کد خبر: 8624
تاریخ انتشار: دوشنبه, 25 ارديبهشت 1391 - 09:00

داخلی

»

مطالب کتابداری

»

سخن هفته

نرم افزار ارزیابی سواد اطلاعاتی (ناسا)

داریوش علیمحمدی

لیزنا، داریوش علیمحمدی، عضو هیأت علمی گروه مطالعات کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه تربیت معلم: تحولات شگرف فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی اثر قابل توجهی بر فرایند تولید، پردازش، توزیع و استفاده از اطلاعات گذاشته است؛ به طوری که امروزه تعداد قابل توجهی از دانشجویان و دانش پژوهان در مقاطع تحصیلی و مؤسسات آموزشی و پژوهشی مختلف از طریق پایگاه های اطلاعاتی کتابشناختی و تمام متن نه تنها دسترسی مناسب تری به منابع اطلاعاتی دارند، بلکه نقش خود به عنوان تولیدکننده اطلاعات را نیز تقویت کرده اند. با این حال، پژوهش ها نشان داده است که فراگیران و نیز مدرسان در همه سطوح، فاقد مهارت بسنده در اطلاع یابی و ارزیابی اطلاعات هستند. یعنی در هر فرایند جستجو و استفاده از اطلاعات، شواهدی دال بر لزوم آموزش تخصصی را می توان یافت. آموزش مورد نظر می تواند به شکل گیری برخی از مهارت ها بیانجامد. این مهارت ها که دست کم از سه دهه سابقه در ایالات متحده آمریکا و اروپا برخوردارند را در عصر دیجیتال تحت عنوان سواد اطلاعاتی می شناسند؛ و تا کنون چند استاندارد نیز برای آنها تدوین کرده اند. سواد اطلاعاتی به زبان ساده عبارت است از (علی[1]، ابوحسن[2] و اِم دی داد[3]، 2009؛ کِلارک[4]، 2009؛ مَگی[5] و توماس[6]، 2010) درک نیاز به، توانایی دستیابی به، ارزیابی، استفاده از و مبادله اطلاعات.

دوره های آموزش سواد اطلاعاتی به طور سنتی در محیط کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی اجرا می شده است؛ جایی که بسیاری از دانشجویان و دانش پژوهان برای رفع نیازهای اطلاعاتی خود به آن مراجعه می کرده اند. این دوره ها شامل برخی مؤلفه ها بوده که کسب آنها فراگیر را یاری می داده تا پژوهش خود را به صورت بهتری مدیریت کند. برای مثال، بسیاری از کاربران کتابخانه که هم اکنون به کاربر وب جهانگستر تبدیل شده اند، روش های مناسب جستجوی اطلاعات را نمی شناسند. به همین دلیل، غالباً دچار ناامیدی ناشی از افزونی یا فقدان اطلاعات می شوند. کاربری در جستجوی آخرین آمار جمعیت ایران است. اما آخرین رقم عرضه شده می تواند مربوط به سال گذشته باشد. در نتیجه، کاربر به دلیل فقدان اطلاعات مورد نیازش دچار یأس می شود. در نقطه مقابل، کاربر دیگری ممکن است در جستجوی اطلاعات درباره طرح هدفمند سازی یارانه ها باشد. به دلیل کثرت متون و برنامه های تولید شده در این زمینه کاربر با افزونی اطلاعات و در نتیجه سردرگمی ناشی از ضرورت دست به انتخاب زدن مواجه می شود.

در عین حال، حتی اگر مقدار کافی اطلاعات در اختیار کاربران قرار داده شود، فاقد توان لازم برای ارزیابی آنها هستند. طبیعی است که در مورد هر موضوعی حجم قابل توجهی از اطلاعات چاپی و الکترونیکی را می توان یافت. بررسی اطلاعات بازیابی شده ممکن است هر محققی را به این نتبجه برساند که برخی ایده ها در منابع اطلاعاتی گوناگون تکرار شده اند. پس در درجه اول، باید تکلیف اطلاعات تکراری را روشن کرد.

در وهله بعدی، باید دید همان بخش از اطلاعات که از یکتایی برخوردارند تا چه اندازه صحیح و قابل اتکاء هستند. در این مرحله نیز می توان منابعی را شناسایی کرد که از لحاط کیفی در سطح پایینی قرار دارند. برای مثال، اگر درباره اثر تنبیه بدنی بر رشد عاطفی کودک به دنبال اطلاعات باشیم بین مقاله ای که در یک فصلنامه تحقیقاتی روانشناسی و علوم تربیتی درج شده و مقاله ای دیگر که در یک روزنامه منتشر شده اختلاف کیفی قابل توجهی را می توان مشاهده کرد.

در نهایت، کاربر مفروض سعی می کند از اطلاعات بازیابی و داوری شده در جهت اجرای پروژه تحقیقاتی خود استفاده کند. چگونگی استفاده از اطلاعات به طوری که ضمن برآورده شدن نیاز اطلاعاتی، موازین و معیارهای اخلاقی و حقوقی نیز پاس داشته شوند، خود مؤلفه ای دیگر است.

