داخلی
»کتابخانه و کتابداری
بایسته‌های حکمرانی خوب در کتابخانه‌های عمومی
به گزارش لیزنا، اندیشمندان معتقدند که حکمرانی خوب امری دفعی و مقطعی نیست بلکه فرایندی است که در طول حیات سازمان ها جاری می شود و زیربناهای ساختاری، ارتباطی، انسانی و فرهنگ سازمانی را به گونه ای مستحکم می سازد که در تنگناها و گلوگاه های متلاطم به سازمان امکان ادامه مسیر و حرکت در راستای هدف را می دهد. بر همین اساس، مدیریت را به عبور دادن موفقیت آمیز کِشتیِ سازمان از فراز و نشیب ها و تدبیر کمبودها و ناملایمات محیطی تعبیر می کنند تا قایق سواری در ساحل امن. در چند دهه اخیر در سطح جهانی اتفاقات تحول آفرین مثبت و منفی بسیار زیادی به وقوع پیوسته است که پیدا کردن ساحل امن سازمانی را تقریبا ناممکن کرده است. رکود اقتصادی، درگیری های نظامی، بیماری های واگیردار و عالَم گیر و غیره از جمله رخدادهایی بوده اند که در طول دهه های گذشته به ویژه در آستانه ورود به هزاره سوم کره خاکی زمین را به سوی مشکلات عدیده سوق داده است. در کنار آن، تحولات مثبت فراوانی هم شکل گرفته است که از جمله مهمترین آنها می توان به توسعه روزافزون و شتابان فناوری های اطلاعات و ارتباطات، توسعه آگاهی های عمومی، ظهور شبکه های ارتباط جمعی جهانی و ملی، شتابگیری نظام علم و فناوری و نظایر آن اشاره کرد. اتفاقات مثبت و منفی در سطح جهانی و انعکاس آنها در سطوح منطقه ای و ملی موجب بروز امواج متلاطم و فراز و نشیب های شدیدی شده است که اثرات آنها در سطوح سازمانی و حتی فردی به وضوح قابل مشاهده است. کتابخانه های عمومی به عنوان مراکز دانایی در زمره سازمان هایی بوده اند که بیشترین تاثیر را از فراز و نشیب های جهانی و ملی پذیرفته اند. تغییرات در بودجه ها، تغییر ماهیت ابزارهای ارتباطی، تعارضات ماموریتی، دوراهی های حذف و بقاء در سطح کتابخانه های عمومی به وضعیتی انجامیده است که انتخابی جزء اضمحلال تدریجی یا بقای اثربخش برای کتابخانه های عمومی باقی نمانده است. همین وضعیت، حکمرانی خوب در عرصه کتابخانه های عمومی را ضرورتی دوچندان بخشیده است.
مفهوم حکمرانی خوب
حکمرانی خوب یک مفهوم جامع، چندبعدی و متکامل تاریخی است که ویژگی های تحول آفرینی، راهبری حکیمانه، مدیریت مدبرانه و رویکرد دانش بنیان را در بستر تخصص گرایی اثربخش به عرصه مدیریت سازمان ها توسعه می دهد. الفبای حکمرانی خوب با «ت» تخصص آغاز می شود. تخصص گرایی اثربخش به مثابه قطب نمای حکمرانی خوب، بستری برای اعتقاد واقعی به دانایی معطوف به نتیجه پایدار فراهم می کند. اعتقاد به تحول سازنده و عدم ابزارگرایی مخرب از جمله ارکان اساسی حکمرانی خوب به شمار می روند. در حکمرانی خوب، منابع انسانی نه به عنوان ابزارهای ماشینی، بلکه به عنوان انسان هایی شرافتمند، موجودیت هایی مستعد، افرادی دارای پیشینه فرهنگی، خانوادگی و قوه خلاق به حساب می آیند که ممکن است برای انجام امور، راه حل هایی دگرگونه پیشنهاد کنند، ارتباطات سازمانی را بر اساس منافع درازمدت با کانون های مجامع اجتماعی شکل دهند و در نهایت، نسبت به ماموریت ها، سیاست ها و برنامه های سازمانی نقد بنیادی داشته باشند.
در حکمرانی خوب، ساختارهای سازمانی نه صرفاً براساس ایده مدیران ارشد بلکه بر مبنای نیاز محیط پیرامونی و خِرد جمعی برآمده از نهادهای علمی، ذینفعان اجتماعی و جمع سپاری واقعی شکل گرفته و به صورت مداوم تحول می یابند. ساختارهای سازمانی نه به عنوان مانع بلکه به عنوان محملی برای حرکت جمعی، همکاری همدلانه و تحول متعامل در نظر گرفته می شوند. فرهنگ سازمانی پویا، با نشاط، اعتمادآفرین و خلاقیت-محور از جمله پیشران های مهم حکمرانی خوب در نظر گرفته می شوند. در حکمرانی خوب، ارتباطات سازنده سازمان با موجودیت های زیست-بوم مورد تاکید قرار می گیرد و نزاع مخرب مطلقاً نفی می شود. چون اعتقاد بر این است که در یک جنگل بارانی بقای درختان تنومند به وجود تنوع گونه های زیستی وابسته است و در نبود ارتباط ارگانیک با بازیگران زیست-بوم، سازمان به سوی اضمحلال یا ناکارآمدی حرکت خواهد کرد.
تجربیات سازمانی در سطح جهانی و ملی نشان داده است که حکمرانی خوب سازمان ها به قوه عاقله متعامل، منعطف، دوراندیش، آینده نگرو ساختار پویا و اعتمادساز وابستگی جدی دارد. امروزه از طریق ویژگی های فرهنگ سازمانی سازمان ها، طول عمر آنها به صورت دقیق پیش بینی می شود. با توجه به سرعت بسیار بالای تحولات، تغییرات عمده در توانمندی های تامین مالی و شدت رقابت بین بازیگران نوظهور و موجودیت های سنتی که اغلب با پیروزی بازیگران نوظهور حتی قبل از اتمام وقت قانونی بازی می انجامد و نیازی به وقت اضافه پیدا نمی شود. مثال هایی از این غلبه تاریخی را می توان در رقابت تلفن ثابت با تلفن همراه، تاکسی تلفنی با تاکسی های اینترنتی، فروشگاه های سنتی با فروشگاه های اینترنتی و هزاران نمونه دیگر به صورت عینی دید. کتابخانه های عمومی به عنوان مراکزمستقر، با رقبای جدی همانند شبکه های اطلاعاتی خودگردان، سامانه های خودخوان، مراکز تفریحی و فرهنگی پیدا و پنهان نوظهور روبه رو هستند. حفظ بقای اثربخش کتابخانه های عمومی به میزان کاربست حکمرانی خوب دراداره این کتابخانه ها بستگی دارد.
ابعاد حکمرانی خوب در کتابخانه های عمومی
حکمرانی خوب در کتابخانه های عمومی در مقایسه با بنگاه ها و سازمان های تک ماموریتی و با گستره تاثیر محدود از ضرورت بسیار بالایی برخوردار است و از سوی دیگر، بسترهای مورد نیاز برای حکمرانی خوب در عرصه کتابخانه های عمومی با توجه به ماهیت اجتماعی، مردمی و دانایی-محوری آنها، عرصه برای حکمرانی خوب بسیار مساعدتر از سایر سازمان هاست.
برخی از ویژگی های تسهیل گر حکمرانی خوب در کتابخانه های عمومی عبارتند از:
تلاش روزافزون برای تقویت ویژگی های تسهیل گر حکمرانی خوب در کتابخانه های عمومی از ملزومات جدی گذر به حکمرانی خوب است. بدیهی است که غفلت از این تسهیلگرها به حذف تدریجی کتابخانه های عمومی یا بقای خنثی و بلااثر آنها در عرصه اجتماعی خواهد انجامید. برای تسریع یا تقویت محورهای حکمرانی خوب در کتابخانه های عمومی توجه جدی به شش رکن اساسی ضرورت مضاعف دارد:
سخن پایانی
کتابخانه های عمومی با توجه به پیشینه تاریخی خود در سطح جهانی در جوامع مختلف از اعتبار و احترام قابل توجهی برخوردار هستند. بخشی از این احترام تاریخی به علم و دانش دوستی مردم و بخشی نیز به سودمندی کتابخانه های عمومی در برآورده کردن نیازهای دانشی آنها بنا شده است. همزمان با حرکت کتابخانه های عمومی به سوی دیوانسالاری و سوگیری های غیر اجتماعی، گرایش مردم نیز به سوی رویگردانی و همسان انگاری تغییر می کند. حکمرانی خوب در کتابخانه های عمومی به معنای حفظ مردمی بودن کتابخانه های عمومی و جلب هر چه بیشتر پشتیبانی های جمعی و ایجاد و توسعه فضاهایی برای اثربخشی روزافزون کتابخانه ها برای مردم است. برای دستیابی به وضعیت مطلوب حکمرانی خوب در کتابخانه های عمومی اتکای بر نیروی انسانی متخصص، تعامل جدی با بازیگران زیست-بوم کتابخانه ها، بهره برداری از ظرفیت نهاد علم و توجه جدی بر نقش و جایگاه مردم اجتناب ناپذیر است.
دکتر محمد حسن زاده، استاد دانشگاه تربیت مدرس و رئیس انجمن ارتقاء کتابخانه های عمومی ایران
۱. از توهین به افراد، قومیت‌ها و نژاد‌ها خودداری کرده و از تمسخر دیگران بپرهیزید و از اتهام‌زنی به دیگران خودداری نمائید.
۲.از آنجا که پیام‌ها با نام شما منتشر خواهد شد، بهتر است با ارسال نام واقعی و ایمیل خود لیزنا را در شکل دهی بهتر بحث یاری نمایید.
۳. از به کار بردن نام افراد (حقیقی یا حقوقی)، سازمان‌ها، نهادهای عمومی و خصوصی خودداری فرمائید.
۴. از ارسال پیام های تکراری که دیگر مخاطبان آن را ارسال کرده اند خودداری نمائید.
۵. حتی الامکان از ارسال مطالب با زبانی غیر از فارسی خودداری نمائید.