صادق زیبا کلام و کتابخوانی

(لیزنا، گاهی دور/ گاهی نزدیک ۱۸8): ایمان نریمانی، دانشجوی کارشناسی دانشگاه قم: اگر مقداری اهل سیاست و مطالعه تحلیل های سیاست روز باشید حتما تحلیل های او را در روزنامه های کشور خوانده اید. موافقانش او را فردی متعادل، با سواد، معتقد به دین و البته انقلابی می دانند و غرب گرایی، دشمنی با انقلاب محترمانه ترین صفاتی است که مخالفانش به او نسبت می دهند. استاد دانشگاهی که همه تنها اظهارنظرهای صریحش را میبینند، که یا موافقش هستند یا مخالف.  اما چه مخالف او باشیم و چه موافق او، باید قبول کنیم که تلاشش برای افزایش آگاهی و ترویج کتابخوانی می تواند الگویی برای همه نویسندگان، ناشران و حتی کتابداران باشد.

صادق زیبا کلام استاد سابق گروه شیمی دانشکده فنی دانشگاه تهران در اوایل انقلاب بود که به دلیل دستگیری توسط ساواک و منع او از ادامه تحصیل در مقطع دکتری در ایران ماندنی شد و به یکی از  مخالفان رژیم شاه تبدیل شد. او که در تحصن اساتید دانشگاه تهران علیه رژیم شاه نیز شرکت داشت پس از پیروزی انقلاب، علاقه خود را در علوم انسانی یافت و برای تحصیل در رشته علوم سیاسی به انگلستان رفت و کارشناسی ارشد و دکترای خود را در دانشکده صلح شناسی دانشگاه برادفورد اخذ کرد. با پایان تحصیلات خود به ایران بازگشت و از سال 1371 تا کنون نیز به عنوان استاد تمام در  دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران مشغول بوده است.

صادق زیباکلام در سال های گذشته به وضوح نشان داده است که دغدغه کتابخوانی جامعه را به همراه دارد و در اکثر مقالات خود چه مستقیم و چه غیر مستقیم به این مساله اشاره کرده است. او حتی دلیل عقب ماندگی جامعه ایران را کتاب نخواندن می داند و می گوید: «ما چگونه ما شدیم؟ ما به این دلیل ما شدیم که کتاب نخواندیم.» همچنین می توانید مقاله زیبای او را در مورد علل کتاب نخواندن ایرانیان با عنوان "چرا ما ایرانیان کتاب نمی‌خوانیم؟" را در آرشیو روزنامه شرق مطالعه کنید.

سخن در مورد زندگی و تفکرات او فراوان است و در این مجال نمی گنجد و قصدم از نوشتن این مطلب پرداختن به بخشی از زندگی او است که به کتاب، نشر و کتابخوانی مربوط می شود. اگر «صادق زیباکلام» را در کتابخانه ملی جستجو کنید، فارغ از کتاب های تجدید چاپ شده، 33 کتاب در نتیجه جستجو خواهد آمد که زیباکلام در آنها نقش هایی مانند نویسنده، مترجم، مقدمه نویس و... را داشته است و از مهم ترین و پرفروش ترین کتاب های او که به قلم خودش نوشته شده است می توان به ما چگونه ما شدیم، سنت و مدرنیته، غرب چگونه غرب شد و هاشمی بدون روتوش اشاره کرد. اما در روزگاری که کتاب های داستان و رمان هم از اقبال زیادی بین مردم برخوردار نیست و خوانده نمی شوند چگونه می توان مردم را به خواندن کتاب های سیاسی مشتاق کرد؟

پاسخ این سوال را صادق زیباکلام به خوبی می داند چرا که به جرات می توان گفت اگر کتاب های داستانی و رمان را کنار بگذاریم، در بین کتاب هایی که موضوع آنها جدی تر و علمی تر هستند کتاب های او فروش قابل توجهی را در بازار کتاب داشته اند. اما صادق زیباکلام برای دیده شدن و خریداری شدن کتاب هایش چه کرده که سایر نویسنده ها نمی کنند؟

البته از حق نباید گذشت که یکی از مهم ترین دلایل توجه مردم به کتاب های او صداقت، انصاف و البته سبک نوشتاری عامیانه او است که به جای تکلف های نوشته های علمی به ساده نویسی روی آورده است. با این حال ویژگی های دیگری نیز در کار او بوده که سبب شده است تا کتاب های او بیشتر مورد توجه قرار گیرند که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.

