کتاب شکل نگرفته است. احتمالا می خواسته اند پشتوانه انتشاراتی را مطرح کنند. این مساله هم در صدر و ذیل قرار گرفتن کتابها تاثیری ندارد.

ثانیا : اصولا چگونگی  چینش کتاب در قفسه ها و بالا و پایین  قرار گرفتن آنها چه اهمیت و تاثیری  در دسترسی  به اطلاعات دارد.مثلا در رده بندی کنگرهBP  رده اسلام و BR  رده مسیحیت است و به لحاظ چینش الفبایی رده اسلام قبل از مسیحیت است آیا این مساله می تواند بیانگر اهمیت دادن بیشترآن رده بندی به اسلام باشد؟

3- در جای دیگر بیان داشته اند:

"... رده بندی LC که در کتابخانه های عمومی و بزرگ می خواهند به کار ببرند بر مبنای چنین نگرشی است و رده بندی دیویی که برای کتابخانه های تخصصی کاربرد دارد تا یک حدی این نقص LC را جبران کرده اما در هر حال متناسب با مبانی و اندیشه غربی است و متناسب با مبانی اعتقادی ما نیست."

اولا : باز هم باز هم به نظر می رسد اشتباهی رخ داده است. رده بندی ها برای مجموعه های خاص تدوین نشده است. اتفاقا برخلاف گفته شما، در ایران، به غلط،  مشهور آن است که رده بندی دیویی مناسب کتابخانه های عمومی است و رده بندی کنگره مناسب کتابخانه های بزرگ.متاسفانه همین شهرت غلط را نیز به شما به عنوان کسی که با ادبیات کتابداری به تازگی آشناشده اید، نادرست منتقل کرده اند.

ثانیا : همانگونه که در بند یک بیان شد تا کنون بومی سازی این رده ها صورت گرفته و در حوزه هایی مثل اسلام، تاریخ ایران، ادبیات و... ابزار لازم پدید آمده است و کتابخانه ها هم بدان عمل کرده اند و مغایرتی با مبانی اعتقادی را در گسترشها نیافته اند.

و در پایان:

در این سده درحوزه علم اطلاعات و دانش شناسی رده بندی مبحثی مربوط به گذشته است که ارزش پرداختن و صرف اندیشه و هزینه را ندارد.پرداختن به آن هم از سطح شعار بالاتر نخواهد رفت.  گرچه ممکن است بحث طبقه بندی برای سایر حوزه ها و از جمله فلسفه علم بحث جاذب و مفیدی باشد.