مشارکت یا مقاومت؟

لیزنا (گاهی دور / گاهی نزدیک: 42)، دکتر رحمت الله فتاحی (رئیس پیشین انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران و رئیس کنونی انجمن شاخه خراسان):

در طول یازده سالی که با داشتن برخی مسئولیت‌ها در خدمت جامعۀ کتابداران ایران بوده‌ام همواره این پرسش در ذهنم وجود داشته که دلایل اصلی مشارکت کم‌پیکره کتابداری و اطلاع رسانی چیست؟ چرا از حدود پانزده تا بیست هزار کتابدار دانش‌آموختۀ دانشگاه‌های مختلف و یا شاغل در سراسر کشور، درصد کمی از آنها عضو انجمن هستند و باز، درصد بسیار کمتری با آن همکاری می‌کنند و در همایش‌های ماهانه یا کارگاه‌های آموزشی شرکت می‌نمایند؟ این دغدغه را بارها در گزارش‌های سالانه به مجمع عمومی انجمن و یا در خبرنامه انجمن به آگاهی همگان رسانیده‌ام. روند کاهش مشارکت اعضای جامعه کتابداری ایران با انجمن اکنون نگران کننده شده است و باید برای آن اندیشه کرد.

اکنون که به انتخابات دورۀ پنجم اعضای هیأت مدیره انجمن نزدیک می‌شویم تکرار این سوال‌ها و مطرح کردن این دغدغه بازهم اهیمت دارد. این اهمیت از آن روست که به طور مستقیم، آینده انجمن و به طور غیرمستقیم، آینده حرفه به کمیت و کیفیت مشارکت وابسته است. می‌دانیم که سطح انتظارات و مطالبات اعضای حرفه از انجمن زیاد است. همه انتظار دارند انجمن در زندگی حرفه‌ای آنها نقش داشته باشد و بتواند بر مسائل و مشکلات موجود غلبه کند. این خواستۀ به حقی است و تردیدی در آن نیست. اما پرسش عمده در ارتباط با این خواسته آنست که انجمن چگونه می‌تواند با تعداد اندک اعضای خود و با امکانات بسیار اندکی که در اختیار دارد به این خواسته‌ها پاسخ دهد؟

مروری بر کارنامه فعالیت‌های انجمن در یازده سال گذشته نشان می‌دهد که کارهای خوب و موثری انجام شده است که چنانچه انجمن آنها را انجام نمی‌داد، تقریبا هیچگاه رخ نمی‌دادند. برگزاری چندین همایش ملی، بیش از صد همایش ماهانه، بیش از 300 کارگاه آموزشی، و درگیر شدن در برخی فعالیت‌های ملی دیگر نمونه‌هایی از این فعالیت‌هاست. بسیاری از کتابداران و سازمانها از منافع این فعالیتها برخوردار شده‌اند. نظرسنجی‌ها نیز حکایت از رضایت آنها دارد. در عین حال، چرا مشارکت جامعه کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران با انجمن کم است؟ حتی در مجمع‌های عمومی که هر سال برگزار می‌شود و جامعه باید بداند انجمن در طول سال گذشته چه کرده است تعداد اندکی شرکت می‌کنند به گونه‌ای که خطر از رسمیت افتادن مجمع عمومی همواره وجود داشته است. این درحالی است که سطح مشارکت کتابداران ایران در محیط‌های مجازی همچون وبلاگ‌ها بالاست.

به نظر می‌رسد فعالیت‌های شایسته و بایسته‌ای در بارۀ جایگاه انجمن در رشد فردی و اجتماعی انجام نداده‌ایم. بسیاری از دانشجویان بویژه در سال‌های نخست ورود به رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی از وجود چنین نهادی بی‌خبرند. بسیاری از اعضای هیأت علمی اقدامی برای معرفی انجمن در کلاس‌های خود نمی‌کنند. در برخی موارد هم دیدگاه‌های رادیکال برخی افراد موجب شده است تا دانشجویان جوان دیدگاهی منفی نسبت به انجمن پیدا کنند! این رویکرد، به جای آنکه ذهن‌ها را در باره شرایط اصلاح و تقویت انجمن روشن کند و فاصله‌ها را کاهش دهد، موجب دور شدن افراد از انجمن حرفه خود می‌شود و توان آن را در بهبود شرایط و فراهم ساختن بستر پیشرفت کاهش می‌دهد. تجربه نشان می‌دهد که تفکر رادیکال در کشورهایی مانند ایران به بهبود شرایط نیانجامیده است.

اکنون زمان تصمیم‌گیری است، تصمیم‌گیری در بارۀ مشارکت با انجمن حرفۀ خود و یا رها کردن آن به قیمت از بین رفتن انسجام و هویت حرفه‌ای، به قیمت از دست دادن مزایایی چون برگزاری ده‌ها همایش ملی، صدها سخنرانی تخصصی در همایش‌های ماهانه، صدها کارگاه آموزشی در موضوع‌های گوناگون، و .... زمان آن فرا رسیده که همراهی بیشتری با انجمن کرد و این نهاد حرفه‌ای را در پیشبرد هدف‌های ملی خود یاری رساند. با نزدیک شدن به انجمن است که می توان نقاط ضعف آن را بهتر شناسایی و حتی از آنها انتقاد نمود. با شرکت در انتخابات هیأت مدیره است که می‌توان تمرین دموکراسی کرد و نمایندگان خود را مسئولیت بخشید و از آنها انتظار فعالیت داشت. از این طریق است که هر فردی می‌تواند در سرنوشت حرفه خود سهیم باشد و حتی آن را بهبود بخشد. کمیت و کیفیت مشارکت اعضاء یکی از شاخص‌های مطرح در ارزیابی انجمن‌هاست. مقبولیت برونی هر نهادی به انسجام داخلی آن وابسته است. بیائید به همگان نشان دهیم که به جای مقاومت، مشارکت خواهیم کرد.