اولویت اول توجه به کتابدار: اولویت‌های دبیر کل و توانائی‌های کتابداران

لیزنا، سید ابراهیم عمرانی، سردبیر: همایش آینده‌پژوهشی کتابخانه‌های عمومی کشور هفته پیش برگزار شد. قصد این نوشته بررسی، نقد، تعریف یا تمجید از این همایش نیست و بضاعت ناچیز این بنده فقیر هم این نیست. لیکن یکی از نکاتی که برایم می‌توانست جالب باشد و بود، سخنرانی دبیر کل نهاد بود. از پیش فکر می‌کردم که باید این سخنرانی از سخنرانی‌های چند ساله اخیر مدیران نهاد درباره آینده و برنامه‌های کتابخانه‌ها متفاوت باشد. چرا که کسی سخن می‌گفت که همه اعتقاد دارند که تجربه خوبی را در این پست پشت سر خود دارد و می‌داند به کجا آمده است. ضمن اینکه سخن از آینده و آینده‌پژوهی هم بود.

سخنرانی را با دقت دنبال کردم. برخی مطالب شعارهایی بود که باید داده می‌شد، و جناب مدیر با این شعارها و آن هم از یک تریبون رسمی و در حضور جمع،  وظایف خود و آحاد زیر مجموعه‌اش را یادآوری می‌کرد و خود را در معرض پاسخگوئی‌های آینده قرار می‌داد. شعارها از وظایف کتابخانه‌های عمومی سرچشمه گرفته بود و نگاه به آینده داشت و بنده هم ایمان دارم "لازمۀ تحقق كاركردهاي اجتماعي كتابخانه‌هاي عمومي آن است كه اين كتابخانه‌ها تبديل به بخشي از زندگي روزمره مردم شوند." و اعتقاد دارم اگر جناب دبیر کل در تحقق فقط همین یک شعار در مدت مدیریت خود تلاش کنند و حتی به نتیجه‌ای نسبی هم برسند، کار بزرگی کرده‌اند.

قصد تحلیل و یادآوری یکایک بندهای بیانات ایشان را ندارم و متن کامل این سخنرانی را برای خود نگاه خواهم داشت. لیکن چیزی که باعث شد دست به قلم ببرم و این چند خط را بنویسم اولویت‌های ایشان بود که وقتی همان خط اول را شنیدم، با خود گفتم خوب شروع شده است. جناب ملک احمدی در پایان سخنانشان فرمودند:

"بر اساس آنچه گفته شد، ضمن توجه به تمامی جنبه‌ها و زوایای کتابخانه‌های عمومی، برخی از مسائل این حوزه، از منظر آینده‌پژوهی از اهمیت و اولویت بیشتری برخوردار بوده و باید در صدر برنامه‌ها قرار گرفته و مورد توجه واقع شوند که عبارتند از:

1. توجه جدی به کتابدار و نیروی انسانی به عنوان سرمایه اصلی کتابخانه و تلاش برای توانمندسازی و ارتقاء آن؛

2. کاربرمدار کردن نظام کتابخانه‌های عمومی و ارائه خدمات مبتنی بر خواست و نیاز مخاطبین؛

3. زنده و فعال كردن كتابخانه‌ها و ایجاد فضای گفتگو و مبادله افکار سازنده؛

4. استانداردسازي فعاليت‌ها، تجهيزات و خدمات کتابخانه‌ها؛

5. آسیب‌شناسی وضعیت موجود کتابخانه‌ها و تلاش برای رفع كاستي‌ها و ضعف‌هاي كتابخانه‌هاي عمومي؛

6. تحلیل علمی سرانه مطالعه کشور و ایفای نقش پررنگ کتابخانه‌ها در ارتقای مطالعه‌ی جامعه؛

7. استفاده از ظرفیت‌های فراوان کتابخانه‌ها در جهت پیاده‌سازی الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت و توسعه."

اگر نگویم اولویت‌ها به نظر من خیلی به دقت انتخاب شده‌اند، باید حداقل بگویم 3 اولویت اول دبیر کل خیلی با آنچه من در ذهن دارم نزدیک و حتی یکی است و شاید به همین دلیل این قدر به وجد آمدم. به ویژه  اولویت اول که فکر می‌کنم تجربه ایشان دست جای درستی گذاشته است و البته خیلی خوب هم بیان شده است. به اولویت اول خوب دقت کنید: "توجه جدی به کتابدار و نیروی انسانی به عنوان سرمایه اصلی کتابخانه و تلاش برای توانمندسازی و ارتقاء آن." جمله با ارتقاء نیروی انسانی و توانمندسازی و ... شروع نشده و این به نظرم هوشیارانه است. جمله با «توجه به کتابداران به عنوان سرمایه اصلی» شروع شده، که هم توجه به کتابدار، و هم سرمایه اصلی کتابخانه معنا دارند. درست نکته مقابل بی توجهی به کتابداران و ارزش قائل نشدن برای کتابداران است. همین الآن که دارم این کلمات را می‌نویسم، به کامنت‌های کتابداران در یک سال گذشته نگاه می‌کنم. کتابداران کتابخانه‌های عمومی کارشان از گله و شکایت گذشته بود، فریاد می‌زدند که کسی به ما توجهی نمی‌کند، من حقوقم به هیچ وجه کفاف زندگی مختصرم را نمی‌دهد و به دنبال احکام خود بودند.

نکته را یک بار دیگر یادآوری کنم و بروم سر مطلب خودم: اولویت اول با «توجه به کتابداران» شروع شده و در ادامه «تلاش برای توانمندسازی و ارتقاء» افزوده شده است. سخنران محترم پشت سر این جمله به اولویت بعدی و بعدی خود وارد می‌شود. اولویتهای 2 تا 6 را یک بار دیگر بخوانید و برگردید به اولویت اول. کسانی که قرار است به آنها توجه شود، تا در حد توان در وضعیتشان بهبودی حاصل شود، کسانی که سرمایه اصلی هستند و باید به آنها توجه شود، تا پس از آن آماده ارتقاء بشوند، قرار است آنها در اجرای این 6 تای دیگر همراه و کمک دبیر کل باشند و هریک از آن کسان قرار است در این جهت باری از شانه مجموعه کتابخانه‌های عمومی کشور بردارند.

در اینجا نکته مهمی که باید درباره آن بحث کنیم این است: کتابداران کتابخانه‌های عمومی کشور در صورتی که احساس کنند دبیر کل دنبال مشکلات ایشان است و در عمل هم بتواند برخی از مشکلات صنفی کتابداران را مرتفع نماید و حداقلی در سطح زندگی شما اثرگذار باشد، تا چه حد می‌تواند از شما انتظار داشته باشد که شما در 6 اولویت بعدی و اولویت‌های دیگری که برای فرهنگ کشور ودر قالب وظایف کتابخانه‌های عمومی جای می‌گیرند، در کنار او باشید و کمکش خواهید کرد؟ و نکته مهمتر، توانایی کمک کردن را هم دارید؟ توان خودتان را از نظر علمی و فنی ارزیابی کرده‌اید؟ چقدر آماده اجرای این اولویت‌ها هستید؟

نگاهتان به کتابخانه چیست؟ در قرن 21 زندگی می‌کنید یا 20 یا در دوره تفکرات 7.5 در 12.5 سانتی متر؟

کتابخانه عمومی را تالاری برای درس خواندن شب‌های امتحانِ دبیرستانی‌ها و کنکوری‌ها می‌دانید یا کمکی برای اهل محل که ساده‌ترین سوالاتشان مثل نرخ میوه و تره‌بار در محل تا پیچیده‌ترین نیازهای اطلاعاتی ایشان را باید تلاش کنید که پاسخ دهید؟

نگاهتان به منابع چیست؟ چه منبعی با چه قالبی و با چه ابزاری و در چه محیطی و درچه شبکه‌ای را می‌توانید مدیریت کنید؟ از منابع چاپی کتابخانه‌ای تا منابع الکترونیکی سرگردان روی وب؟

نگاهتان به مخاطب چیست؟ مخاطب شما کیست؟ مراجعه‌کنندگان به کتابخانه یا وب سایت آن یا افرادی که در جامعه محلی شما باید از شما خدمات بگیرند و اصلاً شما را نمی‌شناسند؟

نگاهتان به کتابدار چیست؟ همین که مدرک کتابداری دارید، شایستگی کار در کتابخانه را دارید؟

در قسمت بعدی این یادداشت تلاش می‌کنم که به برخی از این مسائل بیشتر بپردازیم. ببخشید که قصد دارم با سوالاتی شبیه سوالات بالا خواب آسوده‌تان را پریشان و یادآوری کنم که رکود به هر علتی رخوت می‌آورد و برای سرحال آمدن و دوباره به زندگی زیبا برگشتن، نیاز به تلاشی مضاعف داریم. شاید لازم باشد که به کمک هم آموزش‌های تجربی طراحی کنیم و فضاهایی برای دوباره فعال کردن یکدیگر نیاز داشته باشیم.

به یاد داشته باشید که منزلت هر حرفه در درجه اول در گرو نیاز جامعه به آن حرفه و بعد از آن نیاز به پاسخ گرفتن درست از سوی آحاد آن حرفه است. بنابراین نیاز به حرکتی همگانی داریم که خودمان را با آخرین دست‌آوردهای خدمات کتابخانه‌های عمومی دنیا بازآموزی کنیم. اگر کاهلی کنیم نه فقط به خودمان که در مورد دیگر هم حرفه‌ای‌هایمان هم کوتاهی کرده‌ایم.

عمرانی، ابراهیم. «اولویت اول توجه به کتابدار: اولویت‌های دبیر کل و توانائی‌های کتابداران». سخن هفته لیزنا، شماره 185. 12 خرداد 1393.