نام­گذاری هجده تیر به‌عنوان روز ادبیات کودک یا چگونه چرخ را دوباره اختراع کنیم!

لیزنا (گاهی دور/ گاهی نزدیک:52).لیلا (رویا) مکتبی فرد، استادیار دانشگاه خوارزمی و پژوهشگر و منتقد ادبیات کودک: اصولاً هیچ وقت عمرم با برخورد مناسبتی با قضایا موافق نبوده­ام. یعنی همیشه فکر می‌کنم اگر چیزی مهم است همیشه مهم است و این چه رسمی است که یک بار در سال مثلاً یادمان بیاید که امروز روز هوای پاک است، یا هفته­ی کتاب است یا روز محیط زیست است و ... مگر در باقی روزهای سال به هوای پاک نیاز نداریم؟ نباید کتاب بخوانیم یا به فکر محیط زیست باشیم؟ روز ادبیات کودک هم برایم مثل باقی مناسبت­هاست و شاید حتا عجیب­تر! برای من که هر روزم با این دغدغه می­گذرد، هر روز می­تواند روز ادبیات کودک باشد! هیجده تیر بیشتر از آنکه مرا به یاد ادبیات کودک بیندازد به یاد «مهدی آذریزدی» می­اندازد. کسی که بخش زیادی از رونق بعداز ظهرهای کش­دار تابستانم را به او مدیونم. به قصه­های خوب برای بچه های خوبش. کسی که نمی­دانم چرا وقتی مرد یادمان آمد که روز مرگش را به نام ادبیات کودکان سند بزنیم! مرحوم آذریزدی را از نزدیک دیده بودم، چندان خوش اخلاق و معاشرتی نبود. خدایش بیامرزد. پشت سر کسی که دستش از دنیا کوتاه است نباید حرف زد، می­دانم! این را از این جهت نوشتم که به خودم یادآوری کنم شاید هم اگر در زمان حیاتش می­رفتند سراغش چندان روی خوشی نشان نمی­داد به پیشنهادی برای نام‌گذاری چنین روزی که شاید مناسب­تر بود روز تولدش باشد نه روز مرگش. اگر از اساس به ضرورت وجود یا نام­گذاری چنین روزی اعتقاد داشته باشیم البته!

آنها که بیشتر با دنیای ادبیات کودک نزدیک­اند، می­دانند که در تقویم­های بین­المللی یک روزی وجود دارد به نام روز جهانی کتاب کودک که مصادف است با دوم آوریل یا سیزده فروردین روز تولد «هانس کریستین اندرسن» نویسنده­ی کودک دانمارکی که خیلی­ها معتقدند انقلابی در ادبیات کودک جهان ایجاد کرده است و در متون کلاسیک ادبیات کودک از داستان­هایش به عنوان فانتزی­های مدرن نام برده می­شود. این روز سال­هاست (چیزی قریب به پنجاه سال) که در شورای کتاب کودک یا همان شاخه­ی ملی دفتر بین­المللی کتاب برای نسل جوان که یک جورهایی متولی ادبیات کودکان در سطح بین­المللی است، با یک روز تأخیر جشن گرفته می­شود.

یک روز تأخیر هم به دلیل تقارن این روز با سنت کهن ما ایرانیان برای رفتن به دامان طبیعت در این روز است.

آنچه مهم این است که این روز فقط یک توضیح چند کلمه­ای در تقویم نیست و تهیه و تدارکی برایش دیده می­شود. اما اینکه از اصحاب ادبیات کودک وطنی چند نفر در این مراسم شرکت می­کنند و از آن استقبال می‌کنند، حرفی است علی‌حده! شاید اگر این دوستان و سیاست­گزاران در این مراسم شرکت می­کردند، دیگر نیازی به نام­گذاری یک روز دیگر در تقویم­ها به نام روز ادبیات کودک و نوجوان را حس نمی­کردند. این طور جزیره­ای عمل کردن و اصرار برای تافته جدا بافته بودن نمی­دانم تا کی می­خواهد در تصمیم­گیری­ها و برنامه‌ریزی­ها و سیاست­گزاری­های ما دخیل باشد.

به لطف همین شاخه ملی دفتر بین­المللی کتاب برای نسل جوان آی.بی.بی.وای[1]. (شورای کتاب کودک) اکنون کشور ما یک قدمت پنجاه ساله در عرصه­ی ادبیات کودکان دارد، چیزی که همسایه­های تازه به دوران رسیده­ی جنوبی‌مان، حسرت یک سالش را می­خورند و حاضرند هزاران دلار هزینه کنند تا تنها بخش کوچکی از این پیشینه را داشته باشند اما من نمی­دانم ما چه اصراری داریم که این پیشینه را صفر کنیم و به عبارتی چرخ را دوباره اختراع کنیم! هنوز دو سال از تأسیس شاخه­ی ملی آی. بی. بی. وای در امارات متحده­ی عربی نمی­گذرد؛ اما امسال در اردیبهشت ماه یکی از مجلل­ترین همایش­های منطقه­ای ادبیات کودک را در شارجه برگزار کردند. نمی­دانم جای تأسف است یا افتخار که بخش قابل توجهی از سخنرانان و برگزار کنندگان کارگاه­های آنها را اعضای شورای کتاب کودک ایران تشکیل می­دادند. چه خوش گفت شاعر که:

آب در کوزه و ما تشنه لبان می­گردیم                       یار در خانه و ما گرد جهان می­گردیم

این یادداشت چند روزی در دنیای مجازی زندگی می­کند در خوش­بینانه ترین حالت چندتایی کامنت می­گیرد و بعد به هزارتوی پنهان وب می­پیوندد و فراموش می­شود، اما ای کاش ما یادمان بماند که پرداختن به ریشه­ها و احترام به آنچه که پیش از این انجام شده، ما را فرو نمی­برد؛ به پیش می­برد. گاهی اوقات من برخی چیزهای قدیمی و اصیل را به چیزهای تازه و جدید ترجیح می­دهم. یکی هم همین روز ادبیات کودک است که نوع پنجاه سال پیشش را دوست­تر می­دارم!