پژوهش و مخاطبان آن

لیزنا، دکتر حميدرضا جمالي مهموئي، عضو هيأت علمي دانشگاه تربيت معلم تهران:  هدف از پژوهش، حل يك مسئله يا رسيدن به دركي بهتر از يك پديده است. صرف نظر از برخي پژوهش‌هاي بنيادين كه حس كنجكاوي پژوهشگر، انگيزة انجام آنها است، ساير پژوهش‌ها با اهدافي خاص انجام مي‌شوند و انتظار مي رود كه نتايج آنها به کار گرفته شوند. پژوهش ها می توانند مخاطبان و کاربران بالقوه ی مختلفی مثل دانشگاهیان، حرفه مندان (مثلاً پرستاران و یا مهندسان)، تصمیم گیرندگان و سیاستگذاران، و یا حتی مردم عادی داشته باشند.

بسیاری از دانشگاهیان بنا بر مقتضیات نظام دانشگاهی و بر حسب سنت رایج (به ویژه در ایران) چنین تصور می کنند که اگر پژوهشی انجام می دهند، وظیفه آنان نهایتاً انتشار نتایج پژوهش در قالب مقاله علمی پژوهشی و کتاب و گزارش است. اینکه پس از انتشار این آثار، چه اتفاقی برای نتایج پژوهش آنان می افتد چندان به آنان مربوط نمی شود. بر این اساس اگر مخاطب بالقوه یک پژوهش، حرفه مندان و سیاستگذاران هستند، وظیفه خود آنان است که اطلاعات مورد نیاز خود را بجویند و بیابند. به عبارت دیگر پژوهشگر وظیفه خود را تنها انجام پژوهش و انتشار نتایج در قالبهایی می داند که از نظر نظام علمی دانشگاهی دارای ارزش و امتیاز هستند.

در این نوع نظام فکری که وضعیت فعلی در کشور ما نیز بسیار به آن شبیه است، هدف نهایی از انجام پژوهش مورد غفلت قرار می گیرد و نتیجه پژوهش عموماً به صورت بروندادهای انتشاراتی در کتابخانه ها بدون استفاده رها می شود. هدف نهایی از یک پژوهش چیزی نیست جز کاربست نتایج آن توسط ذینفعان بالقوه آن و اثرگذاری آن در حوزه های مرتبط.

پژوهشگر در تمام فرایند پژوهش، حتی پیش از آغاز آن باید دغدغه رساندن پیامش به کسانی که می توانند از آن نفع ببرند را داشته باشد. و البته پیش نیاز این امر این است که وی مخاطب بالقوه پژوهش خود را شناسایی کند.

اقدامات زیادی وجود دارد که یک پژوهشگر با انجام آنها می تواند به کاربست نتایج پژوهش خود و در نتیجه اثرگذاری بیشتر پژوهش خود کمک کند. برخی از اقدامهای ساده که در ایران کمتر به آنها توجه می شود، انتشار یافته ها در رسانه های مطلوبِ جامعه مخاطب است. اگر نتایج پژوهشی می تواند برای عموم مردم مفید باشد خوب است که در مجلات عمومی و روزنامه ها درباره آن مطلبی منتشر شود. اگر مخاطب پژوهشی می تواند سیاستگذاران باشند خوب است که پژوهشگر در محافل خاص آنان به سخنرانی بپردازد. اگر بناست حرفه مندان دستاورد پژوهشی را به کار گیرند، لازم است که نتایج در مجلات حرفه ای منتشر شود. در هر کدام از این موارد البته لازم است که محتوا به زبان مخاطب و به نحوی که برای وی جذاب و قابل فهم باشد تهیه و ارائه شود و کسب این مهارت بسته بندی محتوا (packaging)البته نیازمند آموزش و تمرین است.

اگر بناست که نتایج پیشرفت های علمی جامعه دانشگاهی ما خود را در زندگی مردم عادی نیز نشان دهد و رشد فزاینده مقالات ایرانی در آی اس آی، جایی در زندگی عادی ما نیز نمود پیدا کند، یکی از ملزومات آن این است که دانشگاهیان بیاموزند چگونه با جوامع غیردانشگاهی نیز ارتباط برقرار کنند.

جمالي مهموئي، حميدرضا. « پژوهش و مخاطبان آن». پایگاه تحلیلی خبری لیزنا. سخن هفته شماره 45. 28 شهریور 1390.