داخلی
»سخن هفته
مدارس بدون کتابدار، ظلم به کتابداران، اجحاف به دانش‌آموزان!
لیزنا؛ میلاد روشنی، دانشجوی دکتری علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایران: در چند روز گذشته خبری تاسف برانگیز کام دانشجویان و دانش‌آموختگان رشته کتابداری را تلخ و کورسوهای امید را از آنان ربوده است. حضور تقریبا همه رشته‌ها در آزمون استخدامی وزارت آموزش و پرورش به جز کتابداری!
هر عقل سلیمی ارتباط بین اهمیت کتابخانه و کتابدار با ارکان آموزش و پرورش یعنی مدارس و دانش‌آموز را درک می‌کند. تاثیری که کتاب و کتابخانه به وسیله کتابدار می‌تواند روی دانش‌آموزان بگذارد از بسیاری از حرفه‌ها و تخصص‌های موجود در آموزش و پرورش پر رنگ‌تر است. با جستجوی ساده در پایگاه‌های علمی و حتی وب می‌توان کتاب‌ها و مقالات بسیاری یافت که در این خصوص منتشر شده است. یکی از مطالب موجود که بنده هم در این نوشته بسیار از آن وام گرفته ام، مقاله ای با عنوان «پیشینه کتابخانه های مدرسه» است که در شماره 4 دوره 16 مجله رشد مدرسه زندگی در دی ماه 1398 منتشر شده است. سرکار خانم عینی رئیس اداره كتابخانه و مركز اسناد سازمان پژوهش آموزش و پرورش نگارنده این مقاله است[1]. در این مطالب بنده بیشتر به روند حذف کتابدار از آموزش و پروش و واکنش‌ها تا کنون و همچنین ارائه برخی راهکارها می‌پردازم.
حذف کتابدار از آموزش و پرورش از کجا شروع شد؟
به گزارش خبرگزاري فارس به تاریخ 30 تیر 1387، فعاليت‌هاي حوزه معاونت پرورشي و تربيت‌بدني آموزش و پروش، شامل 11 فعالیت از جمله مراقبت سلامت؛ معاون پرورشي و تربيت بدني، مربي پرورشي؛ معلم درس تربيت‌بدني كلاس‌هاي چهارم و پنجم ابتدايي؛ مجتمع‌هاي ورزشي؛ كانون‌هاي فرهنگي_تربيتي؛ بخش مديريتي و اداري اردوگاه‌هاي دانش‌آموزي؛ نيروهاي اداري سازمان دانش‌آموزي؛ كتابدار؛ مشاوره در دوره متوسطه، پيش‌دانشگاهي و راهنمايي؛ مراكز مشاوره و خدمات روانشناختي و دارالقرآن بوده است[2].
اقدامات اولیه کمرنگ شدن کتابدار در مدارس، در ماده ۱۴ بخشنامه برنامه ساماندهی نیروی انسانی آموزش و پرورش دولت نهم برای سال تحصیلی ۸۷ ـ ۸۶ به چشم می‌خورد[3]:
اين بخشنامه در خصوص فعاليت كتابدار ادامه مي‌دهد: به منظور استفاده بهينه از نيروي كتابدار موجود در سطح مناطق آموزشي، اعلام نياز به فعاليت كتابدار به صورت منطقه‌اي محاسبه خواهد شد بنابراين يك نيروي كتابدار مي‌تواند چند مدرسه را به كمك كارگروه ويژه‌اي زيرنظر شوراي دانش‌آموزي هر مدرسه تحت پوشش قرار دهد لازم به ذكر است دارا بودن شرايط احراز پست كتابدار بايد رعايت شود؛ در صورت عدم وجود نيروي كتابدار، اداره كتابخانه مدارس با توجه به رديف 4 بند «ب» ماده 18 وظايف شوراي دانش‌آموزي مصوب دبيرخانه شوراي عالي آموزش و پرورش به عهده شوراي دانش‌آموزي و زير نظر يكي از مسئولان پرورشي مدرسه خواهد بود.
اما اقدام حذف پست کتابدار به صورت جدی در دولت دهم و در زمان تصدی وزارتخانه آموزش و پرورش توسط آقای حمیدرضا حاجی بابایی کلید خورد! جالب است در مورد ایشان بدانید اکنون رئیس کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی است. جالب‌تر اینکه در سال‌های اخیر در انواع و اقسام مراسم‌های تقدیر از کتابداران شرکت کرده و سخنانی در باب اهمیت کتاب، کتابخانه و کتابدار فرموده اند! درحالی که به گزارش ایسنا در زمان حذف کتابدار این جمله را گفته بودند: «وزارت آموزش و پرورش نمی‌تواند برای ۷۰ هزار کتابخانه موجود در مدارس کشور، کتابدار استخدام کند.»[4] برخی از حضورهای سال‌های اخیر ایشان در مراسم‌های مرتبط با کتابداران قابل توجه است:
در ماده ۱۴ بخشنامه کلیات اجرایی الزامات ساماندهی نیروی انسانی ۸۹ ـ ۹۰ آموزش و پرورش در زمان آقای حاجی بابایی آمده است[5]:
از این تاریخ به بعد استخدام کتابدار در آموزش و پرورش حذف شد و کتابخانه‌های مدارس تحت‌نظر معاونت محترم پرورشی اداره و مدیریت می‌شوند. همچنین برخی طرح‌ها نظیر نمایشگاه یاد یار مهربان، جشنواره کتاب رشد، جشنواره دانایی و توانایی و دانش‌آموزان کتاب‌یار بدون کتابدار در مدارس اجرا می‌شوند.
برخی واکنش‌ها به حذف کتابدار از آموزش و پرورش تا کنون
دکتر سعید رضایی شریف آبادی، رئیس انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران طی نامه ای به مهندس مهدی نوید، دبیر شورای عالی آموزش و پرورش، ضمن اشاره به مصوبه اخیر شورای عالی آموزش و پرورش در خصوص حذف کتابدار از مدارس، بر اهمیت کتابخانه به عنوان مرکز یادگیری و مرکز منابع اطلاعاتی اذعان داشته و بر نقش کتابدار به عنوان مشاور اطلاع رسانی معلمان تاکید کرده است.
دکتر رضایی شریف آبادی رئیس انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران در گفتگو با مهر با ابراز تاسف از حذف پُست کتابدار مدارس از چارت وزارت آموزش و پرورش نسبت به تبعات منفی این اقدام هشدار داد.
پنجمین همایش سراسری اتحادیه انجمن‌های علمی دانشجویی کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران (ادکا) با عنوان «کارآفرینی و بازار کار در کتابداری و اطلاع‌رسانی» چهارشنبه 22 آذر 1391 با حضور استادان و دانشجويان برگزار شد. به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، در اين مراسم نامه‌اي به وزير آموزش و پرورش در اعتراض به حذف پست كتابداري در مدارس نوشته و توسط دانشجويان و استادان این رشته امضا شد. بنده در آن زمان دانشجوی ترم اول کارشناسی بودم و اولین حضور در همایش‌های کتابداری را تجربه کردم و از امضاکننده نامه نیز بودم.
مهدی علی‌اکبرزاده مدیر کل فرهنگی وهنری آموزش وپرورش در آن زمان در گفتگو با خبرنگار لیزنا در خصوص اهمیت سمت کتابدار و جایگاه آن در مدارس با اشاره به اینکه حذف این سمت در گذشته صلاح نبوده است، گفت: امروزه که با مسایلی مبنی بر تقویت مطالعه مواجه هستیم، این سمت بسیار مفید و کارساز خواهد بود. بازهم وعده‌ای مبنی بر تنظیم لایحه برای احیای پست کتابدار داده شد اما خبری نشد.
سیدرضا صالحی امیری، رئیس وقتِ سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران در گفتگو با خبرنگار لیزنا در خصوص حذف پست کتابدار از مدارس با بیان اینکه حذف کتابدار لطمه بزرگی به آموزش و پرورش است، گفت: به اعتقاد من نیمی از آموزش و پرورش بحث آموزش و نیمی دیگر کسب معرفت، آگاهی و دانش افزایی است. در سخنان ایشان قرار بود با پیگیری برنامه‌هایی، آموزش معلمان، احیای پست کتابدار و یا آموزش کتابیاران صورت بگیرد.
علیرضا مختارپور دبیرکل وقتِ نهاد کتابخانه های عمومی از حضور کتابداران در مدارس سراسر کشور در صورت موافقت آموزش و پرورش خبر داد. قرار بود در این طرح کتابداران نهاد کتابخانه‌ها با حضور در مدارسدانش آموزان را با کتاب و کتابخانه آشنا کنند.
قاسم احمدی‌لاشکی در گفت وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا، با تاکید بر اینکه تصمیمات در آموزش و پرورش باید عقلانی و کارشناسی شده باشد، گفت: متاسفانه در چند دهه اخیر چنین نبود، زیرا هر وزیر اقداماتی را که در نظر داشت، انجام داد. کمبود معلمی که این روزها با آن مواجه شدیم، در نتیجه اقدامات آن روزها است. مساله کمبود معلم در این روزها فقط کمبود معلم آموزشی نیست، بلکه زمانی که از ساماندهی نیروهای آموزش و پرورش صحبت میکنیم، یعنی بابای مدرسه، مشاور مدرسه، مراقب سلامت، مربی پرورشی و کتابدار باید در نظر گرفته شود، این پست‌ها نباید از مدارس حذف شوند.
چه قوانین و ضرورت‌هایی برای حضور کتابدار در مدارس وجود دارد؟
تاریخچه کتابخانه‌های مدارس در ایران خود بحث مفصلی است که در این مطلب نمی‌گنجد. اما خبرگزاری ایسنا خلاصه‌ای از آن را در خبری با عنوان «کتابخانه مدارس در حسرت دانش‌آموزان کتاب‌خوان[13]» آورده است که می‌توان مطالعه کرد. در این قسمت فقط اشاره‌ای به برخی قوانین درباره کتابخانه و مدارس می‌شود:
حال این سوال مطرح می‌شود چرا در آزمون استخدامی سال گذشته آموزش و پرورش (دبیری و هنرآموز) و آزمون استخدامی امسال (مشاغل آموزگار، دبیر و هنرآموز) که در حال ثبت نام است، نامی از رشته کتابداری دیده نمی‌شود؟ اگر پاسخ این باشد که فعلا پست کتابدار برای تصدی کتابخانه از آموزش و پرورش حذف شده، که خب طبق اظهار نظر مسئولین رده بالای فرهنگی همین کشور که ذکر شد، چنین اقدامی اشتباه بوده و پست کتابدار باید به آموزش و پرورش بازگردانده شود. ضمنا چنین اقدامی خلاف مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی و برخی اسناد بالادستی دیگر بوده و بی تفاوتی به فرمایشات مقام معظم رهبری را نشان می‌دهد.
حال اگر استخدام کتابدار را به عنوان متصدی کتابخانه در مدارس هم در نظر نگیریم، این سوال مطرح می‌شود که چرا رشته کتابداری مانند سایر رشته‌ها نباید به عنوان آموزگار یا دبیر در مدارس استخدام شود؟ با احترام به همه حوزه‌ها، برخی رشته‌ها مانند باستان‌شناسی، جامعه‌شناسی، زمین‌شناسی، مردم‌شناسی، کلام تطبیقی، معارف اسلامی و مطالعات زنان، واژه‌گزینی و اصطلاح‌شناسی، مهندسی فناوری دامپروری، نانوزیست الهام، الهیات اخلاقی، دانش اجتماعی مسلمین، نمایش عروسکی، برنامه‌ریزی رفاه اجتماعی، مطالعات جوانان، مطالعات اوقات فراغت، جوشکاری، سازه‌های چوبی، مهندسی قالب‌سازی، سرامیک، مهندسي تكنولوژي استخراج معادن زيرزميني و صدها رشته دیگر در دفترچه دیده می‌شود اما نامی از کتابداری دیده نمی‌شود! مسئولین وزارت آموزش و پرورش باید به این نکته توجه داشته باشند، علاوه بر اینکه رشته کتابداری از بسیاری از رشته‌های دیگر موجود در دفترچه قرابت بیشتری با آموزش و پرورش دارد، با استخدام کتابداران با یک تیر دونشان زده میشد؛ به نحوی که کتابداران هم در دبیری حرف برای گفتن داشتند و هم تصدی کتابخانه را بر عهده می‌گرفتند. ضمنا به دلیل ماهیت میان رشته‌ای بودن کتابداری و مهارت‌های گسترده، به عنوان هنرآموز در برخی حوزه‌ها نیز میشد رویشان حساب کرد. همچنین دانش آموزان از همان ابتدا به وسیله کار تخصصی و حرفه‌ای با کتاب، کتابخوانی و کتابخانه آشنا می‌شدند و چه بسا کتابخانه‌های سطح شهر نیز شلوغ‌تر میشد.
علی ایها حال از مسئولین ذی ربط در آموزش و پرورش و فرهنگی انتظار بیشتری می‌رود که در تصمیم‌گیر‌ها منافع تمامی اقشار کشور را بسنجند و با توجه به اسناد بالادستی و تخصص‌های مورد نیاز آموزش و پرورش دست به جذب و گزینش بزنند.
از نمایندگان مجلس و مسئولین فرهنگی مانند شورای عالی انقلاب فرهنگی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و حتی رئیس جمهور که رئیس تمامی شوراهای فرهنگی کشور هستند درخواست می‌شود در کنار تمامی دغدغه‌ها و مشکلات کمی بیشتر صدای کتابدارن را بشنوند که مهمترین ارکان راهگشای مطالبات رهبری در امر کتاب و کتابخوانی اند.
عزیزانی مانند مجموعه و ریاست کتابخانه ملی، مجموعه و دبیر نهادکتابخانه‌های عمومی، انجمن ارتقا کتابخانه‌های عمومی، انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران و انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی ایران باید در نظر داشته باشند چشم امید صدها دانشجو و دانش‌آموخته کتابداری به شما و اقدامات شماست. بقای رشته کتابداری و حرفه کتابداران، بستگی به رضایت جامعه عمومی کتابداری و دانشجویانی دارد که طی این سال‌ها نا امید شده و بقیه را دعوت به نخواندن این رشته می‌کنند. لطفا با پیگیری‌ها و نامه‌نگاری‌های لازم به مراجع ذی‌ربط در جهت حفظ این رشته ارزشمند بکوشید. باید حقیقت را پذیرفت که عدم استخدام و اشتغال کتابداران اصلی‌ترین چالش و دغدغه رشته است و انگیزه دانشجویان در گرو بکارگیری آنان در فعالیت‌های کشور است. چه خوب می‌شود حتی پژوهش‌ها، پایان‌نامه‌ها، طرح‌های رشته هم برای حل این مسئله انجام شود.
و در آخر روی سخنم با دانشجویان مظلوم کتابداری و اطلاع رسانی در وزارتین است که قبل‌تر پویش‌هایی در فارس من راه‌اندزی کرده اند و نتیجه نگرفتند. لطفا شماهم از اساتید، گروه‌ها و انجمن‌ها مطالبه کنید. از مسئولان مربوطه پیگیری کنید. بیایید با همکاری نامه‌نگاری کنیم و در عرصه‌های بیشتری حضور داشته باشیم. متاسفانه از زمان تغییر نام رشته کتابداری به علم‌اطلاعات و دانش‌شناسی گویا مشکلات بیشتر شد چراکه سازمان‌ها هنوز نام جدید را نمی‌شناسند و ردیف استخدامی برایش در نظر نگرفته اند. ضمنا تحولات و تغییر ماهیت خدمات کتابخانه‌ها به خصوص هوش مصنوعی را نیز نباید نادیده گرفت. ما تلاشمان را میکنیم اما باید خود را برای تغییر و تحولات گسترده‌تر آماده کنیم؛ مهارت‌های اساسی و کاربردی‌تری یاد بگیریم تا حتی اگر هیچ جایی کتابداری را جذب کرد، خودمان برای خودمان کاری کرده باشیم. اینقدر تلاش کنیم تا دیگران را مجاب کنیم که بدون ما نمی‌توانند!