برای سال های متمادی، متخصصان اطلاع رسانی موظف به ارائه آموزش هایی بوده اند که مهارت های فوق الذکر را در کاربران ایجاد و تقویت نماید. از آنجا که دوره آموزش سواد اطلاعاتی تابع قواعد و اصول حاکم بر کلیه دوره های آموزشی است، باید در انتهای هر دوره سواد اطلاعاتی، کاربران را از حیث مهارت های آموزش داده شده مورد ارزیابی و سنجش قرار داد. مادامی که امکان دسترسی به و استفاده از نظام های الکترونیکی آموزش وجود داشته باشد، مرحله ارزیابی را نیز مبتنی بر همین نظام ها می توان به سرانجام رساند. بوچانان[7]، لاک[8] و جونز[9] (2002) نخستین کسانی بودند که درباره اهمیت آموزش سواد اطلاعاتی با استفاده از نظام های الکترونیکی بحث کردند. بِرَدلی[10] و رومَنس[11] (2007)، بورکهارت[12]، کینی[13] و کورنویِر[14] (2008)، پالمِر[15] و تاکِر[16] (2004)، دِروس[17] (2005)، چارنُک[18] (2008)، راهنمای آسان[19] (2006)، سوموزا فِرناندِز[20] و آبادال[21] (2009)، سیلوِر[22] و نیکِل[23] (2005) و کتابخانه های دانشگاه آلبرتا[24] (2009) نیز نمونه های عملیاتی ارزیابی استاندارد مهارت های سواد اطلاعاتی به وسیله نرم افزار را معرفی کرده اند. ایده نرم افزار ارزیابی سواد اطلاعاتی (ناسا) که در این یادداشت معرفی می شود، تلاش می کند تا چارچوب نظری مورد نیاز جهت طراحی چنین نرم افزاری در ایران را مهیا سازد.

ناسا که به طور کلی در مقوله نرم افزارهای آموزشی درون خطی[25] می گنجد، برنامه ای کاربردی[26]، تحت ویندوز[27] و تحت وب[28] است که با ارائه فرم های مستقل و در عین حال پیوسته تلاش می کند از طریق طرح پرسش های عمدتاً چهار گزینه ای و بعضاً تشریحی دانش تخصصی فراگیر دوره سواد اطلاعاتی و مهارت وی در تشخیص نیاز اطلاعاتی، تدوین پرسش جستجو به شکلی استاندارد، گزینش منابع و پایگاه های اطلاعاتی مرتبط، جستجوی محتوایی منابع برگزیده، بازیابی بیشترین مقدار اطلاعات مرتبط، گزینش و تلفیق مقوله هایی خاص و تهیه و تدوین پاسخ با توجه به ملاحظات اخلاقی و حقوقی را مورد ارزیابی قرار دهد. این نرم افزار برای فراگیران دوره های مقدماتی فاقد زمان سنج و برای فراگیران دوره های پیشرفته حاوی امکان تعیین مدت زمان پاسخگویی از طرف مدیر برنامه (مدرس دوره سواد اطلاعاتی) است. فراگیر در هر مرحله موظف است با استفاده از نام کاربری و گذرواژه خود وارد سامانه ناسا شده و به تعداد مشخصی پرسش از پیش تعیین شده پاسخ دهد. وی ضمن پاسخ دادن به پرسش ها و گذشتن از هر مرحله باید این امکان را داشته باشد که در صورت تمایل به مرحله / مراحل قبلی بازگشته و پاسخ / پاسخ هایی را اصلاح و مجدداً ذخیره نماید. فراگیر تنها در صورت کسب حداقل نمره هر مرحله اجازه ورود به مرحله بعدی را خواهد داشت. این الزام موجب مرور دوباره درس افزار[29] و رفع اشکال احتمالی خواهد شد؛ و به این ترتیب فراگیر را به صورت خودکار یاری می دهد. حداقل نمره در دوره های مقدماتی می تواند 50 از مقیاس 100 و در دوره های پیشرفته بسته به سطح محتوای ارائه شده و نیز مقطع تحصیلی دانشجو می تواند روی 60 یا 70 از مقیاس 100 بسته شود. بهتر است سطح پیچیدگی پرسش ها در هر مرحله بیشتر از مرحله قبل باشد. در نهایت، ناسا باید امکان گزارش گیری را برای مدیر برنامه فراهم سازد. مؤلفه های اصلی در طراحی و توسعه ناسا عبارتند از:

  1. طراحی رابط کاربر[30] سامانه ناسا؛
  2. طراحی و توسعه پایگاه اطلاعاتی سامانه ناسا حاوی پرسش ها و پاسخ های استاندارد[31]؛ و
  3. توسعه راهنما[32] برای تسهیل استفاده از سامانه ناسا.

با توجه به اینکه در سال های اخیر تعداد قابل توجهی از کتابداران کشورهای فارسی زبان و همسایه در دانشگاه های ایرانی آموزش دیده اند و نیز گروه های آموزشی ایرانی در مواردی برای بازدید و بررسی شرایط به این کشورها سفر و در آنجا دوره هایی را طراحی و اجرا کرده اند، ناسا را به عنوان محصولی ایرانی در بازارهای مستعد همچون افغانستان و تاجیکستان می توان عرضه کرد. همچنین، ناسا را به صورت کد منبع باز می توان طراحی کرد تا متناسب با نیازها و شرایط سایر کتابخانه های دانشگاهی و تخصصی کشور توسط علاقه مندان تطبیق داده شود.

 

References

  • Ali, R., Abu-Hassan, N. and Md Daud, M. Y. (2009). Information Literacy of Engineering Students: A Case Study. Presented at the International Conference on Engineering Education (lCEED 2009), December 7-8, 2009, Kuala Lumpur, Malaysia.
  • An easy guide to the Information Skills Survey. (2006). Available at: www.caul.edu.au/content/upload/files/info-literacy/ISSguide2006.doc
  • Bradley, C. and Romane, L. (2007). Changing the tire instead of reinventing the wheel: customizing an existing online information literacy tutorial. College and Undergraduate Libraries, Vol. 14, No. 4, pp. 73-86.
  • Buchanan, L.E., Luck, D.L. and Jones, T.C. (2002). Integrating information literacy into the virtual university: a course model. Library Trends, Vol. 51, No. 144, pp. 144-66.
  • Burkhardt, J., Kinnie, J. and Cournoyer, C. (2008). Information literacy successes compared: online vs face to face. Journal of Library Administration, Vol. 48, No. 3/4, pp. 379-389.
  • Charnock, L. (2008). Guides at the side: developing Informs through community collaboration. Available at: www.sconul.ac.uk/publications/newsletter/43/11.pdf
  • Clark, C. (2009). Exploring Evidence-Based Information Literacy. Presented at the 3rd International Evidence-Based Librarianship Conference, Brisbane, Queensland.
  • Druse, J. (2005). Standardized Assessment of Information Literacy Skills (SAILS) Phase III (Final Report). Available at: www.washburn.edu/mabee/strategic_plan/SAILS_PhaseIII.pdf
  • Magee, J. and Thomas, E. (2010). Customizing an open-source tool to enhance information literacy. New Library World, Vol. 111, No. 11/12, pp. 503-512.
  • Palmer, S. and Tucker, B. (2004). Planning, delivery and evaluation of information literacy training for engineering and technology students. Australian Academic and Research Libraries, Vol. 35, No. 1, pp. 16-34.
  • Silver, S. L. and Nickel, L. T. (2005). Are online tutorials effective? A comparison of online and classroom library instruction methods. Research Strategies, Vol. 20, No. 4, pp. 389-396.
  • Somoza-Fernandez, M. and Abadal, E. (2009). Analysis of web-based tutorials created by academic libraries. Journal of Academic Librarianship, Vol. 35, No. 2, pp. 126-131.
  • University of Alberta Libraries. (2009). WASSAIL. Available at: http://www.library.ualberta.ca/augustana/infolit/wassail/

 

 

 

علیمحمدی، داریوش. «نرم افزار ارزیابی سواد اطلاعاتی (ناسا)» . پایگاه تحلیلی خبری لیزنا. سخن هفته شماره 78. 25 اردیبهشت 1391.

 

 


[1] . Ali

[2] . Abu-Hassan

[3] . Md Daud

[4] . Clark

[5] . Magee

[6] . Thomas

[7] . Buchanan

[8] . Luck

[9] . Jones

[10] . Bradley

[11] . Romane

[12] . Burkhardt

[13] . Kinnie

[14] . Cournoyer

[15] . Palmer

[16] . Tucker

[17] . Druse

[18] . Charnock

[19] . An easy guide

[20] . Somoza-Fernandez

[21] . Abadal

[22] . Silver

[23] . Nickel

[24] . University of Alberta Libraries

[25]. Online Tutorial

[26] . Application

[27] . Windows-based

[28] . Web-based

[29] . Course Ware

[30] . Interface Module

[31] . Quiz Options Module

[32] . Help Module

برچسب ها :
خواهشمند است جهت تسهیل ارتباط خود با لیزنا، در هنگام ارسال پیام نکات ذیل را در نظر داشته باشید:
۱. از توهین به افراد، قومیت‌ها و نژاد‌ها خودداری کرده و از تمسخر دیگران بپرهیزید و از اتهام‌زنی به دیگران خودداری نمائید.
۲.از آنجا که پیام‌ها با نام شما منتشر خواهد شد، بهتر است با ارسال نام واقعی و ایمیل خود لیزنا را در شکل دهی بهتر بحث یاری نمایید.
۳. از به کار بردن نام افراد (حقیقی یا حقوقی)، سازمان‌ها، نهادهای عمومی و خصوصی خودداری فرمائید.
۴. از ارسال پیام های تکراری که دیگر مخاطبان آن را ارسال کرده اند خودداری نمائید.
۵. حتی الامکان از ارسال مطالب با زبانی غیر از فارسی خودداری نمائید.
نام:
ایمیل:
* نظر: