امان از زاویه چی ها!

لیزنا (گاهی دور/گاهی نزدیک: 27)، داریوش علیمحمدی، عضو هیأت علمی گروه علم اطلاعات دانشگاه خوارزمی: برنامه زاویه در شب چهارشنبه هشتم آذر نود و یک را از هر حیث باید برنامه ای ضعیف و فاقد محتوا دانست. در این برنامه که از ساعت بیست و چهل و پنج دقیقه آغاز شد و تقریباً یک ساعت و ربع به درازا کشید، نیم ساعت اول خرج گزارش رویدادهای علمی و فرهنگی ای شد که دست اندرکاران زاویه یا در آنها حضور یافته بودند و یا گلایه می کردند از اینکه حراست فلان دستگاه امکان حضور را از ایشان سلب کرده است. البته رسانه، بازی های خاص خودش را دارد. امان از روزی که کسی با رسانه سرشاخ شود ! آن وقت است که زاویه در مقام شاکی گلایه می کند و متشاکی هم هیچ وقت نخواهد توانست آبروی ریخته شده خود را جمع کند. کسی چه می داند، شاید همین نقد و همین ستون هم گرفتار همان بازی شود !!! به هر روی، در این یادداشت کاری با نیم ساعت اول برنامه ندارم. به قول برنامه سازان، این به کُنداکتوری مربوط می شود که برای برنامه تدارک دیده شده است. زاویه، هر هفته با همین کُنداکتور روی آنتن می رود.

می خواهم از این مجال استفاده کنم و حالا که بساط عریضه نویسی پهنِ زمین شده است، من هم عریضه ام را تقدیم کنم. زاویه آخر، میزبان دکتر سعید رضایی شریف آبادی دانشیار دانشگاه الزهراء و رئیس انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران و همینطور دکتر اسحق صلاحی رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران بود. موضوع برنامه آنچنانکه توسط مجری وعده داده شد، رشته کتابداری و وضعیت کنونی اش بود. تا اینجا که مشکلی نیست. زاویه مطابق معمول موضوعی را برای بحث برگزیده و دو مهمان هم دعوت کرده تا هر یک دیدگاه خود را بیان کنند. البته تنها چيزي كه بحث نشد وضعيت رشته در ايران امروز بود !

اما آنچه آخرین زاویه را بی اعتبار کرد، نحوه اجرا و زاویه ! آشکاری بود که مجری نسبت به یکی از دو مهمان داشت. خوب است به یاد داشته باشیم که تخصص دکتر رضایی شریف آبادی دقیقاً مرتبط با موضوع برنامه بود. حال آنکه مهمان دوم دانش آموخته مدیریت و از جنس مدیرانی است که هر از گاهی رحل اقامت خود را در سازمانی می افکنند و مهاجرت های فصلی و بیتوته های موقت را به یکجانشینی ترجیح می دهند ! بد نیست همین جا داخل پرانتز اضافه کنم تاریخ تمدن نشان می دهد که اقوام یکجانشین سنگ بنای تمدن ها را گذاشته اند و اصلاً تمدن بشری محصول دوره ای است که انسان ها به لطایف الحیلی فنون کشاورزی را آموخته و استثمار زمین را آغاز کردند. روشن است که نمی توان مهاجر دائم بودن را برگزيد و كاري را كه ممارست مي خواهد آموخت و تمدن را پيشرفت داد. شاید علت العلل در جا زدن دستگاه های اجرایی هم همین مهاجرت دائمي مدیرانشان باشد ! کسی چه می داند !

به هر روی، زاویه با کلام مدیر آغاز شد نه متخصص و جریان معکوس طرح پرسش های تخصصی و مخاطب اصلی قرار دادن مدير تا انتهای برنامه تداوم یافت. تو گویی مخاطب پرسش ها مدير بود؛ و در نقطه مقابل متخصص می بایست دیدگاه احیاناً متفاوت خود را به عنوان مکمل بحث بیان کند. همين جا بايد تذكر داد كه اگر مخاطب بحث دكتر صلاحي بود چرا سوالات مديريتي از ايشان و سوالات تخصصي از دكتر رضايي پرسيده نشد !؟ موضوع برنامه وضعیت روز رشته کتابداری بود. اما آقای مدیر رندانه پاسخ را محدود به یکی از سخناني کرد که مدیران کتابخانه ملی نسبت به آن علاقه شدیدی نشان می دهند. این سخن در ظاهر بومی سازی و اسلامی کردن علم و در عمل طراحی و توسعه یک نظام رده بندی اسلامی است. پیش از اینکه تار و پود بافته دستگاه ریسندگی جناب صلاحی را بشکافم، باید یک اِشکال اساسی را به نحوه اجرای برنامه وارد کنم. چرا وقتی مجری، فرار برنامه ریزی شده ! پاسخگو از پرسش طرح شده را مشاهده کرد، تلاش نکرد تا بحث را به مسیر اصلی اش بازگرداند و به این ترتیب اختیار برنامه و اداره آن را به کسی واگذار کرد که احتمالاً از نظر ایشان مقامی دارد، حال آنکه از جنبه تخصصی، اصول و مبانی موضوع بحث را هم نمی دانست !؟

دکتر اسحق صلاحی در پاسخ به اولین پرسش نه تنها به بیراهه قدم گذاشت، بلکه دست کم سه اشتباه فاحش هم در گفته هایش داشت. ایشان برای زیر سؤال بردن سیستم های رده بندی طراحی شده در امریکا و توجیه کردن ضرورت طراحی سیستمی ایرانی بحث را از حاکمیت جهان بینی طراح بر سیستم آغاز کرد. به آسانی و با استنادات فراوان می توان این مبنا را زیر سؤال برد و نشان داد که اولاً نه ملویل دیویی - طراح نظام رده بندی دهدهی - و نه توماس جفرسون - صاحب کتابخانه شخصی ای که به واسطه آتش گرفتن کتابخانه کنگره مجموعه شخصی اش را به کنگره هدیه داد و سنگ بنای این کتابخانه را گذاشت – هیچ یک آن آدم های بی منطقی نبودند که در اقوال جناب صلاحی و همفکرانشان به تصویر کشیده می شوند و ثانیاً هر دوی این سیستم های رده بندی با دین و فلسفه آغاز می شوند؛ نه بنا به قول ایشان با موضوعات غیر مذهبی ! علاوه بر این، باید گواه ایشان بر این ادعا را در بوته نقد قرار داد. دکتر صلاحی با تکرار شاه بیت همیشگی حاکمیت جهان بینی غربی بر محصولات غربی و زمینی و مادی انگارانه پنداشتن این دستگاه فکری، به منظور اقناع بیننده متوسل به ادعایی شد که اثباتش – دست کم برای ایشان – غیر ممکن است. اینکه کسی در جایگاه ایشان و در یک برنامه زنده تلوزیونی ادعا کند کتاب های مذهبی در غرب مشتری چندانی ندارند، غیر قابل هضم است. اتفاقاً برعکس، در میان غریبان کتاب های مذهبی مشتری های فراوانی دارند. به عنوان نمونه، انجیل یکی از پُرشمارگان ترین آثار در امریکای شمالی است. این از دو اشتباه اول دکتر صلاحی. اشتباه سوم ایشان دقیقاً در بخشی رخ داد که تعمداً پاسخ را به همان سمت کشانده بودند. اینکه نظام رده بندی دهدهی دیویی برای کتابخانه های تخصصی طراحی شده !!! و اینکه نظام رده بندی کتابخانه کنگره را در کتابخانه های عمومی به کار می برند !!! گاف بزرگی است که حتی از یک دانشجوی سال اولی این رشته هم سر نمی زند. ولی مهمان - مطلع پنداشته شده - برنامه زاویه با اطمینان و بدون هیچ گونه تردیدی این کلمات را ادا کردند.

شاید سکوت دکتر رضایی شریف آبادی در مقابل این ادعاهای نادرست بود که سیگنال مورد نیاز جناب صلاحی برای سوار شدن بر فضای تدارک دیده شده توسط برنامه و در اختیار گرفتن بحث را ارسال کرد. چه اگر دکتر رضایی در همان ابتدا این سه خطا را متذکر می شدند، مدعی حساب حرف های خود را می کرد و به خود اجازه نمی داد در ادامه برنامه با تبدیل کردن جلسه به یک بازی یک طرفه، نمایشی را شروع کند که انتهایش پرسش های مکرر به نفع رئیس کتابخانه ملی و ناگزیری رئیس انجمن از پاسخ دادن با نیت تصحیح برداشت مدیر غیر متخصص اما متنفذی باشد که بیم آن می رود عدم تصحیح برداشتِ از اساس نادرست ایشان به دردسری برای رشته و متعلقاتش بیانجامد. شاید همین نگرانی و آشفتگی برنامه بود که سبب شد دکتر رضایی حتی فراموش کند نام جدید رشته را – آنگونه که وعده داده شد – اعلام کند.

گذشته از سناریوی از پیش طراحی شده برنامه ريزان زاويه كه تحت تأثير مقام مهمان هستند، پرسش های اساسی عبارتند از اینکه اگر بنا بود این گفتگو بر رده بندی دودویی متمرکز شود چرا از ایده پرداز – دکتر فدایی - دعوت نشده بود !؟ و دیگر آنکه اگر نیت مجری تبیین وضعیت کنونی این رشته بود، رئيس كتابخانه ملي كه كمتر از دو سال است در حوزه ما حضور دارند چرا دعوت شده بودند !؟ حق این بود که از میان مدرسان رشته، دو تن که دیدگاه های نه الزاماً متضاد بلکه مکملی دارند حضور مي يافتند. به هر حال، این دو پرسش جدی ترین ابهاماتی است که پیش روی تهیه کنندگان برنامه زاویه قرار دارد و مادامی که این پرسش ها پاسخ های منطقی و قانع کننده دریافت نکنند زاویه – دست کم در میان اهل حرفه اطلاع رسانی – اعتبار پیشین خود را نخواهد داشت.

در یک کلام می توان زاویه هشتم آذر را از حیث چارچوب و محتوا برنامه ای ضعیف دانست که به طور واضحی تلاش می کرد یک مدیر غیر متخصص را به دلیل نفوذ سیاسی اش بر صدر مجلس بنشاند؛ حال آنکه بارها نشان داده شده که ایشان هنوز وقت نکرده اند مقدمات رشته را بخوانند و حقیقتاً نیازمند تلمذ هستند.