روشنی، میلاد .« به بهانه نبودن رشته کتابداری در آزمون استخدامی آموزش و پرورش: مدارس بدون کتابدار، ظلم به کتابداران، اجحاف به دانش‌آموزان!». سخن هفته لیزنا، شماره 680، 16بهمن ماه ۱۴۰۲.
----------------------------------------
[1]. https://www.roshdmag.ir/fa/article/23642/
[2]. https://www.farsnews.ir/news/8704300336%20%20%20%20/
[3]. بخشنامه مصوب ۴۴/۷۱۰ مورخ ۲۱/۶/۸۶ برنامه ساماندهی نیروی انسانی سال تحصیلی ۸۷ ـ ۸۶. وزارت آموزش‌وپرورش، معاونت برنامه‌ریزی و توسعه مدیریت اداره کل امور اداری.
[4]. https://www.isna.ir/xdQ43p
[5]. بخشنامه مصوب ۲۳/۷۱۰ مورخ ۳۰/۴/۸۹ کلیات اجرایی الزامات ساماندهی نیروی انسانی ۹۰ ـ ۸۹. وزارت آموزش‌وپرورش، معاونت توسعه مدیریت و پشتیبانی.
[7]. https://www.mehrnews.com/xdW5r
[8]. https://www.ibna.ir/x3mfs
[9]. https://www.yun.ir/3y23d3
[10]. https://www.yun.ir/uolsq8
[11]. https://www.yun.ir/i553r5
[12]. https:// www.irna.ir/xjMs8f
اگه بدون آزمون نیرو بگیرید حق الناس رو پایمال کردید
افسوس که در مدرکی که به ما داده شده قید نشده اطلاع رسانی الان هم کلا اسم رشته عوض شده و گذاشتن علم اطلاعات و دانش شناسی
این همه منتظر آزمون بودیم
دوستان اگر دوست دارن شرکت کنن برن تو سایت جهاد دانشگاهی آزمون کیفیت بخشی آموزش و پرورش مهلتش هم تا ۲۸ تمدید شده
لطفا در این خصوص هم رسیدگی شود.
کسانی که خواهان شرکت در آزمون هستند امروز ۲۴ بهمن اخرین مهلتش هست مارو هم دعا کنید
باتشکر فراوان
امیدوارم در راهی که قدم گذاشته اید محکم و ثابت قدم باشید.
ممنون از دکتر روشنی
ما چشممون به اساتید بالادستیه که برای کتابداری اقدامی کنن
امیدوارم مسئولان مربوطه رسیدگی کنند
از تلاش های صورت گرفته توسط دکتر رضایی شریف آبادی هم کمال تشکر را داریم و امیدواریم که با تلاش جمعی جامعه کتابداری در راه احقاق حقوقمان قدمی برداریم.
برای مثال همکار ما که کتابدار بود، به جهت رشته غیر کتابداری در ازمون شرکت کرد و جذب آموزش و پرورش شد. در حال حاضر با دو روز تعطیلی در هفته و سه ماه تعطیلی و کلی تعطیلات دیگر از من کتابدار با ده سال سابقه بیشتر حقوق می گیرد.
مطمئن باشید با این مدیریت نهاد چند سال دیگر هیچ نیروی مرد متخصصی در کتابخانه ها باقی نمی ماند.
بهترین کار، اتحاد دانشجویان، انجمن‌ها و اساتید و بزرگان این رشته است که بارها و بارها مطالبه کنند. در غیر اینصورت، نه وزارت آموزش و پرورش و نه هیچ نهاد دیگری به این موضوع اهمیت نخواهد داد.