شاید زمانی که به ایران بازگشت فکرش را هم نمی کرد که وضعیت کتابخوانی در بین ایرانیان آنقدر وخیم باشد و شاید این را زمانی که متوجه استقبال کم از کتاب هایی مانند «ما چگونه ما شدیم» و «سنت و مدرنیته» شد فهمید اما نکته مهم در کار زیباکلام استفاده مناسب او از فضای مجازی برای ترویج مطالعه و به خصوص مطالعه کتاب های خود بوده است. همان فضای مجازی که به اعتقاد بسیاری بلای جان کتابخوانی شده است در حالی که زیباکلام در این باره نظر دیگری دارد و معتقد است:«اگر فضای مجازی عامل اصلی پایین‌رفتن سرانه مطالعه کتاب در ایران می‌شد، در آن صورت در کشورهای توسعه‌یافته که هم امکان دسترسی به اینترنت بیشتر است و هم سرعت آن به‌مراتب بالاتر از ایران است، بعلاوه پدیده‌ای هم به نام «فیلترینگ» وجود ندارد، مطالعه کتاب باید بیشتر از ایران کاهش می‌یافت؛ اما می‌دانیم که این‌گونه نشده است».(1)

اولین حربه او برای آشتی کردن مخاطبانش با کتاب آن بود که کتاب «تولد اسرائیلش» را به صورت رایگان و الکترونیکی در فضای مجازی منتشر کرد اما با وجود حجم کم و دسترسی رایگان باز هم بازخورد مناسبی از انتشار آن دریافت نکرد ولی نا امید نشد و  اینبار فایل صوتی کتاب تولد اسرائیل را به صورت فصل فصل منتشر کرد. زمانی که در صفحه اینستاگرامش کامنت های زیادی در مورد کتاب دریافت کرد متوجه شد که اینبار حربه اش جواب داده و جماعت بیزار از کتاب را پای حرف هایش کشیده است.

خرسند از توجه مردم به کتاب تولد اسرائیل، اینبار با همکاری شنوتو فایل های صوتی کتاب «دکتر محمد ملکی، استادی برای همه فصول» را منتشر کرد که اینبار هم با موفقیت همراه بود به طوری که زمانی که بین انتشار فصل هایی از کتاب وقفه می افتاد صدای مخاطبینش در اینستاگرام در می آمد. اما تلاش او تنها به انتشار فایل های صوتی برخی از کتاب هایش منتهی نمی شود و اقداماتی مانند شرکت در جلسه های نقد کتاب و همچنین جلسات امضای کتاب در کتابفروشی ها را نیز می توان از دیگر تلاش های او برشمرد.

درواقع زیباکلام از آن دسته نویسنده هایی نیست که رسالت خود را تنها در نوشتن کتاب و انتشار آن بداند بلکه رسالت او از قبل از نوشتن کتاب آغاز و تا مدت ها پس از انتشار آن ادامه پیدا می کند به طوری که او مدت ها قبل از انتشار هر کتابش مصاحبه های زیادی را در مورد ضرورت و اهمیت و مطالب آن انجام می دهد (برای مثال مدتی پیش وی مصاحبه ای در مورد کتاب "رضا خان" خود که تاکنون چند فصل از آن را نوشته است منتشر شد) و پس از انتشار کتاب نیز با انتشار فایل صوتی مقدمه کتاب خواننده را با کتاب آشنا می سازد (مانند انتشار فایل صوتی کتاب هاشمی بدون روتوش و غرب چگونه غرب شد) و همچنین با شرکت در جلسات امضای کتاب و همچنین نقد کتاب به رسالت خود در پاسخگویی به مخاطبان ادامه می دهد.

شاید این منطقی نباشد که استادی که تمامی عمر خود را صرف تحقیق و علم کرده و اکنون علم خود را با انتشار کتاب با مخاطبانش در میان می گذارد، مجبور باشد با وجود همه مشغله روزمره خود مدتی از وقت خود را صرف تولید فایل صوتی کتاب و همچنین جلسات نقد و امضای کتاب کند اما باید قبول کرد که در جامعه در حال توسعه امروز ایران که کمتر کسی به سمت کتاب و کتابخوانی می رود، کسانی که دغدغه افزایش سرانه مطالعه را دارند چاره ای جز کمک گرفتن از راه های این چنینی ندارند و باید تلاش اساتیدی مانند صادق زیباکلام را در جهت افزایش آگاهی جامعه ستود. این نوع رفتار را شاید بتوان نحوه استفاده درست از فضای مجازی برای تبلیغ و ترویج کتاب و کتابخوانی دانست و این الگوی موفق می تواند توسط سایر نویسندگان، ناشران و همچنین کتابدارانی که دغدغه کتابخوانی مردم را دارند به کار گرفته شود. 

1.      زیباکلام، صادق.( 1395، 19 اردیبهشت). چرا ما ايرانيان كتاب نمي خوانيم؟. روزنامه شرق. بازیابی از http://www.magiran.com/npview.asp?ID=3354329