کد خبر: 16163
تاریخ انتشار: شنبه, 11 مرداد 1393 - 09:27

داخلی

»

مطالب کتابداری

»

گاهی دور گاهی نزدیک

اخلاق پژوهش در فراگرد پژوهش

  مهدی زاهدی
اخلاق پژوهش در فراگرد پژوهش

لیزنا (گاهی دور / گاهی نزدیک 90):مهدی زاهدی، دانشجوی دکتری علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه فردوسی مشهد:

 

پیش درآمد

 

آنچه که در این نوشته سعی در بیان آن دارم بحث شیرین اخلاق پژوهش (علیرغم توجه همه افراد و سازمان ها و تداوم عدم رعایت آن!) است. ضرورت این بحث زمانی دوچندان می­شود که می­ بینیم افرادی در مقاطع تحصیلی و درجات علمی بالا، اخلاق پژوهش را در نظر نداشته و کاتالیزوری در این  فرایند کج و ناصواب هستند. عدم رعایت اخلاق پژوهش آن هم در بالاترین سطح تحصیلات و وجوه معرفتی افراد مسئله­ ای است که این روزها بلای جان آموزش عالی این کشور شده است. به حدی از نمودهای این مورد در طی یک دو سال گذشته دیده­ ام که سعی کردم در این نوشته حداقل به گوشه­ ای از مسائل این حوزه اشاره و به برخی از نقش آفرینان تکانه­ ای وارد کنم. امیدوارم صاحبان فضل و معرفت و نقادان تیزبین و نکته سنج از این مجمل، خود حدیث مفصل برداشت و تصمیمات لازمه را در این رابطه بگیرند.

 

بگذارید بحث را با خود پژوهش شروع کنیم!

 

پژوهش به عنوان فراگردی که متشکل از یک سری فعالیت­های هدفمند و منظم برای تصمیم گیری در مورد مسئله­ ای است، شناخته می­شود. پژوهش در یک تعریف می­تواند راه رسیدن به حقیقت باشد. انسان به عنوان عامل اساسی در این راه درصدد است که از نگاه خویش به دنیا و پدیده­ های آن، به حقایق چه از بعد فیزیکی و متافیزیکی، بنگرد (کمیته اخلاق پژوهش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، 1390). به دلیل تفاوت نگاه­ها و نقطه نظرها، انسان، پژوهش­های متفاوتی (کمی و کیفی) را برای اینگونه دریافت­ های بشری آغاز می­ کند. در همین راستا، در فراگرد پژوهش عناصر فراوان و عمده ­ای می ­توانند دخالت داشته باشند که برخی از آن­ها مادی هستند و برخی دیگر غیرمادی. تا کنون سعی بر این بوده است که اتفاق نظر و اجماعی بر روی تمامی این عناصر وجود داشته باشد. این توافق نظر می­تواند از طریق برخی استانداردها و چارچوب­ها تعیین گردد. کما اینکه تمامی فرایند پژوهشی که در دانشگاه­ ها تدریس و ما قادر به انجام آن هستیم، براساس همین استانداردها و یکدست سازی اصول است. از موارد غیر مادی که بیشتر جنبه انسان محوری را در انواع پژوهش­ها تداعی می­کند، بحث اخلاق است. با توجه به نسبی بودن این مفهوم، برای اینکه هر کسی به بحث اخلاق از منظر خویش ننگرد ضروری است که مفهوم اخلاق به صورت مشخص و معین به صورت الگویی قابل شناخت و فهم تدوین گردد؛ بدینوسیله همگان از یک مفهوم، برداشتی یکسان یا حداقل قابل درک و اجرا خواهند داشت. توجه به اخلاق در پژوهش­ها از آن جهت اهمیت دارد که در بیشتر موارد نتیجه پژوهش­ها منجر به اجرای تصمیماتی خاص می­شوند که می­تواند بر حیات و زیست انسان­ها و محیط اثرگذار باشند. همچنین کیفیت آموزش عالی در کشور تحت تأثیر عدم توجه به وضعیت اخلاق پژوهش است (امین خندقی و پاک مهر، 1391).

 

اخلاق پژوهش بخشی از اخلاق حرفه­ ای و در نهایت زیرمجموعه­ ای از اخلاق کاربردی است (بحرینی، 1388). اهداف اخلاق پژوهش عبارتند از: تشخیص فضائل و رذائل اخلاقی در پژوهش، حل مسائل اخلاقی، آموزش و تربیت اخلاقی در پژوهش، ذکر نظام مند مسئولیت­های اخلاقی پژوهشگران (همان). براساس موارد پیش گفته می­توان بیان داشت که در بحث اخلاق پژوهش، به دلیل وسعت آن، متغیرهای فراوانی دخالت دارند. برخی معتقدند که مهم ترین ابعاد اخلاق پژوهش در ارتباط با مشارکت کننده، انتشار نتایج پژوهش و پژوهشگر است (خالقی، 1387). از دیدگاهی دیگر اخلاق پژوهش به  منزله حوزه­ ای دانشی، 4 وجه دارد (بحرینی، 1388).

 

به نظر می­رسد بتوان بحث اخلاق پژوهش را بنابر چرخه انجام پژوهش، در سه مرحله زیر بیان کرد:

 

1. صلاحیت شخصی پژوهشگر:

 

در ابتدا، پژوهشگر باید دارای ویژگی­ها و توانمندی­هایی باشد که وی را به عنوان یک پژوهشگر واجد شرایط انجام پژوهش مطرح کند. این ویژگی­ها در متون به صورت­های گوناگون بحث شده اند که از عمده آن­ها می­توان به عدم سوگیری بر اساس میل سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و ...، بی طرف بودن در انجام فرایند پژوهش، تحصیلات مرتبط با موضوع پژوهش، تبحر در انجام پژوهش، تعامل با پژوهشگران دیگر در صورت نیاز و مسائلی از این دست اشاره کرد. براساس این مجموعه عوامل، فرد می­تواند شروع به انجام پژوهش کند. به عبارت دیگر صلاحیت انجام پژوهش به عنوان فرایندی علمی و موشکافانه را خواهد داشت؛ پژوهشی که درصدد است تا امکان رشد و تعالی بشر را فراهم آورد.

 

اما آنچه که می­ بینیم:

 

بسیاری از افراد به محض انجام نخستین پژوهش یا کار پژوهشی خود، احساس می­ کنند که با هر کم و کیفی پژوهشگر شده اند. ولیکن باید دانست که الفبای پژوهش و پژوهشگری بسیار بیشتر از آن است که بتوان تنها با یک یا دو مقاله پژوهشی در یک حوزه یا انجام پایان نامه­ ای، خود را پژوهشگر دانست. نوع وخیم تر این وضعیت، زمانی است که افراد به محض انجام یک پژوهش (که با شیوه نادرست و غلط هم انجام شده است) خود را صاحب نظر و رأی در حیطه و حوزه پژوهشی خاصی می­دانند. از این دست افراد در حال حاضر به وفور می­توان پیدا کرد. برخی پژوهشگران را می­توان دید که گویی در همه زمینه ­های دانش بشری صاحب معرفت و توانایی فکری هستند.

 

2. اجرای فراگرد پژوهش:

 

هر پژوهشی براساس مشکل یا مجموعه­ ای از مشکلات آغاز و در نهایت به نتیجه گیری خاصی منجر می ­شود. در هر یک از مراحل انجام پژوهش، می­توان وجوه اخلاقی را ملاحظه کرد. در نوع نگاه به مشکل، شروع مسئله، بیان آن، درنظر گرفتن متغیرها، مشخص کردن هدف، تدوین فرضیه­ ها، مرور پیشینه­ ها، روش پژوهش و طراحی آن، ابزارهای اندازه گیری مدنظر، جامعه و نمونه مورد آزمون، گردآوری داده­ ها، تحلیل داده ­ها، تفسیر داده­ ها، حل مسئله، فرض آزمایی و تمامی عواملی که امکان دارد زیر مجموعه هر یک از مراحل بالا باشند، امکان خطای هدفمند و عمدی وجود دارد. برای موارد بالا می­توان چند مصداق را ذکر کرد. داده سازی، تفسیر نتایج به سمت تأیید فرضیه­ های پژوهشگر، عدم بررسی پیشینه پژوهش به صورت کامل و دقیق، گزارش روش پژوهشی خاصی در عین انجام ندادن آن، تعمد در نوع آزمون آماری اشتباه برای رسیدن به نتیجه دلخواه، انتخاب نمونه و جامعه براساس پیش فرض­ های ناصحیح و ... همگی بخشی از بی اخلاقی­ هایی هستند که در مرحله به مرحله پژوهش می ­توانند رخ دهند.

 

اما آنچه که می ­بینیم:

 

بسیاری از پژوهش­ها را داریم که حجم عظیمی از داده ­ها و تحلیل­ها را در نازلترین سطح ممکن انجام می­دهند و در نهایت بسیار شاد و خوشحال هستند که فکر می­ کنند انجام پژوهش به مثابه مسابقه دوی صدمتر است و آنان قهرمان قهرمانان این عرصه. ولی باید متذکر شد که به هر حال پژوهش فرایندی دارد که باید مرحله به مرحله آن را پشت سرگذاشت؛ شاید شبیه دوی ماراتن که افراد بسیاری حضور دارند اما آن که ممارست، دوراندیشی و تمرین­ های مداوم داشته، قهرمان می ­شود. اکنون انجام پژوهش در بازه زمانی اندک یکی از افتخارات پژوهشگران عصر پسانوگرایی در دانشگاه­ های ایران شده است.

 

3. نشر و اشاعه دانش:

 

مرحله نشر و انتشار اثر پژوهشی، آخرین حلقه یا گذرگاهی است که نیاز به توجه دقیق و موشکافانه در حوزه اخلاق پژوهش را دارد. در این مرحله نیز عوامل متعددی دخالت دارند. انواع نشریات و رتبه بندی علمی آن­ها پیش شرط انتشار اثر برای فرد می­ باشند. همچنین عملکرد تمامی افرادی که می­ توانند در فرایند انتشار مقاله در مجلات علمی دخیل باشند مانند نویسندگان، مدیر مسئولان، سردبیران، داوران و ارتباط بین آن­ها نیز در حوزه اخلاق پژوهش قرار می­گیرد. به عنوان نمونه، کمیته اخلاق انتشار (2009 در کریمی، 1389) وظایف اخلاقی داوران مجلات را در مجموعه معیارهایی بیان کرده است. جلوگیری از خطاهای محتوایی در استناد دادن به آثار پیشینیان و سرقت ادبی و علمی نیازمند دقت نظر تمامی افراد دخیل در فرایند بررسی مقالات است (حری و شاهبداغی، 1388). علاوه بر آن، نویسندگان امکان دارد که اثر خود را به صورت­های مختلف در چندین نوبت چاپ کنند. همچنین حجم انتشار مقاله از هیئت تحریریه باید مشخص و براساس داوری علمی باشد. این موارد برخی از مسائل اخلاقی بودند که داوران باید به آن­ها توجه فراوان داشته باشند. بر همین اساس هر یک از دیگر نقش ­های اثرگذار در فرایند نشر اثر علمی و پژوهشی می­ توانند بی اخلاقی­ه ای پژوهشی را یافته یا اینکه برآن بیافزایند.

 

اما آنچه که می­ بینیم:

 

 برخی به مانند خط تولید محصولات کارخانه ­ای شده اند و به کرات انتشارات و مقاله­های مختلفی در حوزه­ های گوناگون دارند. تصور اینکه هر چه انتشارات فرد بیشتر باشد، وی خردمندتر و صاحب فضل­ تر است، اشتباهی بس سترگ می­باشد که اکنون تابوی محیط ­های آکادمیک ایران گردیده است. اگر با دید نقادانه به بسیاری از مقالات نگاه کنید جز پاره­ ای داده­ های بی ربط و نمایشی چیزی دستگیر نخواهد شد. گرچه انتشارات علمی و تولید مقاله خوب است اما نه به هر قیمتی و سبکی. حرکت بر پوسته کمیت انتشارات افراد بلایی است که شاید ده سال است در آموزش عالی این کشور ریشه دوانده باشد و درمان آن امری محال. عدم رعایت قانون کپی رایت و سرقت­ های ادبی در انتشارات هم مزید بر علت هستند.

 

افزون بر آنچه که بیان شد، رشته ما به دلیل ارتباط نزدیکش با فناوری اطلاعات، بسترهای دیجیتال و فضای مجازی و انجام پژوهش­های فراوان در این عرصه، نیاز به توجه به مسائل اخلاقی در این بخش نیز دارد. به عبارت دیگر، بر تمام آنچه که گفته شد پیچیدگی مسائل اخلاقی در پژوهش­های فضای مجازی و دیجیتال را نیز باید اضافه کرد. به همین دلیل چالشی جدی پیش روی ما قرار گرفته است. ضروری است براساس توسعه فضای دیجیتال، راهکارها و رویکردهای مناسب با این فضا توسط پژوهشگران و اندیشمندان حوزه اخلاق پژوهش تدوین گردند. این بحث خارج از حوصله نوشته پیش روی ماست.

 

برای حل معضلات حیطه اخلاق پژوهش به مانند هر وضعیت دیگری، باید راهکارهایی اندیشیده شوند. این راهکارها چه هستند!؟

 

راهکار:

برخی پژوهشگران برای برپایی موازین اخلاقی در حوزه پژوهش پیشنهادهایی مطرح کرده اند. از جمله این پیشنهادها سه مؤلفه­ای است که مطلبی فرد و همکارانش (مطلبی فرد، آراسته، محبت، و دستا، 1391) بیان داشته اند. از منظر آنان بسترسازی و آماده سازی شرایط مورد نیاز، توسعه الزامات قانونی به صورت کدهای اخلاقی و در نهایت نهادینه کردن اخلاق در تمام مقاطع آموزشی از مدرسه تا دانشگاه می­تواند به توسعه اخلاق پژوهش کمک کند. به طور کلی براساس گفته­ های پیشین دو عامل می­توانند به عنوان راهکار توسعه اخلاق پژوهش مطرح شوند. یکی از آن­ها اثر نرم و دیگری اثر سخت دارد.

 

-      آموزش اخلاق

 

آموزش اخلاق پژوهش یکی از وجوه فراموش شده برنامه ­های آموزشی دانشگاه­ها است که می­تواند به صورت غیررسمی نیز مورد توجه قرار گیرد (امین خندقی و پاک مهر، 1391). بسیاری از بی اخلاقی­هایی که صورت می­ گیرد به دلیل عدم آگاهی افراد از آن­هاست. به عنوان نمونه برای استناد مستقیم (نقل قول مستقیم) به فرد باید از علامت «» استفاده کرد و در غیر اینصورت، آن استناد، تقلب محسوب می­شود[1]. برهمین اساس پژوهشگران بی شماری که در ابتدای مسیر پژوهشگری هستند نیاز به نهادینه شدن برخی قواعد در چارچوب ذهنی خود دارند. اگر این چارچوب به صورت ناصحیح شکل گیرد تبعات جبران ناپذیری را در طی سالیان متمادی در پی خواهد داشت.

 

-       مجازات (موضع گیری نسبت به انتشارات و پژوهش­های بی اخلاق)

 

بسیاری از افراد که سودای علمی در سر دارند با آگاهی از برخی تقلب­های علمی، از انجام آن خودداری نمی­ کنند. در این وضعیت دیگر آموزش و برخورد نرم نمی­تواند چاره ساز باشد. در این وضعیت ضروری است که سازمان­ های متولی امر، ناشران، پژوهشگران و دانشگاهیان مجموعه­ ای از تنبیهات علمی را برای فرد خاطی در نظر گیرند. این تنبیهات می­توانند از یک تذکر در اولین خطا تا قرار دادن فرد در لیست سیاه نویسندگان آن حوزه باشد. نگاه جبری در این وضعیت به نظر می­رسد یکی از بهترین و آخرین راه حل­ها برای توسعه اخلاق پژوهش باشد.

 

نتیجه گیری

 

دورکیم، قلمروی اخلاق را قلمروی وظیفه دانسته است (امین بیدختی و زارع، 1389). به همین دلیل توجه به هنجارهای اخلاقی جزء بایسته­ های زندگی اجتماعی است. رویکرد مبتنی بر قوانین و رویکرد مبتنی بر اصول و ارزش­ها (امین خندقی و پاک مهر، 1391)، در حوزه اخلاق پژوهش باید مورد توجه قرار گیرند. در داخل کشور پژوهش­های فراوانی در حوزه اخلاق پژوهش از منظرهای گوناگون صورت گرفته است (مطلبی فرد و دیگران، 1391). بر همین اساس مجموعه­ای از عوامل برای این بحث پیشنهاد شده اند. امین بیدختی و زارع (1389) مواردی مانند عشق به حضرت حق، تهذیب نفس، عاشق علم بودن نه طالب مدرک بودن، حریص بودن نسبت به یافته های نوین علمی، عزت نفس و پرهیز از بیگانه باوری، شک علمی، امانتداری، نقد علمی و نقدپذیری، شجاعت، ژرف نگری و دقت، رعایت نکات اخلاقی در ارتباط با آزمودنی­ها را جزء نکات اخلاقی مورد توجه پژوهشگران داخل می­دانند.

 

به نظر می­رسد توجه به منشور و موازین اخلاق پژوهش[2] که در حوزه معاونت پژوهش و فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نگاشته شده است می­تواند مبنایی برای گسترش فهم نسبت به این حوزه و توافقی برای انجام دستورالعمل­ های اجرایی باشد. تدوین آن براساس اجماع اندیشمندان این حوزه، آن را به عنوان ابزاری استاندارد در حوزه اخلاق پژوهش در کشور مطرح می­کند. به نظر می­رسد معاونان آموزشی و پژوهشی دانشگاه­ های کشور باید درصدد برآیند تا این منشور را به صورت غیررسمی، حداقل برای اعضاء هیئت علمی و دانشجویان دکتری تخصصی خویش آموزش دهند.

 

به هر حال درست است که برخی بی اخلاقی­ها در جامعه ما ناشی از مسائل غیرفردی است اما به نظر می­رسد که در حوزه پژوهش، این مسئله بیشتر انعکاس فردی داشته باشد. پژوهشگری که شناخت و معرفت نسبت به امر پژوهش داشته باشد هرگز سعی نمی­کند وجدان بیدار و آگاه خویش را خاموش و اقدام به بی اخلاقی ­های پژوهشی کند. به عنوان جمله پایانی باید بگویم که نباید برای بحث اخلاق پژوهش دنبال تجویز یا دستورالعملی خاص و معین باشیم! هر یک از ما با دانستن معیارهای اخلاقی به عنوان پیش شرط اخلاق پژوهش، استفاده از اخلاق پژوهش و حفظ عزت نفس خود می­توانیم شروع کننده حرکتی برای گسترش اخلاق پژوهش در این همهمه پژوهش و پژوهشگری در وادی علم و معرفت باشیم.

 

حالا براساس این اندک گفته ­ها خود بسنجید که در کجای اخلاق پژوهش هستیم! 

 

باور کنیم و باور کنیم که لااقل در این یک مورد خود ما (به عنوان پژوهشگر، نویسنده، استاد، دانشجو و ... ) تنها کسانی هستیم که می­توانیم تعیین کننده سلامت پژوهش­هایمان یا ناخوش بودن آن­ها باشیم.

 

عمل کنیم و عمل کنیم که اندک اندک، جلوی بی اخلاقی­های پژوهشی در عرصه­ های علمی گرفته شود.

 

بیندیشیم و بیندیشیم که چه راهکارهایی باید به کار گرفته شوند تا دانشجویان از ابتدا به بیراهه و به ناکجاآباد انجام و نشر پژوهش­های به ظاهر پژوهش اما در باطن کم خاصیت نروند.

 

فهرست منابع

امین بیدختی، ع. ا.، و زارع، م. (1389). اخلاق در پژوهش: مفاهیم، چالش¬ها و راهکارها. پژوهشنامه، (63)، 69–92.

امین خندقی، د. م.، و پاک مهر، ح. (1391). آموزش معیارهای اخلاق پژوهش: ضرورتی انکار ناپذیر در برنامه های درسی آموزش عالی. اخلاق در علوم و فناوری، 7(4)، 19–30.

بحرینی، ن. (1388). اخلاق پژوهش به منزله یک دانش : جستجو در اضلاع و هویت معرفتی اخلاق پژوهش. راهبرد فرهنگ، 2(4)، 39–58.

حری، ع.، و شاهبداغی، ا. (1388). شیوه های استناد در نگارش¬های علمی، رهنمودهای بین المللی. تهران: دانشگاه تهران.

کریمی، ر. (1389). اخلاق در انتشار نتایج پژوهش. مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، (82)، 6–21.

کمیته اخلاق پژوهش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری. (1390). منشور و موازین اخلاق پژوهش. اهواز: دانشگاه شهید چمران.

مطلبی فرد، ع.، آراسته، ح. ر.، محبت، ه.، و دستا، م. (1391). اخلاق پژوهش در آموزش عالی: ویژگی¬های فردی و مسئولیت¬های حرفه­ای پژوهشگران. دانش شناسی، 5(1)، 98–117.

خالقی، ن. (1387). اخلاق پژوهش در حوزه علوم اجتماعی. فصلنامه اخلاق در علوم و فناری، 3(1-2)، 83–92.



[1] البته شیوه¬های ظاهری دیگری نیز برای بیان نقل قول مستقیم وجود دارد که در متن فقط به یک مورد اشاره شد.

[2]  کمیته اخلاق پژوهش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری. (1390). منشور و موازین اخلاق پژوهش. اهواز: دانشگاه شهید چمران.

 

 

 

برچسب ها :
مرداني
|
Iran
|
1393/05/13 - 16:15
0
1
جناب زاهدي
سعي و دغدغه اصيل شما قابل احترام است. ولي مي دانيم و خوب مي دانيم كه با گفتن ها و نوشتن ها ديگر كار پژوهش در اين سرزمين به سامان نخواهد شد!. سالهاست كه چنين رهنمودهايي داده شده و در واقع چيزي بيش از اينكه شما هم گفتيد نمي شود گفت. بايستي افق نگاه و عقبه اين گرفتاري را به پيش از محيط هاي آموزشي- تحصيلي و نشريات علمي متوجه ساخت. خانواده، اين نهاد تربيت كننده. وقتي در دوران كودكي و نوجواني يك انسان در محيط خانواده بي اخلاقي ها و عدم رعايت اخلاقيات در هر بعد و وجوهي از آن را مشاهده مي كند بالطبع سرقت ادبي و علمي آنهم در اين دنياي ولنگار و فراخناك برايش ديگر نه بيمي دارد و نه مسئوليتي. بي چارگي در برابر داشتن خانوادهه اي متعهد به رعايت احترام به وظايف اخلاقي و انساني هم كه كه وظيفه من و شما و ديگري نيست زيرا كه اين بي چارگي معلول علت هاي بي شماري است كه بر شمردن و واكاوي آنها خود دنيايي ديگر است.
اين نظر شخصي بنده بود. باتشر مجدد از شما
سما
|
Iran
|
1393/05/13 - 08:36
1
0
با سلام و خسته نباشید مطلب شما رو مطالعه کردم خوب بود ولی بنظرم دنیای جدید بیشتر اوقات فراغت و بیکاری افراد رو با وسایل ارتباط جمعی و همچنین برنامه های ارتباط جمعی پر کرده دیگه خود شخص اگر هم دوست داشته باشه وقت تحقیق و پژوهش رو نداره چون ناخوداگاه تمام وقتش صرف چیز دیگریی ولو اینکه میتونست از این مزیت برای تحقیق و پژوهش به بهترین نحو استفاده کند ولی ماها همیشه فناوری در هر زمینه ای میاوریم اما فرهنگ استفاده از اون رو متاسفانه نه
بسیار متشکرم
من کارشناس ارشد مدیرت اطلاعات هستم
خواهشمند است جهت تسهیل ارتباط خود با لیزنا، در هنگام ارسال پیام نکات ذیل را در نظر داشته باشید:
۱. از توهین به افراد، قومیت‌ها و نژاد‌ها خودداری کرده و از تمسخر دیگران بپرهیزید و از اتهام‌زنی به دیگران خودداری نمائید.
۲.از آنجا که پیام‌ها با نام شما منتشر خواهد شد، بهتر است با ارسال نام واقعی و ایمیل خود لیزنا را در شکل دهی بهتر بحث یاری نمایید.
۳. از به کار بردن نام افراد (حقیقی یا حقوقی)، سازمان‌ها، نهادهای عمومی و خصوصی خودداری فرمائید.
۴. از ارسال پیام های تکراری که دیگر مخاطبان آن را ارسال کرده اند خودداری نمائید.
۵. حتی الامکان از ارسال مطالب با زبانی غیر از فارسی خودداری نمائید.
نام:
ایمیل:
* نظر: